Hoe N-VA plots op een slappe koord moet dansen

Op zondag 13 juni 2004 raakte de beloftevolle politicus Bart De Wever (N-VA) voor het eerst verkozen voor het Vlaams Parlement. Toch verdienen de verkiezingen van 2004 om andere redenen het predikaat ‘historisch’.

Amper een jaar eerder leek de politieke orde voorgoed in een nieuwe plooi gelegd: Open Vld en sp.a-Spirit wonnen overtuigend vanuit de regering. In 2004 lag het paarse rijk alweer in puin. Het nog verse kartel van CD&V-N-VA werd de grootste formatie van het land. Blauw en rood kregen flink op hun donder.

Eveneens op 13 juni 2004 haalde extreemrechts zijn hoogste score ooit: 24,2 procent! De veroordeling van Vlaams Blok voor aanzet tot racisme bracht een brede sympathiegolf op gang voor Frank Vanhecke & co. En er was het migrantenstemrecht. Genadeloos beukte het VB in op de verscheurde Open Vld. Die groef met haar luidruchtig maar vruchteloos verzet mee de eigen put.

Vandaag doet zich een vergelijkbare kwestie voor. Opnieuw hanteert het Vlaams Belang de stormram tegen een concurrent die zichzelf kwetsbaar heeft opgesteld. Dat is de N-VA, en het twistpunt is het Pact van Marrakesh.

George Soros

Op 10 en 11 december blazen de VN verzamelen in de Marokkaanse stad Marrakesh om het ‘Global Compact for Safe, Orderly and Regular Migration’ goed te keuren. Er dient niks met gouden vulpen gesigneerd te worden, het betreft de formele aanvaarding van een resolutie.

Voor de EU is het van belang dat zoveel mogelijk met één stem gesproken wordt. Dat wordt lastig omdat Oostenrijk en een groeiend groepje Oost-Europese lidstaten zich terugtrekken. Op de jongste VN-vergadering in New York engageerde premier Charles Michel (MR) zich namens België om het Pact wel te steunen. Nu wil de N-VA er dus alsnog onderuit muizen.

Wie de tekst leest, zal weinig reden tot onrust vinden. Het argument dat het pact door activisten zal worden aangegrepen om het beleid voor de rechter te brengen, zoals bij de Klimaatzaak, klopt niet. Er staat gestipuleerd dat de tekst “niet-wettelijk bindend” is (‘non-legally binding’).

Wel bevat de resolutie een waslijstje goede praktijken voor een internationale migratie-aanpak. Er staat bijvoorbeeld in dat het vastzetten van migranten het allerlaatste middel moet zijn, maar evengoed dat mensenhandel ‘uitgeroeid’ dient te worden.

Die genuanceerde feiten zijn van ondergeschikt belang geworden. Populistische en radicaal-rechtse stemmen in Europa verspreiden een angstaanjagender beeld van ‘Marrakesh’. Sociale en nieuwe media dienen als brandversneller. Het verhaal gaat erin als zoete koek in deze wantrouwige tijden: multinationaal orgaan bedisselt in geheim cenakel op exotische locatie dat de grenzen open moeten. Je denkt er zo George Soros bij.

Ogen op de bal

Het frame van hoe regeringen heimelijk het ‘eigen volk’ uitverkopen, is fout, maar bijzonder kwalijk voor een beleidspartij als de N-VA. Tot dusver danst de N-VA op twee benen over migratie, met een beleid dat enerzijds streng is maar binnen de regeringsconsensus blijft en anderzijds een fellere en permanente campagneretoriek.

De gemeenteraadsverkiezingen tonen aan dat er een limiet zit op de dubbelzinnigheid. Voor de N-VA levert dat een schokkende ervaring op: verkiezingen kunnen ook verloren worden! Dat overkwam de partij niet eerder sinds 2004. Net als de vroegere paarse leiders Guy Verhofstadt en Steve Stevaert moet Bart De Wever op bezinning. Jarenlang veranderde alles wat werd aangeraakt in electoraal goud. Nu is dat plots niet vanzelfsprekend meer.

Een koerswijziging valt lastig. De extreemrechtse concurrent die verslagen geacht werd, staat weer op. De spagaat tussen beleid en retoriek opdrijven, speelt, zo leert 14 oktober, in de kaart van het VB. Terugkrabbelen evenzeer.

Hoe lastig de situatie is, toont precies de hetze over Marrakesh. Mede aangespoord door zijn fans op sociale media stelde staatssecretaris Theo Francken zijn veto tegen het pact. Waarna de partij enigszins gegeneerd moest toegeven dat zij tot dusver nooit een bezwaar heeft gemaakt.

Die onachtzaamheid legt bloot dat ook de N-VA-top minder feilloos is als vaak gedacht wordt. Een reconstructie in De Standaard toonde aan dat het kabinet van Francken meermaals kansen kreeg om het regeringsstandpunt bij te sturen. Nooit werd een kik gegeven.

Die vaststelling spoort met een observatie die je weleens intern in de partij hoort. Ondanks (of misschien: mede door) zijn alomtegenwoordigheid en populariteit, heeft staatssecretaris Francken soms moeite om de ogen op de bal van het beleid te houden. Dat hij bijvoorbeeld onlangs in Washington opdook om – naar eigen gewoonte maar ook tijdens de diensturen – te supporteren voor de Amerikaanse verkiezingen, bleef niet onopgemerkt.

Verontruste fanbase

Door al het laattijdige geblaas is ‘Marrakesh’ veel belangrijker en dus riskanter geworden dan het dossier feitelijk is. Toegeven aan N-VA is voor premier Michel haast onmogelijk. Niet enkel omwille van het binnenlands gezichtsverlies, maar ook omwille van de internationale reputatie. Stilletjes wordt bij N-VA gehoopt dat ook Nederland wegtrekt uit het Pact, zodat ook België zonder al te veel schaamte kan weglopen van tafel.

Logischer is dat N-VA vrede neemt met een nationale toevoeging bij het pact. Maar of dat papiertje dan de verontruste fanbase sust? Met hoge poten uit de regering stappen, kan ook nog. Maar niet elke rechts-liberale, ondernemingsgezinde kiezer zal dit een kabinetsval waard vinden.

Voor N-VA is ‘Marrakesh’ een toxisch dossier. Zoals, welja, het migrantenstemrecht dat ooit was voor de liberalen. Het partijbureau van komende maandag zou de situatie bekijken. Het kan de aanzet zijn van een stormachtige week in de Wetstraat.

Door de retoriek van Theo Francken zijn de verwachtingen bij het radicale deel van de achterban opgezweept. De kans is klein dat die flank uiteindelijk bevredigd raakt. Nu toegeven, doet de partij dubbel bloeden. Niet toegeven brengt de regering in de problemen.

Aan de zijlijn kijkt het VB grinnikend toe.

Wie het Migratiepact zelf wil lezen: https://refugeesmigrants.un.org/intergovernmental-conference-2018