Het is de niet geringe verdienste van de makers van ‘Het verhaal van Vlaanderen’ dat ze beide kampen ongelijk geven

Natuurlijk zit er een communautaire lading in het populaire tv-programma Het verhaal van Vlaanderen. Is dat dan een probleem?

Nog voor de eerste aflevering van Het verhaal van Vlaanderen, de historische reeks met Tom Waes, op de zondagse buis kwam, vlogen politici en spraakmakers elkaar al in de haren. Het is daarbij erg moeilijk uit te maken wie zich het meest hypocriet opstelt, het linkse of het rechtse kamp.

Neem de subsidie­kwestie. Het verhaal van Vlaanderen krijgt véél subsidies en dat zit de linkse oppositie in het Vlaams Parlement niet lekker. “Zolang deze Vlaamse regering er niet in slaagt haar sociale en culturele kerntaken te vervullen, is haar symboolpolitiek gericht op een historische constructie van Vlaanderen – en het vele geld dat ze daarvoor veil heeft – totaal buiten proportie”, schreven volksvertegenwoordigers Katia Segers en Hannelore Goeman namens Vooruit in deze krant. Ook Groen-politici mopperden dat een regering die geen geld heeft om de wachtlijsten in de zorg te verlichten wel gul is voor een tv-show die haar welgevallig is.

Ter rechterzijde is de stemming compleet tegen­overgesteld. “De Vlamingen houden van Vlaanderen en onze coole Tom Waes”, besloot Theo Francken (N-VA) uit de uitstekende kijkcijfers voor het Eén-­programma. Hij en zijn partij­genoten vinden de subsidies goed besteed.

Zo voltrekt zich een merkwaardige omkering van posities. De ideologische kant die overheidssteun graag inroept om marktfalen te compenseren (links) wil nu plots een debat starten over te gulle subsidies. Terwijl de kant die gewoonlijk afkerig staat tegenover de brede subsidie­stromen nu bijzonder in zijn nopjes is, omdat het geld ditmaal de gewenste kant opgaat. Ziedaar de kern van het probleem met de onophoudelijke politieke neiging om subsidies uit te ­delen in dit land. De meeste politici vinden niet zozeer dat er te veel subsidies worden uit­gedeeld, maar wel dat ze aan de ‘verkeerden’ worden gegeven. Dat schiet niet op.

Loopgraven

Oversubsidiëring is nochtans een reële budgettaire plaag in dit land. De staatsstructuur werkt dat probleem mede in de hand. Voor de vele dicht op elkaar gebouwde bestuurs­lagen in dit land zijn subsidies vaak een handig middel om het eigen bestaan te bewijzen. En ja, alles welbeschouwd gaan er simpelweg te veel subsidies naar Het verhaal van Vlaanderen. Dat het ­programma met minder steun niet kan worden gemaakt, klopt niet helemaal. Een populair en laagdrempelig educatief programma uitzenden, behoort tot de absolute kerntaken van opdracht­gever VRT. Dit zou de omroep met de eigen (overheids)­centen moeten kunnen financieren. Als dat lukt voor een grote zaalshow of een BV-­exclusiviteits­contract, moet dat ook voor een geweldig programma (want het is een geweldig programma) als Het verhaal kunnen.

De subsidie­kwestie is uiteraard maar een bliksem­afleider voor een dieper ideologisch conflict. Die discussie volgt grotendeels de ­uit­gesleten loopgraven van de identitaire cultuur­oorlog. Daarbij verwijt links rechts, en met name dan de N-VA, dat het de bevolking ­tersluiks haar nationalistische mythes wil op­lepelen. En rechts verwijt links dat het vanuit een kosmopolitisch liberalisme alles wat een ­gemeenschap identiteit geeft, wil ontkennen of afbreken. Zoals N-VA-­voorzitter Bart De Wever het vorig weekend op de nieuwjaars­receptie van zijn partij zei: “Als er een Europees kampioenschap zelfafbraak zou bestaan, de Vlaamse ­linkerzijde won het met de vingers in de neus. Ze gunnen ons geen verleden en ze willen Vlaanderen op die manier de ­toekomst ontzeggen.”

Het is de niet geringe verdienste van de makers van Het verhaal van Vlaanderen dat ze beide verkrampte kampen ongelijk geven. Jazeker, het programma is niet te beschaamd om de verhalenstof grotendeels binnen de grenzen te vinden van wat we nu het Vlaams Gewest noemen. Maar neen, Het verhaal neemt niet de dubieuze vorm aan van een stichtingsmythe die de kijker een exclusieve, nostalgische Vlaams-­nationale identiteit aanpraat.

We moeten niet naïef zijn. Ook al leert een ­reconstructie dat productiehuis De Mensen het buitenlandse format van Het verhaal al op de kop had getikt voor de regering-Jambon beëdigd was, het spreekt vanzelf dat dit type programma de leidende N-VA goed uitkomt. (En het lijkt ook niet te ver gezocht om te denken dat de huidige VRT-directie sluw genoeg is om dit programma in te zetten om de banden met de regeringstop wat aan te halen.) Maar het is niet per se een schande dat een nationalistische partij probeert een nationalistische draad in haar beleid te ­weven. Wat had je verwacht, dat is de kern van haar overtuiging. Wie het met die keuze niet eens is, weet wat hem of haar te doen staat in het stemhokje. We noemen dat democratie.

Toch gaat het te ver om Het verhaal van Vlaanderen een nationalistisch tv-programma te noemen. Natuurlijk heeft de docu­reeks een ‘communautaire’ lading. Tom Waes gaat op zoek naar elementen uit de geschiedenis die eigen zijn aan de gemeenschap die woont in het gebied dat we nu Vlaanderen noemen. Die Vlaamse gemeenschap binnen ­België is een realiteit en daar is ook niks mis mee. Het is jammer dat alleen al het woord ‘Vlaanderen’ nog altijd weerstand oproept bij sommigen, alsof dat woord enkel in gotische letters gebeiteld kan staan. Vlaanderen is geen rechts-conservatief concept, geschiedenis geen rechts-­conservatieve hobby.

Er zit ook historische verkramptheid op rechts. De progressieve scepsis over de nationalistische belangstelling voor geschied­schrijving komt niet uit de lucht vallen. Er bestaat nu eenmaal een historische traditie in Vlaanderen om feiten te verdraaien en te verdoezelen om ze in een problematisch romantisch-nationalistisch kraam te doen passen. De mythevorming over de Gulden­sporen­slag is daar een voorbeeld van, de omgang met de duistere erfenis van de twee wereldoorlogen een andere.

Dubbelzinnigheid

Nog in 2014 verklaarde huidig minister-­president Jan Jambon (N-VA) dat “de mensen die met de Duitsers collaboreerden, hun redenen hadden”. Daarmee illustreerde hij op uiterst pijnlijke ­wijze de vergoelijkende, nuancerende houding van een groot deel van de Vlaamse beweging, waar Jambon uit stamt, tegenover de collaboratie met nazi-­Duitsland.

Die denktrant is nog niet weg. Nog altijd zijn er Cyriel Verschaeve­straten in dit gewest, nog altijd ligt VNV-collaboratie­leider Staf Declercq in een praalgraf zonder correcte duiding, nog altijd bekostigt de stad Antwerpen het graf van August Borms... Zeker, de N-VA en haar voorzitter Bart De Wever namen al meermaals gepast afstand van die collaboratie, maar toch blijft er een waas van dubbelzinnigheid hangen over de Vlaams-­nationalistische omgang met de eigen historische verantwoordelijkheid.

Vlaanderen moet een van de weinige gewesten zijn waar de namen van misdadige collaborateurs sterker in het collectieve geheugen zitten dan die van verzetshelden. Het naoorlogse Vlaams-katholieke onvermogen om de eigen fouten te erkennen, biedt een groot deel van de verklaring voor de historische breuk tussen het flamingantisme en de progressievere, artistiek-­culturele wereld. Juist die breuk zindert tot vandaag na in de cultuuroorlog over de Vlaamse identiteit. Helaas, want het leidt er bijvoorbeeld toe dat het belangrijke en eerzame streven om van de internationale Bevrijdingsdag 8 mei ook in België een officieel erkende feestdag te maken vooralsnog grotendeels een exclusief links en ‘Belgisch’ project blijft. Zo diep zit de kramp blijkbaar nog altijd.

Juist daarom komt Het verhaal van Vlaanderen als geroepen. En eigenlijk geldt hetzelfde ook voor dat andere betwiste geschiedenis­project van deze regeer­periode, de Canon van Vlaanderen. Eindelijk is er een breed gewaardeerde, en wetenschappelijk min of meer aanvaarde basis voor een volwassen en leerzaam gesprek over de geschiedenis. Onze geschiedenis, met zijn lichte en zijn donkere kanten. Wie durft de identitaire loopgraaf te verlaten?

Het verhaal van Vlaanderen, zondag om 20 uur op Eén en op VRT MAX.