Met de PS weer mee aan het roer lijkt het uur van de wraak aangebroken

De valse start van het pensioen­debat doet nu al vrezen dat de federale regeringspartijen zelfs in dit cruciale dossier profilering op de korte termijn verkiezen boven hervorming op de lange termijn.

De manier waarop minister van Pensioenen Karine Lalieux (PS) haar langverwachte hervormingsnota presenteerde, doet denken aan de somberste paarse dagen van de regering-Verhofstadt II (2003-2007). De befaamde ‘open­debat­cultuur’ was toen al verworden tot een afgunstige strijd tussen coalitiepartners die naar de krant liepen met ‘ideetjes’ die amper de dag overleefden.

Net zo verging het minister Lalieux. Het leidde tot de licht absurde situatie dat de PS-minister in enkele weekendkranten trots toelichting gaf bij een nota die door de regering alweer van tafel was gehaald. De kritiek was dan wel voorspelbaar, maar ook grotendeels terecht. Inhoudelijk was de nota teleurstellend on-ambitieus, en strategisch is het ronduit verfoeilijk dat over een thema dat zovele mensen aangrijpt zo achteloos gecommuniceerd wordt. De toekomst van het wettelijke pensioen is toch van een andere orde dan een btw-verlaging op haarprotheses.

Optimisten menen dat nog niet alles verloren is. Met drie gewezen pensioenministers in het kernkabinet – Alexander De Croo (Open Vld, 2012-’14), Vincent Van Quickenborne (Open Vld, 2011-’12) en Frank Vandenbroucke (Vooruit, 1999-2004) – moet de huidige regering beter kunnen. Het was huidig premier en toenmalig pensioenminister Alexander De Croo die in 2013 een brede groep academici verzocht om, boven het partijgewoel heen, een nieuw pensioenstelsel te ontwerpen. Die ‘Commissie Pensioenhervorming 2020-2040' werd algauw de facto geleid door een man die dan een tweede loopbaan als hoogleraar sociaal beleid aan het uitbouwen was: Frank Vandenbroucke.

De pluralistische expertencommissie leverde een wonderlijk on-Belgisch rapport af: gezaghebbend en toekomstgericht, pragmatisch maar toch gericht op hervormingen, zonder te vervallen in partizane eenzijdigheid. Zeggen dat het werkstuk enkel in een wettekst gegoten diende te worden om een afgewerkte hervorming te krijgen, zou flink overdreven zijn. Zo werkt het ook niet in een parlementaire democratie. De marsrichting was wel helder: ja, er zal gemiddeld langer gewerkt moeten worden. Maar de experts toonden ook de weg van de geleidelijkheid die dat mogelijk zou maken: niet de lineaire pensioenleeftijd is van tel, wel het aantal gewerkte jaren. Met een puntensysteem zou de Belg zelf kunnen volgen hoever hij of zij nog verwijderd was van een volwaardig pensioen.

Terzijde werd meer dan één taboe gesloopt: een plafond op het maximale aantal punten betekent bijvoorbeeld dat de allerhoogste pensioenen in de ambtenarij afgetopt zouden worden. Het is maar een van de noodzakelijke hervormingen waaraan minister Lalieux nog niet eens durft te denken.

Toen het rapport, net na de verkiezingen van 2014, werd ingeleverd, woei er een zuchtje enthousiasme door het publieke debat. Het kan dus toch, in dit land, zinvolle hervormingsplannen opstellen. Dat besef bood een zekere geruststelling. Dat was ook nodig. Want, zoals de experts het in hun rapport stellen: “Bij ongewijzigd beleid is het pensioensysteem op termijn financieel niet houdbaar, strookt het niet meer met evoluties in de samenleving, en rijzen er problemen inzake sociale kwaliteit.”

Liever provoceren

Die verontrustende vaststelling staat vandaag, zeven jaar later, helaas nog altijd overeind. De grote hervorming is er nooit gekomen. Het symbolische startjaar dat de academici voor ogen hadden – 2020 – is intussen stilletjes gepasseerd. Een grote verantwoordelijkheid ligt bij de regering-Michel. Liever dan het momentum te grijpen voor een breed gedragen totaalplan, provoceerde zij met enige wellust vakbonden en linkse oppositie door plompverloren als eerste ingreep de wettelijke pensioenleeftijd te verhogen – het omgekeerde van de werkwijze die de experts suggereerden. Die schok haalde elk draagvlak voor lastige hervormingen onderuit. De resterende plannen van de zwakke MR-minister Bacquelaine verzopen in het moeras van wetgevend broddelwerk.

En nu, met de PS weer mee aan het roer, lijkt het uur der wrake aangebroken. Afbreken van wat de vorige regering in elkaar knutselde schijnt een grotere prioriteit te zijn dan een robuust pensioenstelsel optuigen. Bij de MR geldt de omgekeerde reflex. Niet alles in de nota-Lalieux is per definitie fout of eenzijdig donkerrood. Een vervroegd pensioen na 42 jaar werk staat bijvoorbeeld ook in de nota van de pensioencommissie, al legden de experts wel meer de nadruk op de stimulans om zoveel mogelijk mensen 45 jaar aan de slag te houden.

Niet voor het eerst plaatst de pensioenkwestie politieke partijen, van links en rechts, voor een dilemma. Dat je je wil profileren op een thema dat zovelen beroert, is niet onbegrijpelijk. Politieke ideeënstrijd behoort tot het wezen van een democratie. Maar het gevolg van die profilering op de korte termijn is dat ze almaar vaker hervormingen op de lange termijn in de weg staat. (Sociale) media verhevigen die hang naar instant-impact. Het geeft te denken dat hervormen zelfs niet lukt terwijl de plannen al jarenlang panklaar liggen.

Radicale alternatieven

En dus blijft de burger beduusd achter met het lege gevoel dat niets nog mogelijk is in de politiek. Een stem voor een radicaler alternatief loert dan om de hoek. Concreet: terwijl de PS zich zo links mogelijk probeert op te stellen om de PTB af te houden, zou het resultaat van het daaruit volgende conflict weleens kunnen zijn dat de gedesillusioneerde kiezer nog vaker PTB stemt (of VB in Vlaanderen). Het huidige debat gaat dus niet enkel over de kwestie hoe we ons pensioenstelsel betaalbaar houden – een vraag die al belangrijk genoeg is –, maar ook over de vraag of we nog beleid kunnen voeren. Die vraag is niet nieuw. Of het nu om klimaat, energie of mobiliteit gaat, telkens botst lange op korte termijn. Wat overblijft is politiek als entertainment, of als crisisbeheer, die de burger van zich vervreemdt.

Te oordelen naar recente stembus- en peilingresultaten nadert dit systeem zijn limieten. Zo krijgt de noodzaak van een succesvolle pensioenhervorming een nog zoveel diepere dimensie. Niet enkel voor de PS van Lalieux, maar voor de hele regering-De Croo.