Hoe de coup in Myanmar China en het Westen tegenover elkaar zet

De coup in Myanmar heeft ook geopolitieke consequenties. Het Westen wil onder leiding van de Verenigde Staten strafmaatregelen, maar China beschouwt Myanmar als zijn eigen achtertuin en daar moet de internationale gemeenschap wegblijven.

Het werd al verwacht dat een veroordeling van de militaire coup in Myanmar door de VN-Veiligheidsraad zou mislukken. China (en Rusland) blokkeerden dinsdag een uitspraak over het respecteren van de verkiezingsuitslag van november en de vrijlating van de facto regeringsleider Aung San Suu Kyi en andere gevangenen.

De coup, die woensdag wel werd veroordeeld door de G7 van belangrijkste economieën, is vooral voor westerse landen een schok. Ze hebben Myanmar, dat tijdens de militaire dictatuur decennialang internationaal geïsoleerd en doelwit van sancties was, politiek omarmd sinds tien jaar geleden de democratisering begon.

Geopolitiek zet de coup vooral de Verenigde Staten en China tegenover elkaar. Voor de regering-Biden is het een dilemma. Biden wil de democratie wereldwijd steunen, maar landen als Myanmar niet in de armen van China drijven. Wel zegt Washington sancties te willen instellen, ook tegen coupleider Min Aung Hlaing en zijn kompanen persoonlijk. Al zullen die weinig indruk maken boven op bestaande sancties, die werden ingesteld vanwege de vervolging van de Rohingya, de moslimminderheid die Myanmar als illegale vreemdelingen beschouwt.

China’s bevriende buur

Rivaal China staat er heel anders in, bleek maandag al uit de eerste voorzichtige reactie van Peking. Myanmar is een “bevriende buur”, die hopelijk alle problemen vreedzaam oplost en de “politieke en sociale stabiliteit” weet te behouden. Een reactie die je kunt verwachten van een land dat graag zaken doet met autoritaire regimes.

De verhouding tussen China en Myanmar is gecompliceerd. China heeft als belangrijkste handelspartner grote belangen in het buurland, van casino’s tot fabrieken en jademijnen. Myanmar is ook een belangrijke schakel in de Nieuwe Zijderoute (‘One Belt, One Road’). China investeert ruim 21 miljard euro in olie- en gaspijpleidingen en in de diepzeehaven Kyaukphyu, die toegang biedt tot de Golf van Bengalen. Dan is er nog de gezamenlijke grens, waar het Myanmarese leger opstandige etnisch-Chinese bergvolkeren bevecht en drugshandel welig tiert.

Myanmar op zijn beurt probeert vanouds een goede relatie te onderhouden met de grootmacht next door, tevens de belangrijkste wapenleverancier. Maar zeker onder de militairen, wier primaire drijfveer is hun veelvolkerenstaat bijeen te houden – Myanmar kent tientallen gewapende opstanden van niet-Birmese minderheden, die soms al decennia gaande zijn –, bestaat vanouds ook een nationalistisch, anti-Chinees sentiment.

De overgang naar een burgerregering compliceerde de zaken. Hoewel China het democratische experiment met argusogen bekeek, streefde het ook naar goede betrekkingen met regeringsleider Suu Kyi. En niet zonder succes, bleek vorig jaar. Toen werden tijdens het staatsbezoek van de Chinese leider Xi Jinping contracten getekend over 33 grote projecten. Van die warme banden tussen Suu Kyi en Peking werden de militairen steeds nerveuzer.

Oeigoeren en Rohingya

Het belangrijkste motief achter de Chinese bescherming van Myanmar in de Veiligheidsraad lijkt de reflex van Peking dat de internationale gemeenschap zich niet met interne aangelegenheden van landen moet bemoeien. Want als ze dit doen bij Myanmar, gaan ze ook zeuren over China zelf, bijvoorbeeld over de behandeling van de Oeigoeren. Om die reden blokkeerde China in 2017 ook resoluties tegen de vervolging van de Rohingya.

Speculaties dat China een rol zou hebben gespeeld in de coup van maandag, actief of door stilzwijgende instemming (een hoge Chinese diplomaat bezocht eind vorige maand Myanmar en daarbij ook coupleider Min Aung Hlaing), wees Peking woensdag van de hand. Ze zijn volgens analisten ook niet erg aannemelijk. China had immers al volop invloed in Myanmar en heeft vooral baat bij rust en stabiliteit.

Meer Chinese invloed

Dit neemt niet weg dat de kans groot is dat de Chinese invloed nu groeit, zeker als de VS en andere westerse landen besluiten sancties in te stellen. De generaals, die een groot deel van de economie in handen hebben, profiteren van deals met de Chinezen. Min Aung Hlaing zelf is een grote investeerder in Myanmar Economic Holdings, een conglomeraat dat met Chinese partners samenwerkt in onder meer een grote kopermijn.

Het Westen kan daar weinig tegenover stellen. Ondanks tien jaar liberalisering spelen westerse bedrijven een kleine rol in Myanmar, en sancties maken weinig indruk boven op maatregelen die al van kracht zijn vanwege de Rohingya. Een Myanmar dat nog dichter tegen China aankruipt, is een geopolitieke tegenslag voor landen als de VS, Australië en Japan. En een nachtmerrie voor India, dat China’s opmars als een acute dreiging ziet.