"Groot gebrek in Vlaamse wapenhandelwetgeving: embargo simpel te ontwijken"

Vanmiddag stond de hervorming van het wapenhandeldecreet op de agenda van de bevoegde commissie in het Vlaams parlement. De belangrijkste aanpassing daarin maakt het mogelijk om een Vlaams wapenembargo op te leggen. Vlaanderen kan dan zelf beslissen om landen zoals Saoedi-Arabië onder embargo te plaatsen, ook als de politieke wil op Europees of internationaal niveau ontbreekt. De decreet werd door de meerderheid goedgekeurd, sp.a en Groen onthielden zich.

Het is symbolisch zeker geen onbelangrijke stap, zeggen een aantal ngo's, waaronder Vredesactie, Pax Christi Vlaanderen, 11.11.11, Oxfam en Broederlijk Delen. "Maar er is meer nodig, want in de praktijk zal de wapenhandel gewoon doorgaan", benadrukt Bram Vranken van Vredesactie. "De Vlaamse wapenexport naar dubieuze regimes zoals dat van Saoedi-Arabië zal ook met een eigen embargo niet stoppen."

Eindgebruiker onbekend

Volgens de ngo's vertoont de Vlaamse wapenhandelwetgeving een groot gebrek, waardoor een embargo simpel te ontwijken valt: Vlaanderen controleert het eindgebruik van de wapensystemen die hier worden gemaakt te weinig. Ook de industrie of een wapenhandelaar kan als "eindgebruiker" geregistreerd staan, hoewel de wapens nog doorverkocht kunnen worden.

Concreet: Vlaanderen produceert vooral hoogtechnologische wapenonderdelen, die in andere landen in elkaar worden gezet tot een wapen. Denk aan een radarsysteem dat pas in een latere fase in een ander producerend land op een gevechtsvliegtuig wordt geïnstalleerd. Maar waar dat vliegtuig uiteindelijk belandt, dat weet Vlaanderen in veel gevallen niet.

60 tot 70 procent van het eindgebruik van Vlaamse wapensystemen is onbekend, zo berekende het Vlaams Vredesinstituut. In 2015 ging het voor overbrengingen binnen de EU om 69 procent. Vlaanderen exporteert wapens en onderdelen naar bijvoorbeeld andere Europese landen zoals Duitsland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk. Vervolgens worden die onderdelen, ondertussen ingebouwd in grotere wapens, verder uitgevoerd naar landen over de hele wereld.

Zo documenteerde het Vredesinstituut eerder bijvoorbeeld al case studies zoals voertuigconstructeur Mol Cy die participeerde aan een contract van het Britse BAE Systems voor de levering van Tactica-voertuigen aan de Nationale Garde van Saoedi-Arabië. De Tactica-voertuigen worden in Saoedi-Arabië gebruikt voor interne ordehandhaving en worden ook ingezet in buurland Bahrein.

"Gemeenschappelijk Europees beleid nodig"

De hervorming van het Vlaams wapenhandeldecreet zal hier niets aan veranderen volgens Vranken. De controle blijft in theorie bij de lidstaten van de EU en de NAVO, maar in de praktijk loopt het fout, zeggen de ngo's. Zij vragen een gemeenschappelijk Europees wapenuitvoerbeleid. Want Vlaanderen mag dan nog strikt zijn, als andere Europese lidstaten dat niet zijn, blijft het dweilen met de kraan open. "Andere Europese landen zoals Frankrijk zijn grote exporteurs naar onder andere het Saoedi-Arabische regime. De wapenexport naar Saoedi-Arabië en andere problematische bestemmingen blijft via een ommetje dus een realiteit, ook onder een herwerkt decreet."

Oppositiepartij sp.a reageert tevreden dat Vlaanderen de mogelijkheid krijgt om wapenembargo’s in te stellen. "Maar nu is het tijd om de daad bij het woord te voegen”, zegt parlementslid Tine Soens. "Het Vlaams Vredesinstituut noemt het feit dat de eindgebruiker vaak onbekend is de achilleshiel van de controle op de Vlaamse wapenexport. Daarom zou de Vlaamse overheid strenger moeten toezien op waar de wapens uiteindelijk naartoe gaan, bijvoorbeeld door te eisen dat de echte eindgebruiker bekend wordt gemaakt als de afgewerkte wapens worden verkocht." Soens vraagt alvast een onmiddellijk embargo tegen Saoedi-Arabië.

"Stemmingmakerij"

Maar volgens regeringspartij N-VA is Vlaanderen "koploper" op het vlak van wapencontrole en is er geen probleem. "De rest is stemmingmakerij", zegt Vlaams parlementslid Karim Van Overmeire. "Vlaanderen is de beste van de klas op vlak van wapenhandelcontrole. We voeren een zeer streng ethisch beleid en ons controlesysteem is doortastend. Ook recente studies van het Vredesinstituut bevestigen dat Vlaanderen koploper is. Tot zover de feiten."

Van Overmeire wijst er ook op dat Vlaanderen - in tegenstelling tot Wallonië - geen wapens uitvoert naar Saudie-Arabië. "En met het nieuwe decreet voorzien we net wel een juridische basis voor een embargo. Daarmee gaan we verder dan het wapendecreet dat in 2012 door de sp.a is goedgekeurd. We hebben dus absoluut geen lessen te krijgen van de sp.a", aldus Van Overmeire.

Het hervormde decreet bevat nog een aantal andere aanpassingen: zo komt er een hervorming van de controle op de doorvoer van wapens. Daarbij is het de bedoeling om voortaan ook goederen die zonder overlading of herlading via Vlaanderen worden getransporteerd te controleren. Zo kan er effectiever opgetreden worden tegen illegale wapentransporten.