Hoe Boris Johnson in één week een keizer zonder kleren werd

Boris Johnson staat voor de grootste crisis uit zijn premierschap. Steeds meer Conservatieven uit zijn kabinet en parlement protesteren tegen zijn aanpak van de pandemie, de economie na brexit en de schandalen. Het vertrek van zijn brexitminister is het openingssalvo van een bittere machtsstrijd.

Brexitminister David Frost onderhandelde de voorbije twee en een half jaar over de moeilijke handelsrelaties sinds het vertrek van het VK uit de Europese Unie. De rechts-conservatief wou in januari opstappen maar nam afgelopen zaterdag alsnog onmiddellijk ontslag uit onvrede met de “rijrichting van de regering”. Frost noemde de nieuwe covidbeperkingen schadelijk voor de economie, maar is ook kritisch over de afwikkeling van brexit, die door Johnson onvoldoende zou zijn aangewend “om lasten te verlagen en te dereguleren”.

Het drama voor Johnson is dat Frost samen met zijn ontslag deze fundamentele twisten binnen de Conservatieve regering open en bloot legt. Zelfs minister van Financiën Rishi Sunak, een rijzende ster binnen de partij die gold als medestander van de premier, verzette zich zaterdag bij een virtueel kabinetsoverleg plots tégen nieuwe covidbeperkingen zoals een tijdelijke lockdown van minstens twee weken.

Aan de andere kant van het kabinet staat nu minister van Volksgezondheid Sajid Javid, die in navolging van het Britse wetenschappelijk adviescomité pleit om desnoods nog voor Kerstmis alle sociaal verkeer aan banden te leggen. In The Sunday Telegraph erkende Javid dat er nog veel onduidelijkheid is over de mortaliteitsgraad van de nieuwe omikronvariant, maar waarschuwde hij dat het “te laat kan zijn om te reageren” als er gewacht wordt op meer data.

Tussen de twee kampen in staat de twijfelende Johnson. Van de premier ontstaat nu het beeld van een keizer zonder kleren die de openlijke tweespalt binnen zijn kabinet maar niet onder controle kan krijgen.

Rebellen

Het nieuws volgt op een vreselijke week voor de Britse premier die de ene na de andere opdoffer te verwerken kreeg.

Donderdag volgde bij een tussentijdse verkiezing in North Shropshire het verlies van een parlementszetel die al 200 jaar in handen was van een Conservatief, en nu naar de Liberaal-Democraten ging. De kiezers straften volgens peilingen niet alleen hun vertrekkende parlementariër af, die betrokken raakte in een lobbyschandaal, maar ook het leiderschap van de premier.

Daags voordien hadden meer dan honderd parlementsleden uit Johnsons eigen Conservatieve fractie in het Lagerhuis gestemd tegen de invoering van een coronapaspoort voor Engeland. De goedkeuring kwam er uiteindelijk wel, maar enkel dankzij steun van oppositiepartij Labour. Dat is een vernedering voor Johnson, die zich grote zorgen moet maken over het aantal rebellen in eigen rangen.

Niet alleen overschreden ze ruimschoots zijn parlementaire meerderheid van 79 zetels, maar ook de 56 stemmen die volstaan om een mogelijke motie van wantrouwen tegen zijn leiderschap uit te spreken binnen de fractie. In tegenstelling tot vroeger ging het ook niet alleen om oerconservatieve scherpslijpers, maar ook om centristen die Johnson beu zijn. Er waren ook 35 onthoudingen, onder wie deze van ex-premier Theresa May die tijdens een gelijkaardige revolte werd afgezet in volle brexitonderhandeling. Parlementslid Charles Walker noemde de stemming een “pijnlijke kreet”.

Johnson moest zich bovendien verdedigen voor een reeks onthullingen over kerstfeestjes op zijn kabinet tijdens de lockdown vorig jaar. Hij gelastte een verder onderzoek maar de hoofdonderzoeker, zijn hoogste ambtenaar, zette vrijdag een stap opzij omdat hij zelf zo’n drinkgelag bijwoonde.

In de Britse media gonst het nu van de speculaties dat het niet lang meer zal duren vooraleer conservatieve uitdagers binnen de partij een poging doen om Johnson te onttronen.

Vernietigend

Volgens het conservatieve magazine The Spectator kan het vertrek van ‘Frostie’, zoals Johnson zijn brexitminister noemde, voor de premier een nog hardere noot om te kraken zijn dan het verlies van de tussentijdse verkiezing. “Johnson staat voor de grootste crisis sinds zijn verkiezingsoverwinning twee jaar geleden. De beslissing van Frost om te vertrekken maakt de premier kwetsbaarder dan ooit”, schrijft commentator James Forsyth. “Johnson verliest de man die zijn brexitakkoord onderhandelde, de man die hij gebruikte om hardleerse brexiteers te verzekeren dat hij niet te soft was en het tweede populairste lid van zijn kabinet binnen de partij. Frost, een gewiekst politiek operator, weet zeer goed hoezeer zijn vertrek Johnson verzwakt. De redenen die hij opgaf voor zijn vertrek raken de zwakste plekken van de premier onder zijn aanhang. Dat hij ook vertrekt terwijl de gesprekken met de EU over (de complexe douaneregels voor) Noord-Ierland nog lopen, is vernietigend. Het lijdt weinig twijfel dat dit door een groep van Tory-parlementsleden zal gebruikt worden om moties van wantrouwen in te dienen.”

Terwijl mogelijke kandidaat-opvolgers in zijn schaduw hun opties wegen, moet Johnson stilaan hopen op een kerstmirakel om zijn premierschap te redden. Zal zijn recente beslissing om het leger in te zetten voor een massale boosterprikcampagne de omikronvariant alsnog afremmen en hem nieuw krediet geven? Met nu al 770 covidhospitalisaties per dag in Engeland en een noodtoestand in Londense hospitalen slinkt ook deze kans. De teerling die in Downing Street beslist over zijn politieke toekomst wordt de komende weken door omikron geworpen.