Historisch chipakkoord tussen Nederland en VS moet een IJzeren Gordijn laten vallen rond China

Na maanden diplomatiek getouwtrek hebben Nederland, Japan en de Verenigde Staten een pact gesloten om de export van chipmachines naar China verder aan banden te leggen. Met het ASML-akkoord hoopt de regering-Biden China het technologische isolement in te drijven.

In Washington kwam een Nederlandse delegatie vrijdag tot een vergelijk met topambtenaren van het Witte Huis over nieuwe exportbeperkingen voor het Nederlandse bedrijf ASML, zo meldt Bloomberg op basis van ingewijden. ASML, de grootste chipmachinefabrikant ter wereld, speelt een sleutelrol in de door de Amerikaanse regering beoogde digitale drooglegging van China.

Onder Amerikaanse druk houdt de Nederlandse overheid sinds enkele jaren al de export naar China tegen van ASML’s pièce de résistance, de ‘extreme ultraviolette’ lithografie (EUV) waarop Europa’s grootste techbedrijf een monopolie heeft. ASML-klanten als TSMC en Samsung gebruiken de EUV-machines om de snelste computerchips ter wereld te maken.

Silicium Gordijn

Door het nieuwe akkoord tussen Washington en Den Haag kunnen Chinese bedrijven voortaan vermoedelijk ook fluiten naar in elk geval een groot deel van ASML's ‘diepe ultraviolette’ lithografie (DUV), een oudere – of ‘volwassen’, zoals ASML liever zegt – generatie chipmachines. De Japanse regering legt vergelijkbare exportbeperkingen op aan Nikon, ASML’s rivaal op DUV-vlak.

Zo probeert de regering-Biden langzaam maar zeker een IJzeren Gordijn te laten neerdalen, al zou een ‘silicium gordijn’, de metalloïde waarvan men computerchips maakt, in dit geval toepasselijker zijn dan ‘ijzer’. Bovendien loopt dit IJzeren Gordijn niet “van Stettin aan de Oostzee tot Triëst aan de Adriatische Zee”, zoals Churchill ooit zei, maar van Heilongjiang in het noorden tot Hainan in het zuiden van China.

Dat het buitensluiten van een supermacht als China überhaupt kans van slagen heeft, komt doordat de chipindustrie eigenlijk vrij simpel in elkaar zit, ondanks de natuurwetten tartende complexiteit van zijn machinerie. De belangrijkste chipontwerpers zijn bijvoorbeeld Amerikaans (Nvidia, Broadcom, Qualcomm), de belangrijkste chipgieters Taiwanees (TSMC) en Koreaans (Samsung) en hun belangrijkste machines komen van bedrijventerrein De Run in Veldhoven-Zuid, om de hoek bij vleeskuikenbroederij Van Hulst.

Quasi-beroepsverbod

Bij zijn aantreden leek president Biden nog een gematigdere China-koers te gaan varen dan zijn voorganger Trump, die een halszaak had gemaakt van de bedrijfsspionage, hackaanvallen, bodemprijzen en andere Chinese handelspraktijken in de voorbije decennia. Schijn bedroog, getuige Bidens oekaze in oktober dat Amerikaanse techbedrijven geen geavanceerde chips en chipmachines meer mogen verkopen aan China. Daarbovenop kwam nog eens een quasi-beroepsverbod voor Amerikaanse staatsburgers in de Chinese chipindustrie.

Het leidde de laatste maanden tot een exodus van hooggeplaatste Chinese Amerikanen, die liever hun baan in de Chinese techsector verloren dan hun Amerikaanse paspoort. In december knelde Washington de export nog verder af door 36 Chinese techbedrijven op een zwarte lijst te zetten, waaronder Yangtze Memory Technologies, China’s grootste maker van geheugenchips.

Het doel van de Amerikaanse strafmaatregelen: de Chinese vooruitgang smoren op het gebied van chips, supercomputers en kunstmatige intelligentie. Op deze manier hoopt de VS de ‘militaire modernisering’ van China te frustreren, zoals het Amerikaanse ministerie van Economische Zaken het in oktober verwoordde.

Het ministerie zei te vrezen dat China geavanceerde technologieën zal gebruiken om massavernietigingswapens zoals kernbommen en hypersonische raketten te ontwikkelen, of voor de surveillance van zijn eigen bevolking. Bovendien willen de Amerikanen graag de technologische suprematie behouden, en voorkomen dat de wereld afhankelijk raakt van Chinese chips, zoals Europa eerder overkwam met Russisch gas.

Diplomatie op de vierkante nanometer

De onderhandelingen tussen Den Haag en Washington bleken de voorbije maanden een soort diplomatie op de vierkante nanometer. De denkkracht van computerchips wordt veelal uitgedrukt in nanometers, waarbij één nanometer gelijk staat aan een miljoenste van een millimeter – de afstand die een vingernagel per seconde groeit. Dankzij de EUV-machines van ASML kan TSMC meer lijntjes dan ooit op zijn chips priegelen, op slechts 5 nanometer afstand van elkaar.

De hamvraag tijdens de onderhandelingen was: bij hoeveel nanometer leggen we de grens? Begin vorig jaar zouden Nederland en de VS volgens de Financial Times dicht bij een akkoord zijn geweest dat die grens bij 10 nanometer zou hebben gelegd.

Het akkoord ketste af toen het nieuws doorsijpelde dat het Chinese Semiconductor Manufacturing International Corp erin geslaagd was een 7 nanometer-chip te maken – normaliter het terrein van EUV-lithografie – door een oudere DUV-machine te combineren met andere apparaten. De Amerikaanse delegatie zou daarop hebben voorgesteld om de lat nog hoger te leggen, en de export te verbieden van alle machines waarmee China chips zou kunnen maken van 14 nanometer of minder.

Hiermee gooiden de Amerikanen het net in Nederlandse ogen te breed uit: 14 nanometer-chips, die te vinden zijn in doodgewone auto’s, mobiele telefoons en computers, zijn allang niet meer het neusje van de zalm. Een exportverbod op 14 nanometer-chips zou in allerlei sectoren tot chiptekorten kunnen leiden, en dus tot lange wachttijden voor consumenten, vreesde Nederland. Reden voor premier Rutte om bij zijn bezoek aan president Biden eerder deze maand nog maar eens te benadrukken dat Nederland wat betreft ASML niet zomaar “bij het kruisje tekent”.

De precieze details van het akkoord dat Nederland en de VS vrijdag sloten zijn niet bekend, en zullen dat vermoedelijk voorlopig ook niet worden. Premier Rutte zei vrijdag na de ministerraad dat de regering waarschijnlijk weinig naar buiten zal brengen over de nieuwe exportbeperkingen op chipmachines.

En zo is het historische ASML-akkoord, dat eens te meer het voorlopige einde van het tijdperk van globalisering en vrijhandel markeert, ook een tamelijk mysterieus akkoord. Mogelijk vrezen Rutte, Biden en de Japanse premier Fumio Kishida dat ze China ook zonder een handenschudmoment voor de flitsende camera’s van de wereldpers al genoeg voor het hoofd hebben gestoten met hun pact. Japanse diplomaten verklaarden vrijdag al dat het ‘100 procent’ zeker is dat China met economische represailles zal komen.