Hoelang kan Boris Johnson nog aanblijven? ‘Hij regelde de brexit, maar tegen welke prijs? Dat begint men stilaan te beseffen’

Ondanks de gewonnen vertrouwensstemming hangt het premierschap van Boris Johnson aan een zijden draadje. ‘Hij heeft mazzel dat er geen duidelijke opvolger is binnen de partij.’

“Ik denk niet dat iemand geld had ingezet op deze uitslag”, zegt hoogleraar Britse cultuur Lieven Buysse (KU Leuven). Dat ruim vier op de tien Conservatieve Lagerhuisleden maandagavond het vertrouwen in hun kopman opzegden, was veel meer dan verwacht. Kijk je enkel naar de zogenaamde backbenchers, zij die niet op de loonlijst van de regering staan, gaat het zelfs om 75 procent van de tory’s.

De stemming kwam er na de aanzwellende kritiek binnen de partij, onder meer door lockdownfeestjes tijdens de coronacrisis ofte ‘Partygate’. Johnson is “ongelofelijk verzwakt” uit die toets gekomen, meent Buysse. Die boodschap weerklinkt unaniem in Britse media, die “een uitgeholde overwinning” schetsen of zelfs “het begin van de burgeroorlog onder Conservatieven”.

Johnson ziet dat zelf helemaal anders: ‘get on with the job’ is en blijft het credo van de Britse premier. Alleen, kan hij zich wel blijven vastklampen aan zijn job als 41 procent van zijn eigen gelederen bloed heeft geroken? Het antwoord is heel simpel, zegt correspondente Lia van Bekhoven. “Neen, dat kan hij niet.”

Er wordt in deze context weleens verwezen naar eerdere, krap gewonnen vertrouwensstemmingen in de Conservatieve partij. Theresa May verliet zeven maanden later Downing Street, Margaret Thatcher na enkele dagen. John Major klampte zich vast, maar verloor de daaropvolgende verkiezingen.

“In al die gevallen was er echter een duidelijke regie en een beleidskwestie waarover ongenoegen bestond”, zegt Van Bekhoven. “Hier gaat het om de persoon, om de vermeende leugenachtigheid en het gebrek aan integriteit van Johnson.” De tory’s, verscheurd sinds de brexitstemming, schaarden zich ooit achter die persoon omdat hij een stemmenkanon was. Die tijd is gepasseerd.

Minderheidspremier

Het boegeroep op vrijdag, toen Johnson St. Paul’s Cathedral binnenstapte voor de viering van koningin Elizabeth, is het verlengstuk van de publieke opinie. Partygate heeft er zwaarder ingehakt dan politici vermoedden, zegt Van Bekhoven. “De Britten zijn niet vergeten dat ze niet bij hun stervende moeder mochten zijn op intensieve zorg of bij hun eenzame vader in het woon-zorgcentrum.”

Het schandaal, dat nog onder de loep van een parlementaire commissie ligt, was de vonk. De prijzen aan de tankstations en in de supermarkt zijn de brandversneller.

Twee jaar geleden beoordeelde twee derde van de Britten in een maandelijkse YouGov-peiling het beleid van Johnson nog als ‘goed’, vandaag is dat nog maar een kwart. Ook bij Conservatieve stemmers schommelt het al maanden rond de helft. De verkiezingsbeloftes zijn dan ook slechts half waargemaakt, zegt Lieven Buysse. “Hij heeft de brexit geregeld, maar tegen welke prijs? Dat begint het publiek stilaan te beseffen.”

In tweeëneenhalf jaar tijd heeft de regering een even groot pakket aan (toekomstige) belastingverhogingen afgeklopt als Tony Blair in een decennium. Ook de befaamde campagnebus en de claim om wekelijks geen 350 miljoen naar de EU maar naar de Britse gezondheidszorg te laten vloeien is een pijnplek geworden waar Labour almaar harder op duwt. Dinsdag noemde oud-premier Gordon Brown het “bijna niet te geloven” dat verpleegkundigen in de rij aan de voedselbank staan.

Nu hij de stemming overleefd heeft, mag er wat Johnson betreft zand over Partygate en kan hij weer focussen op “de kwesties waar de mensen wakker van liggen”. De grote vraag is echter hoe hij dat gaat klaarspelen nu hij in de praktijk een minderheidspremier is geworden. “De rebellen zijn een erg diverse groep”, zegt Buysse. “De een wil een meer vredevolle benadering van de politieke crisis in Noord-Ierland, de ander wil net op ramkoers gaan varen.” Inhoudelijke concessies liggen niet voor de hand.

Volgens Buysse kiezen Conservatieve parlementsleden nu eieren voor hun geld. Hij wijst naar de zetels die de tory’s in 2019 in het noorden van Engeland naar zich toe trokken dankzij Johnson en zijn wervende - of populistische - retoriek. “Maar die nieuwe gezichten willen hun plaatsje nu consolideren. En ze zien dat Johnson geen troef meer is, maar een handicap.”

Zand erover

Waarom loopt het straatje dan vooralsnog niet dood? “Hij heeft mazzel dat er geen duidelijke opvolger is binnen de partij. De tory’s weten niet met wie ze dan wel verder zouden willen”, zegt Van Bekhoven. In een flitspeiling van YouGov werden elf potentiële kanshebbers voorgelegd, met Ben Wallace (12 procent), Liz Truss (11 procent) en Jeremy Hunt (10 procent) nek aan nek op kop. Zestien procent antwoordde echter ‘geen van bovenstaande’.

Bovendien kan er volgens de partijregels geen nieuwe vertrouwensstemming plaatsvinden binnen het jaar. Als Johnson de eer niet aan zichzelf houdt, naderen dan de volgende verkiezingen, in 2024. Al zou een partijcomité zich momenteel buigen over een verandering van die regel.

Eind juni zijn er tussentijdse verkiezingen voor twee vrijgekomen Conservatieve parlementszetels. Die dreigen verloren te gaan. Dat is van weinig belang voor de politieke meerderheid, maar de perceptiestrijd zal des te groter zijn. Begin oktober volgt het jaarlijkse partijcongres, een laatste kans om de gratie van de partij te behouden.

Van Bekhoven gelooft er niet in. “Door te zeggen ‘zand erover’ in plaats van oprechte excuses aan te bieden, heeft hij de partij het ultieme bewijs gegeven: Boris Johnson verandert nooit.”