Europese ‘business first’-politiek staat ter discussie nu na Rusland ook relatie met China is verzuurd

De Chinese staatsrederij Cosco wil een deel van de haven van Hamburg kopen. De Groene minister van Economische Zaken, Robert Habeck, verzet zich hiertegen. Hij wil niet dat een autoritaire staat invloed kan uitoefenen op een deel van de ‘cruciale infrastructuur’ van Duitsland. De haven hoopt nu op interventie van de sociaal-democratische bondskanselier Olaf Scholz, voormalig burgemeester van Hamburg.

In de Süddeutsche Zeitung zei de Groene minister van Buitenlandse Zaken Annalena Baerbock dat Duitsland moet leren van zijn mislukte Ruslandbeleid en zich nooit meer “existentieel afhankelijk” mag maken “van een land dat onze waarden niet deelt”.

De affaire tekent de veranderde verhoudingen in de wereld. Het “business first” dat de Europese politiek sinds 1989 zo kenmerkte, staat ter discussie. De verhoudingen tussen de Europese Unie en China zijn flink verzuurd. De EU moet zich harder opstellen tegen China, stelt de buitenlanddienst van de Unie in een discussiestuk waarover de regeringsleiders praten op de Europese top in Brussel deze week. Deze “strategische” discussie zal niet tot concrete resultaten leiden, maar een gevoel van urgentie is er wel degelijk.

Probleemgeval China

China is een probleemgeval geworden, door zijn steun aan Rusland, zijn onderdrukking van de Oeigoeren en de democratie in Hongkong, en zijn dreigementen aan Taiwan. Steeds meer werpt China zich op als de leider van de autoritaire wereld tegen de democratieën.

In 2019 nam de Europese Unie haar Chinastrategie aan. China was “strategische partner, economische concurrent en systemische rivaal”. China staat een andere wereldorde voor, aldus de Europeanen, maar kan een partner zijn op gebieden als het klimaat. Ondertussen kan er gewoon gehandeld worden. Deze balanceeract is steeds moeilijker vol te houden, erkent een hoge EU-diplomaat: “De systemische rivaliteit wordt steeds belangrijker.”

Zo valt de Europese ordening van na 1989 uiteen. “De Verenigde Staten zorgden voor onze veiligheid. China en Rusland legden de basis voor onze welvaart. Deze wereld bestaat niet meer”, zei EU-buitenlandchef Josep Borrell onlangs. Onder president Biden voeren de Verenigde Staten een uitgesproken pro-Europese koers, maar de Congresverkiezingen van 8 november zullen een indicatie geven over de houdbaarheid daarvan.

Kostbare breuk

De goedkope Russische energie is weggevallen en heeft Europa in een acute crisis gestort die de top in Brussel domineert. De spanningen tussen de EU en China nemen toe, terwijl China de afgelopen decennia een cruciale handelspartner was – de werkplaats van de wereld waar goedkope producten vandaan kwamen die de koopkracht van Europese consumenten op peil hielden. Alleen door zijn omvang was het een lucratieve afzetmarkt voor Europese, vooral Duitse bedrijven. Zo is China de grootste markt voor het Volkswagenconcern.

Een breuk met China zou veel kostbaarder zijn dan de breuk met Rusland. China is de belangrijkste handelspartner van de EU: 22 procent van de EU-import komt uit China, 10 procent van de export gaat ernaar toe. Voor Rusland waren deze cijfers 8 procent import (vooral energie) en 4 procent export. De cijfers laten zien dat China, in financiële termen, sterker afhankelijk is van de Europese markt dan omgekeerd.

Maar Europa is sterk afhankelijk van China voor strategisch belangrijke chips en zeldzame metalen die gebruikt worden voor de productie van accu’s, zonnepanelen en windturbines. De energietransitie kan de geopolitieke strijd om zeldzame metalen verscherpen.

De EU moet daarom haar afhankelijkheid verminderen, stelt de EU-buitenlanddienst, door middel van een diversificatie van aanvoerlijnen, meer productie in de EU zelf, recycling en het zoeken naar alternatieve materialen. Dat past in het Europese streven naar “strategische autonomie”, naar een Europa dat in een steeds rauwere wereld op eigen benen kan staan.

Naïviteit verloren

Europa heeft zijn naïviteit verloren, zei de Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken Hoekstra deze week. Sinds 2020 is het mogelijk om buitenlandse investeringen in de EU te screenen op strategische risico’s. Een investeringsovereenkomst met China werd begin 2021 voor onbepaalde tijd uitgesteld vanwege een conflict over de Chinese behandeling van de Oeigoeren. In februari van dit jaar presenteerde de Europese Commissie een Chips Act die Europa minder afhankelijk moet maken van de productie van chips in Azië. Begin volgend jaar volgt een plan om de Europese toegang tot grondstoffen te waarborgen.

Het vestigen van autonomie kost echter tijd en het is de vraag hoeveel tijd de EU gegeven is. Gezien de grote wederzijdse belangen zullen de EU en China elkaar waarschijnlijk voorzichtig aanpakken, zeker in een periode van ongekende economische turbulentie.

Maar de Russische president Poetin heeft laten zien dat dictators zich niet altijd laten leiden door rationele overwegingen. Deze week nog waarschuwde de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken voor een Chinese aanval op Taiwan. “Beijing is vastberaden de hereniging met Taiwan op korte termijn te bewerkstelligen”, aldus Blinken. De Amerikaanse admiraal Michael Gilday zei woensdag dat de invasie van Taiwan nog dit jaar kan plaatsvinden. Als dat gebeurt, heeft Europa weinig meer te kiezen en zal opnieuw een pijler onder de welvaart van de periode na de val van de Muur worden weggetrokken, zoals eerder gebeurde met het goedkope Russische gas.

Maar eerst gaat de Duitse bondskanselier Olaf Scholz begin november naar China, met een armada aan autofabrikanten en andere zakenlieden in zijn gevolg. “We moeten verder zaken blijven doen”, zei Scholz vorige week tegen de werkgevers in de machinebouw. “Ik zeg uitdrukkelijk: ook zaken met China.”