In Antwerpen is geen nieuwe, maar juist een zeer oude politieke cultuur gekomen

In het Antwerpse bouwbeleid on­der burgemeester Bart De Wever (N-VA) zijn objectieve procedures ingeruild voor een ‘informelere’ aanpak. Dat heeft geleid tot de terugkeer van een zeer oude politieke cultuur, stelt nu ook de auditeur bij de Raad van State vast.

‘Wat is in hemelsnaam nog het probleem?”, vroeg de Antwerpse schepen Annick De Ridder (N-VA) zich woensdag op Terzake af, in een debat met Groen-voorzitter Meyrem Almaci. “Wij werken samen met de privé. Ik spreek met bedrijven.” Die aanpak zorgt, volgens De Ridder, voor “miljarden aan investeringen in de haven en in de stad”.

Aanleiding voor de discussie is een kritisch advies van de auditeur bij de Raad van State over de ontwikkelingsplannen van de oude slachthuissite in Noord-Antwerpen. De projectontwikkelaar – oorspronkelijk Land Invest van N-VA-intimus Erik Van der Paal – kreeg ruim inspraak bij de opmaak van het RUP (ruimtelijk uitvoeringsplan, het plan waarop de bestemming van een grond wordt vastgelegd), waardoor het plan in zijn voordeel kon omgebogen worden. Daarbij, zo schrijft de auditeur, “dient vastgesteld te worden dat de stad niet langer in alle onafhankelijkheid en objectiviteit het bestreden RUP heeft kunnen vaststellen”.

Volgens schepen De Ridder is er geen vuiltje aan de lucht: de bouw kan gewoon doorgaan. Dat klopt maar half. De oorspronkelijke klacht van buurtbewoners tegen het slachthuis-RUP is ingetrokken omdat de uiteindelijke ontwikkelaars – Triple Invest en Immobel – al eerder beslisten om de plannen aan te passen, juist om een vernietiging te ontlopen. De conclusie van de auditeur blijft niettemin overeind. Maar meer dan een vervelende reprimande voor burgemeester De Wever en zijn bestuur levert dat inderdaad niet op.

De twist over het bouwbeleid gaat al bijna zo lang mee als het burgemeesterschap van De Wever zelf. Zonder veel terughoudendheid gooide De Wever de bouwpolitiek van zijn voorganger Patrick Janssens (toen nog sp.a) op de schop. Stadsbouwmeester Kristiaan Borret mocht opkrassen, zijn dienst werd afgebouwd, het autonome gemeentebedrijf Stadsplanning opgedoekt. In de plaats kwam een ‘politiekere’ aanpak, waarbij stadsbestuurders en ontwikkelaars onder elkaar zouden uitmaken welke plannen de stad behoeft. Een controlerend ‘derde paar ogen’ wordt overbodig geacht.

De risico’s liggen voor de hand. Het is bij zulk beleid van tel om het oor te hebben van de politieke bazen. Wie een binnenweg kent naar het bureau van de schepen, heeft een concurrentieel voordeel. Algauw gaat er dan een parfum van vriendjespolitiek boven het beleid hangen. Zeker als er ook echt vriendjes betrokken raken in dit ondoorzichtige machtsspel. Dat is het geval met projectontwikkelaar Van der Paal, die net als De Wever uit een Vlaams-nationaal nest komt en wiens familie een persoonlijke band heeft met de burgemeester. Nieuwssite Apache graaft al jaren naar de mogelijke voordelen die Van der Paal door zijn persoonlijke connectie zou verkregen hebben in vastgoeddossiers.

Plotsklaps of niet?

“Kwalijke roddels”, noemen De Wever & co. die aantijgingen steevast. Zeker is wel dat het Antwerpse stadsbestuur de ongemakkelijke vragen zelf over zich afroept door zijn keuze voor ondoorzichtige besluitvorming. Dat lijkt het bestuur ook zelf wel te beseffen. De Ridder is als schepen voor Stadsontwikkeling de opvolger van Rob Van de Velde, aan het eind van de vorige ambtsperiode nog even ad interim vervangen door De Wever zelf. Van de Velde kondigde in 2017 plotsklaps aan dat hij de politiek voor bekeken zou houden.

Plotsklaps, of niet helemaal plotsklaps? De aankondiging van de exit kwam er één week nadat deze krant bekendmaakte dat in nog weer een ander bouwdossier bochten afgesneden werden om een alweer bevriende ontwikkelaar tegemoet te komen. Officieel stapte Van de Velde op om privéredenen, maar zelfs in zijn eigen partij werd toegegeven dat de perceptie van vriendjespolitiek in grote bouwdossiers politiek te riskant werd. Van de Velde werkt nu als consultant, onder meer in... de vastgoed­sector.

Tot op zekere hoogte gaat het hier om een clash van twee bestuursstijlen. Tegenover de ambtelijke, geobjectiveerde, zeg maar ‘noordelijke’ stijl die Janssens in Antwerpen introduceerde, staat een meer informele stijl waarin machthebbers het primaat van de politiek laten gelden. Dat gebeurt los van procedures, omdat politici zelf menen te weten wat best is.

Dat is het argument dat De Ridder nu aanhaalt: zonder de bureaucratische stroperigheid komen de zaken sneller in beweging. Daar hoort ook een ijzeren geloof in de vrije markt bij, waarbij het eigenbelang van de ondernemer samenvalt met het algemeen belang van de gemeenschap. Het probleem begint wanneer die belangen niet meer samenvallen. Wat zeker in grote dossiers snel het geval is: een paar verdiepingen flatgebouw erbij, of een groenperk minder, leveren pure winst op voor de ondernemer, maar verlies voor de leefkwaliteit. Een stadsbestuur dat in zulke conflicten de kant van de investeerder kiest, roept vragen op. Die vragen stelt nu ook de Raad van State zich.

In het bouwbeleid heeft De Wever als burgemeester zeer zeker de socialistische erfenis afgebroken – in deze regeerperiode overigens mét medewerking van de socialisten zelf. Maar in de plaats is geen nieuwe, maar juist een zeer oude politieke cultuur gekomen van ons-kent-ons-netwerking en patronage. Die machts­cultuur heeft geen ideologische kleur. Wat de N-VA doet in Antwerpen lijkt op de manier waarop de PS haar macht vestigde in de grote steden, van Brussel tot Luik. Of op de manier waarop supernetwerker Daniël Termont in Gent functioneerde, bijvoorbeeld bij het realiseren van de Ghelamco Arena.

Van Ghelamco gesproken... Bouwondernemer Paul Gheysens, tevens eigenaar van Antwerp FC, vernieuwde onlangs de raad van bestuur van zijn voetbalclub. Bij de nieuwe ‘onafhankelijke’ bestuurders vallen enkele namen op: Philippe Muyters, oud-minister namens N-VA, en Bart Van Camp, oud-chef op meerdere N-VA-kabinetten. Daar is niets verboden aan. Het is de immo-netwerk­politiek in volle actie.