Hongkongse activist Joshua Wong: ‘Vroeger speelden we met lasergeweren. Nu schieten ze met echte kogels op ons’

‘Voor ik naar de gevangenis moest, was wat me het meeste zorgen baarde dat ik niet naar Avengers: Endgame zou kunnen kijken.’ Vandaag, drie arrestaties later, is Joshua Wong (23) uitgegroeid tot het gezicht van de aanhoudende protesten in Hongkong. ‘Als wij het niet doen, wie dan wel?’

Joshua Wong ploft neer op een plastic stoel tegenover me in een eettent in Hongkong. Hij zit er nog geen 10 seconden als hij opspringt om twee voormalige klasgenoten van het middelbaar te begroeten in het lunchtijdgewoel. Hij zegt hallo en tot ziens en komt teruggestoven. Opnieuw zit ik oog in oog met de jonge man in zwarte polo en beige bermuda die de autoriteiten in Hongkong zoveel hoofdpijn bezorgt.

Wong heeft even een pauze ingelast in zijn toer rond de wereld om voor democratie in Hongkong te lobbyen. Op een bepaald moment werd hij van de straat geplukt en in een bestelwagen gestopt. Nadat hij gearresteerd was, stond hij op de voorpagina’s van kranten wereldwijd en werd hij door Buitenlandse Zaken in China een ‘verrader’ genoemd. Hij verontschuldigt zich omdat hij te laat arriveert voor de lunch.

Er is maar weinig aan Wong, het gezicht van de prodemocratische beweging in Hongkong, dat je kunt omschrijven als gewoon; en dat geldt ook voor zijn nominatie voor de Nobelprijs voor de Vrede en de drie keer dat hij in de gevangenis heeft gezeten. Vijf jaar geleden stond zijn gelaat op de cover van het magazine Time. In 2017 was hij het onderwerp van een Netflix-documentaire, Joshua: Teenager vs. Superpower. En hij is nog maar 23.

We zitten in een Kantonese eettent in een van de smalle straatjes bij het parlement van Hongkong, waar hij werkt voor een prodemocratisch parlementslid. Het is een van de sociaal meest diverse delen van de stad en vormt het hart van de protestbeweging die al vijf maanden duurt en die is uitgegroeid tot een gevecht voor de toekomst van Hongkong.

Ook deze week waren er opnieuw gewelddadige confrontaties waarbij demonstranten met molotovcocktails wierpen en de politie reageerde met traangas. Maandag werd een student van dichtbij neergeschoten door de politie.

De lunchgasten stromen toe in het restaurant en wachten af terwijl het personeel opklapbare tafels op de stoep zet. Bouwvakkers zitten zij-aan-zij met zwetende mannen in kostuum, eetstokjes in de ene hand, hun telefoon in de andere. Wong kijkt nauwelijks naar de kaart en bestelt gebakken rijst en melkthee, een specialiteit van Hongkong met Britse koloniale wortels, gemaakt van zwarte thee en gestoomde of gecondenseerde melk.

“Dit bestel ik altijd”, glundert hij. “Ik ben gek op deze plek, het is het enige Kantonese eethuis in de buurt waar je goedkope maar goede melkthee kunt krijgen.” Ik ga voor vegetarische gebakken rijst met ei en icetea met citroen. Ondertussen reikt een man die aan het tafeltje naast ons zit Wong de hand. Een andere geeft hem een schouderklopje als hij voorbijkomt om de rekening te betalen.

Wong is een bekend gezicht in deze stad sinds hij veertien was en het opnam tegen een voorstel van de regering van Hongkong om een onderwijscurriculum in te voeren dat zou aanleren dat het Chinese communistische bewind ‘superieur’ was aan de westerse democratie. De regering trok het voorstel uiteindelijk in, onder druk van meer dan 100.000 mensen die de straat op waren gegaan. Twee jaar later kreeg Wong internationale bekendheid als uithangbord van de Paraplubeweging, waarbij duizenden studenten 79 dagen lang het centrum van Hongkong bezetten om algemeen stemrecht te eisen.

Die beweging eindigde in een fiasco. Veel leiders, onder wie ook Wong, belandden in de gevangenis. Maar ze plantte wel het zaad van het activisme bij de generatie die nu vecht voor democratie in de straten van Hongkong, tegen het machtigste autoritaire regime ter wereld. De vonk voor het jongste protest was een controversiële uitleveringswet, maar het is sindsdien geëvolueerd tot een harde confrontatie met Peking waarin onder andere waarachtig algemeen stemrecht geëist wordt.

De opstand in de voormalige Britse kolonie, die in 1997 werd overgedragen aan China, is de grootste protestbeweging op Chinees grondgebied sinds 1989, toen een democratiebeweging in Peking eindigde met een slachting op het Tiananmenplein waarbij honderden, misschien zelfs duizenden mensen gedood werden.

“We hebben veel geleerd met de Paraplubeweging”, zegt Wong. “Hoe om te gaan met conflicten tussen de meer gematigde en meer progressieve kampen, hoe organischer en minder weifelend te zijn. Vijf jaar geleden was de democratische beweging veel voorzichtiger om internationale steun te zoeken, omdat ze bang was op de tenen van Peking te trappen.”

Wong lijkt alvast niet bang om Peking tegen de schenen te stampen. In de voorbije maanden heeft hij in de hele wereld steun van regeringen gevraagd voor de demonstranten in Hongkong. In de VS sprak hij het Congres toe en riep hij de parlementsleden op een wet op te stellen om de demonstranten in Hongkong te steunen – die vervolgens in het Huis van Afgevaardigden werd goedgekeurd met een grote partijoverschrijdende meerderheid.

In Duitsland haalde hij de krantenkoppen toen hij voorstelde twee babypanda’s in de dierentuin van Berlijn ‘Democracy’ en ‘Freedom’ te noemen. Eerder werd hem de toegang geweigerd in Maleisië en Thailand, na druk vanuit Peking, en een maatschappelijk werker in Singapore werd onlangs veroordeeld en beboet omdat hij een Skype-gesprek met Wong had georganiseerd.

Diepreligieus gezin

Het eten komt er meteen aan. Ik vind het moeilijk onze gerechten uit elkaar te halen. Na twee happen van mijn gebakken rijst met ei en kool heb ik spijt dat ik niet voor de instantnoedels met vlees uit blik ben gegaan.

In augustus publiceerde een door Peking gecontroleerde krant uit Hongkong een foto van Julie Eadeh, een Amerikaanse diplomaat, die een ontmoeting had met een paar studentenleiders, onder wie Wong. In de kop werden ‘buitenlandse machten’ ervan beschuldigd een revolutie in Hongkong te ontketenen. “Peking beweert dat ik opgeleid werd door de CIA en het Amerikaanse leger en dat ik een CIA-agent ben. Ik vind dat nogal vervelend, want het is nu al zeven jaar dat ze die geruchten verspreiden”, zegt hij, terwijl hij zijn constant pingende telefoon negeert.

Nog iets wat hem de keel uithangt? De media. Ook al communiceert hij nauwkeurig, toch loopt hij niet hoog op met journalisten. “In interviews van vijftien minuten weet ik dat journalisten soundbites nodig hebben die ik al zo vaak gezegd heb. En dus zeg ik dingen als ‘Ik heb geen hoop wat het regime betreft, maar ik heb wel hoop voor de mensen’. En dan zeggen de journalisten: ‘O, dat is zo mooi gezegd.’ En dan zeg ik: ‘Ja, ik ben een dichter.’”

Wong bracht in totaal zowat 120 dagen in de gevangenis door, onder meer op beschuldiging van illegale samenkomst. “Mijn medegevangenen vertelden me dat ze zich bij de Paraplubeweging hadden aangesloten en onze overtuigingen deelden. Ik denk dat gevangenen zich bewuster zijn van het belang van de mensenrechten.” Zelfs de cipiers vertelden hem dat ze aan het protest hadden deelgenomen, zegt hij.

“Zelfs de leden van de triads in de gevangenis zijn voor de democratie. Ze klagen dat de belasting op sigaretten extreem hoog is en de belasting op rode wijn extreem laag. Het geeft goed aan hoe de bovenklasse-elite hier leeft”, zegt hij, terwijl de ober zijn best doet om het gesprek te volgen.

Wong werd in juni vrijgelaten van zijn jongste verblijf in de gevangenis, een dag nadat de grootste betoging uit de geschiedenis van Hongkong door de straten was getrokken, met naar schatting 2 miljoen mensen – op een totaal van 7,5 miljoen inwoners.

De jonge man groeide op in een diepreligieus gezin. Om de twee jaar trok hij met zijn gezin naar het Chinese vasteland om letterlijk de blije boodschap te verkondigen. Zoals veel Chinezen die op het vasteland op zoek gaan naar hun wortels, weet hij niet wat zijn dorp van afkomst is. Zijn laatste herinnering aan zijn reisjes naar China zijn vuile toiletten, zegt hij kauwend. Hij richtte zich naar eigen zeggen op het activisme toen hij begon te beseffen dat bidden weinig uithaalde.

“De gave van God is een onafhankelijke geest die kritisch kan denken”, zegt hij. “Je eigen wil te hebben en je eigen, persoonlijke oordelen te vellen. Ik koppel mijn religieuze overtuigingen niet aan mijn politiek oordeel. Zelfs Carrie Lam is katholiek.” Lam, de hoogste leider in Hongkong, heeft de laagste waarderingscijfers als CEO in de geschiedenis van de stad. Dat heeft alles te maken met haar onhandige aanpak van de crisis.

Ik vraag of Wongs vader, die ook met sociaal activisme bezig was, een grote invloed was. Foute vraag. “De westerse media stellen het graag zo voor dat Joshua Wong ten strijde trok omdat hij boeken van Nelson Mandela of Martin Luther King had gelezen of vanwege de manier waarop hij werd opgevoed door zijn ouders. In werkelijkheid heb ik me aangesloten bij het straatprotest om redenen die niets met boeken te maken hadden. Waarom gaan journalisten er altijd van uit dat mensen die strijden voor een betere wereld een rolmodel hebben?”

Hij kijkt naar zijn pingende telefoon en haalt adem, alvorens door te gaan. “Kun je mijn vader echt beschrijven als een activist? Ik steun de LGBTQ-rechten”, zegt hij met gebalde vuist. Zijn vader, Roger Wong, is een bekende anti-homorechtenactivist in Hongkong.

Ik merk dat hij zijn lepel heeft neergelegd, terwijl zijn bord maar halfleeg is. Ik besluit dat het een goed idee is het gesprek een andere richting uit te sturen, naar onze gemeenschappelijke telefoonverslaving. Wong, die bekendstaat om zijn focus en vastberadenheid, antwoordt altijd meteen op e-mails en berichten, en wordt door vrienden weleens omschreven als een robot.

Hij scrolt door zijn Gmail, zijn inbox vol ongelezen e-mails, en toont me hoe hij interviewaanvragen rangschikt met tags van landen. Zijn leven draait bijna uitsluitend rond activisme. “Vroeger ging ik met vrienden naar de bioscoop en laserschieten. Nu hebben we natuurlijk geen tijd meer om te spelen: we worden elk weekend met echte kogels beschoten.”

De protesten, waarbij meer dan 3.300 mensen gearresteerd werden, zijn grotendeels leiderloos. “Stel je je ooit vragen bij je relevantie voor de beweging?”, vraag ik. “Nooit”, antwoordt hij met volle mond. “We hebben een hoop facilitators in de beweging, en ik ben een van hen. Het is zoals Wikipedia. Je weet niet hoeveel mensen hebben bijgedragen aan een artikel, maar je weet dat er veel samenwerking en crowdsourcing is. In plaats van een bevelstructuur van bovenaf hebben we nu een bottom-upstructuur waardoor de beweging het veel langer kan uitzingen dan de Paraplubeweging destijds.

Detentiekampen

“Grotere macht gaat gepaard met grotere verantwoordelijkheid. De vraag is dus hoe ik via mijn rol de stem kan zijn van de mensen in de frontlinie, van het straatactivisme. Zo verdedigde ik de actie op 1 juli waarbij de Wetgevende Raad werd bestormd. Ik weet ook dat ik daar zelf niet bij was…” Zijn telefoon pingt twee keer. Uiteindelijk gaat hij overstag. Na 30 seconden op zijn telefoon tikken, neemt hij het gesprek weer op. Hij klinkt oprecht teleurgesteld dat hij er niet bij was toen demonstranten de symbolen van de Chinese Communistische Partij vernielden en kortstondig het parlement bezetten.

“Het is mijn taak te onthullen en te evalueren wat er omgaat bij het protest in Hongkong, dat eigenlijk een gezichtsloze beweging is”, zegt hij. Hij vertelt erbij dat zijn 29 tweets om de bezetting op 1 juli uit te leggen ten minste 4 miljoen mensen bereikt hebben. Ik geef aan dat ik al uitgeput ben als ik naar zijn Twitter-account kijk, die meer dan 400.000 volgers heeft. “Wel, die berichten werden eigenlijk geschreven door Jeffrey Ngo van Demosisto”, zegt hij, de politieke actiegroep die hij leidt.

Een netwerk van activisten uit Hongkong die in het buitenland studeren helpt om de publieke belangstelling op sociale media en op de opiniepagina’s van internationale kranten levend te houden. In de week na zijn recentste arrestatie publiceerde hij opiniestukken in The Economist, The New York Times, Quartz en Apple Daily.

Ik vraag me hardop af of hij soms niet overweldigd wordt door die strijd met de Chinese Communistische Partij, een uitdaging die zelfs de machtigste regeringen en bedrijven ter wereld doet zwijmelen. Hij kijkt me aan over zijn bril met dun montuur. “Het is onze verantwoordelijkheid. Als wij het niet doen, wie dan wel? En wij bevinden ons gelukkig niet in Xinjiang of Tibet, maar in Hongkong.”

Hij verwijst naar twee regio’s op Chinees grondgebied waar Peking een hoogtechnologische politiestaat probeert uit te bouwen. In Xinjiang worden minstens een miljoen mensen vastgehouden in detentiekampen. “Ook al vallen we rechtstreeks onder het bewind van Peking, toch genieten we een mate van bescherming omdat we beschouwd worden als een wereldstad, waardoor Peking wat terughoudender is om in te grijpen.”

Ik hoor het geluid van een sissende wok in de keuken. Ik stel hem de vraag die iedereen in Hongkong zich stelt: wat nu? Zoals veel mensen die de buitengewone situatie in Hongkong van nabij volgen, is hij niet geneigd concrete voorspellingen te doen. “Veel denktanks in de wereld zeggen: ‘Wij zijn China-kenners. We zijn geboren in westerse landen, maar we kunnen Chinees lezen en dus begrijpen we de Chinese politiek.’ Ze voorspelden dat de Chinese Communistische Partij in elkaar zou stuiken na het bloedbad op Tiananmen, en dat voorspellen ze nu al drie decennia. Maar het is 2019, en nog altijd zwaait Peking de plak”, grijnst hij.

Hoopt Wong ooit zelf CEO te worden? “Geen enkele lokale journalist in Hongkong zou die vraag stellen”, zegt hij. Naarmate ons etentje vordert, fileert hij alsmaar scherper mijn interviewtechniek. De CEO wordt geselecteerd door een groep van 1.200, veelal Peking-getrouwe mensen, en hij betwijfelt sterk of de Chinese Communistische Partij hem ooit zou toestaan op te komen.

Een paar weken na onze ontmoeting kondigt hij aan dat hij opkomt voor de komende districtsraadsverkiezingen. Uiteindelijk is hij de enige kandidaat die geweerd wordt – een commando dat uit Peking kwam en “duidelijk politiek geïnspireerd was”, tweette hij.

We keren terug naar de normale dingen die 23-jarigen zoal bezighouden, terwijl Wong het laatste beetje melkthee opslurpt. “Voor ik naar de gevangenis moest, was wat me het meeste zorgen baarde dat ik niet naar Avengers: Endgame zou kunnen kijken”, zegt hij. “Gelukkig kwam de film begin mei uit en kon ik hem twee weken voor ik naar de gevangenis moest zien.”

Tijdens de lunch heeft hij al twee keer Spider-Man geciteerd. Het verbaast me niet dat hij het favoriete personage van Wong is. “Ik denk dat hij meer…” Hij laat een pauze vallen, een van de weinige keren tijdens het interview. “Als je hem vergelijkt met het hebben van onbeperkte supermachten of onbeperkte macht of onbeperkt talent zoals Superman, dan denk ik dat Spider-Man meer menselijk is.”

En na die woorden haast onze vriendelijke buurtactivist zich naar zijn volgende interview.

© Financial Times