Duitse liberalen overwegen steun aan links kabinet, Merkels CDU op zijspoor

De Duitse liberale Vrije Democratische Partij (FDP) gaat vandaag in gesprek met De Groenen en verkiezingswinnaar SPD over een mogelijke regering. Daarmee komt een centrumlinks kabinet in Duitsland dichterbij, met Merkels CDU/CSU voor het eerst sinds 2005 in de oppositie. Maar er zijn flinke obstakels.

De FDP sprak gisterochtend zijn steun uit voor ‘drieweg-gesprekken’ met SPD en De Groenen, vlak nadat die laatste partij hetzelfde had gedaan. De linkse Groenen en de centrumrechtse FDP zijn sinds de Duitse parlementsverkiezingen van 26 september de ‘kingmakers’: elke reële coalitiemogelijkheid vereist de steun van die twee partijen.

De stembusgang van eind september resulteerde in een forse machtsverschuiving. Na zestien jaar zwaaide Angela Merkel als bondskanselier af. Prompt verloor haar christendemocratische CDU/CSU de koppositie in het parlement. De sociaaldemocraten van de SPD kregen dit keer de meeste stemmen, ruim 25 procent. Bijna 15 procent van de kiezers stemde op de Groenen, de snelst gegroeide partij. De FDP, met 11,5 procent, is de enige realistische derde partner voor een meerderheid.

Hoop op snelle regeringsvorming

Nu de drie winnaars samen om de tafel gaan zitten, groeit de hoop dat Duitsland snel een nieuwe regering krijgt. Maar de Groenen en de FDP liggen ver uit elkaar. In het programma van De Groenen staat klimaatbescherming bovenaan. De partij wil jaarlijks 50 miljard euro investeren in de energietransitie, af van kernenergie en kolen, meer openbaar vervoer en een snelheidslimiet op Duitse snelwegen.

De FDP wil digitalisering van de overheid en infrastructuur (in Duitsland is de fax nog volop in gebruik), belooft te vechten voor de autobezitter, en ziet technologische innovatie als beste middel in de strijd tegen klimaatverandering. ‘Meer plezier in uitvinden dan in verbieden’, luidde een FDP-campagneposter die talloze Duitse lantaarnpalen sierde – een sneer naar De Groenen, die volgens tegenstanders vastbesloten zijn het leven van Duitsers duur en plezierloos te maken.

De Groenen neigen naar de sociaaldemocraten van de SPD, de grootste partij. Maar niemand kan om de FDP heen. De FDP probeert dat feit maximaal te gelde te maken in de huidige ‘Sondierungsgespräche’, verkenningsgesprekken. Deze week stelde de FDP eisen die bij de twee linkse partijen slecht vallen: geen belastingverhogingen, en geen versoepeling van de rem op staatsschulden. FDP-partijprominenten benadrukken regelmatig dat de conservatieve CDU een meer natuurlijke partner is dan de SPD.

CDU buitenspel?

De CDU en zusterpartij CSU, sinds 2005 in Duitsland de grootste parlementaire fractie, leden bij de verkiezingen een flinke nederlaag. Dat weerhoudt de CDU/CSU, nu onder leiding van Merkels impopulaire opvolger Armin Laschet, er niet van om regeringsdeelname na te jagen. Ook de CDU/CSU kan immers met De Groenen en de FDP een meerderheid vormen. Bij de Duitse coalitiegesprekken neemt doorgaans de grootste partij het voortouw, maar het staat ook andere partijen vrij een meerderheid te vormen.

Een coalitie onder leiding van de CDU/CSU was echter al vergezocht, en wordt de afgelopen dagen steeds onwaarschijnlijker. De jongerenafdeling van De Groenen keerde zich deze week publiekelijk tegen deze mogelijkheid, en de partij heeft besloten dat over elk coalitieakkoord moet worden gestemd door alle 140.000 leden. Bovendien wil FDP noch De Groenen graag regeren met de grote verliezer. Slechts een op de vijf Duitsers steunt zo’n coalitie.

De zogeheten Ampel- of verkeerslichtcoalitie (rood voor SPD, geel voor FDP, Groen voor De Groenen) ligt nu het meest voor de hand, zeggen inmiddels ook CDU-prominenten, die daarnaast steeds openlijker de eindigheid van Laschets positie als hun eigen partijleider benadrukken. De huidige gesprekken hebben tot doel te bepalen of de drie formeel met elkaar de coalitievorming aangaan.

FDP-partijleider Christian Lindner benadrukte gistermiddag meteen dat het gaat om een vrijblijvend gedachte-uitwisseling over eventuele gezamenlijke standpunten, en dat de inhoudelijke raakvlakken met de CDU/CSU groot blijven. Ook De Groenen begrijpen dat hun onderhandelingspositie in gesprekken met de SPD niet gebaat is bij een al te grote afkeer van de CDU. Daarmee blijft het mogelijk, hoewel zeer onwaarschijnlijk, dat de CDU/CSU alsnog een geitenpaadje terug naar de macht vindt.