Het grootste politieke slachtoffer van het PS-affairisme? Alexander De Croo

Opnieuw kringelt de onwelriekende geur van affairisme rondom de Parti Socialiste. Vervelend voor PS-voorzitter Paul Magnette, maar toch vooral voor de al veelgeplaagde premier Alexander De Croo (Open Vld).

Verbazing alom wanneer toenmalig premier Jean-Luc Dehaene (toen CVP) op vrijdag 17 februari 1995 vervroegde verkiezingen afkondigt. Nog dezelfde dag vallen speurders binnen in het partijhoofdkwartier van de SP (nu Vooruit), coalitiepartner in de regering-Dehaene. Het is de geboorte van de Vlaamse tak van de ‘Agusta-affaire’, waarschijnlijk het grootste onderzoek naar politieke corruptie in de moderne geschiedenis van het land.

Of er een verband is tussen het manoeuvre van Dehaene en het losbarstende schandaal, is nooit helemaal uitgeklaard. Alle analisten waren het er wel over eens dat de kiezer na Agusta de socialisten een ferme oplawaai zou geven. Logisch, want de kiescampagne werd getekend door beelden van politie-inspecteurs die dozen documenten wegslepen uit de partijkantoren, medialekken over smeergeldbekentenissen en toppolitici als Louis Tobback, Frank Vandenbroucke of Willy Claes op de stoep bij het Hof van Cassatie. De ineenstorting van de SP leek een zekerheid.

Het tegendeel gebeurde. De Vlaamse socialisten gingen in overlevingsmodus, met een campagne met de populaire Louis Tobback als boegbeeld en ‘uw sociale zekerheid’ als slogan. Die ‘back to basics’-strategie sloeg aan in een bitse tweestrijd met de VLD van oppositieleider Guy Verhofstadt, die vol op het rechts-liberale orgel ging. Menig kiezer, met de harde besparingsjaren 80 nog fris in het geheugen, oordeelde dat socialisten misschien wel gesjoemeld hadden, maar wel nodig waren om de sociale rechten te vrijwaren. Ondanks de corruptieaffaire ging de SP bij de verkiezingen van 1995 zelfs nog lichtjes vooruit.

Normvervaging

Die geschiedenisles zou weleens kunnen voorspellen wat nu in de Wetstraat te gebeuren staat. Opnieuw doordringt een parfum van affairisme de kleren van de PS. Natuurlijk zijn er verschillen tussen toen en nu. De afstand tot de stembusgang bedraagt nog anderhalf jaar. En de affaires zelf zijn van een andere orde.

Geen misverstand, affaire nummer één, de ‘Qatargate’-omkoopzaak in het Europees Parlement, is nog niet aan haar einde en is nu al een van de kwalijkste corruptiedossiers die de Europese instellingen ooit troffen. De EP-fractie van de socialisten staat in het brandpunt, maar hoe groot de rol van de betrokken PS-Europarlementsleden Marc Tarabella en Marie Arena is, is nog niet geweten. Dat maakt de kwestie voorlopig alleen nog maar ‘vervelend’ voor de partij.

Affaire twee is niet eens een affaire. De luxueuze train de vie die Jean-Claude Marcourt als voorzitter van het Waals Parlement samen met griffier Frédéric Janssens onder meer op ‘zakenreis’ naar Dubai bracht, wijst niet op corruptie, wel op normvervaging. Dat is wat er gebeurt met een partij of een politicus die te lang onbetwist aan de macht blijft, te zeer losgeknipt van het leven van alledag. Dat maakt deze ‘non-affaire’ voor de PS potentieel schadelijker dan Qatargate.

Want reken maar dat beide dossiers bijzonder ongelegen komen voor de PS. Al een tijdje poogt PS-voorzitter Paul Magnette het palet van zijn partij te verbreden met de groene tinten van het ‘ecosocialisme’. Die strategie leidt voorlopig nergens heen, nu over de PS weer die wijnrode kleur van het affairisme hangt.

Ten dele is dat een clichébeeld. Het laatste grote politieke corruptieschandaal in dit land – Kazachgate, waarbij de afkoopwet op bestelling zou zijn aangepast – speelde zich af in het hart van de MR, niet in dat van de PS. De griffier die met Marcourt het geld liet rollen, heeft ook een MR-etiket, wat verklaart waarom Georges-Louis Bouchez zich gedeisd houdt. Niettemin heeft de PS nu eenmaal een reputatie opgebouwd na decennia van opeenvolgende zaken van corruptie en zelfverrijking: Uniop, Agusta-Dassault, La Carolorégienne, Publifin, Samusocial...

PTB als alternatief

Wat ook veranderd is, is dat de PS vandaag niet meer de marge heeft van weleer. In 1995 kregen zij wel een flinke tik van de kiezer (min 6 procentpunten naar 33 procent), inmiddels hebben ze ook daarvan alweer een derde kiezers verloren. Met de PTB is er een concurrent opgestaan die hetzelfde belooft als de PS, maar wat radicaler en zonder het gesjoemel. De rode Franstalige kiezer staat dus voor een dilemma: stemmen voor wat ze kennen, of toch eens voor een alternatief.

Het ligt daarom voor de hand dat Magnette onder druk zal kiezen voor een defensieve ‘back to basics’-strategie. ‘Uw sociale zekerheid’, net zoals Tobback in 1995. Die bocht was al ingezet. “Ik ga niet voor enkele Europese miljarden antisociale hervormingen doorvoeren”, zei Magnette twee weken geleden in Le Soir. Want een streepje links anti-Europees populisme heeft altijd gepast bij de man die in 2012 over de toenmalige strenge Europese begrotingscommissaris uitriep: “Olli Rehn? Wie kent die man?”

Dat is bijzonder slecht nieuws voor de premier. Alexander De Croo, die de lekkende begroting als een molensteen om de nek draagt, snakt naar een succes. Dat zou moeten komen van enkele sociaal-economische hervormingen: pensioenen, arbeidsmarkt, belastingen... het lijstje is bekend. Het is niet helemaal duidelijk welk argument Magnette nog kan overtuigen om daarin mee te gaan. Er is geen regeerakkoord dat hem ertoe verplicht en hij snijdt ermee in het eigen vel. Het non van Magnette is er heus geen om De Croo of de andere Vlaamse partners te koeioneren. Het is een kwestie van zelfbehoud.

En zo staan we, anderhalf jaar voor de verkiezingen, opnieuw voor de situatie waarin N-VA en PS elkaars intieme vijanden zijn. Ze hebben elkaar nodig om hun eigen kiezers bang te maken voor de ander. Alexander De Croo hoopt als regeringsleider boven de strijd uit te stijgen. Voorlopig is de kans minstens even groot dat zijn partij in het gewoel verzwolgen raakt.