De moord die zonder gevolgen bleef voor Saoedi-Arabië: ‘Mijn geliefde, en jullie eigen waarden, worden ingeruild voor olie’

De journalist Jamal Khashoggi werd drie jaar geleden bruut vermoord in het consulaat van Saoedi-Arabië in Istanbul. Zijn verloofde vecht nog steeds voor gerechtigheid. ‘Het is een grote schok dat het Westen geen actie onderneemt.’

Twee dagen heeft ze op de stoep voor het Saoedische consulaat in Istanbul staan wachten op haar verloofde – bij het hek, starend naar het geelgekleurde pand waar Jamal Khashoggi die ochtend naar binnen was gelopen. Hij moest alleen wat papieren ophalen die ze nodig hadden om te trouwen, maar de uren verstreken, en langzaam drong tot de vrouw door dat er iets gruwelijks aan de hand moest zijn.

De dagen daarna hoorde Hatice Cengiz wat er met haar verloofde was gebeurd. De Saoedische journalist was opgewacht door een speciaal ingevlogen moordcommando, en er waren geluidsopnamen waaruit bleek dat hij was gefolterd en onthoofd. Zijn lichaam zou daarna in stukken zijn gesneden. Het is onbekend wat ermee is gebeurd. Cengiz heeft hem niet kunnen begraven.

“Eigenlijk heb ik geluk gehad”, zegt Cengiz met zachte stem. “Honderden journalisten worden vermoord, maar hun dood heeft geen wereldwijde verontwaardiging veroorzaakt. Over Jamal wordt drie jaar later nog steeds gesproken.”

De weduwe van Khashoggi is deze week in Den Haag voor de opening van het Volkstribunaal, een initiatief van drie internationale organisaties voor persvrijheid om het straffeloos vermoorden van journalisten aan de kaak te stellen. In het geval van Khashoggi blijkt uit onderzoek van de Verenigde Naties dat hij is gedood door vertrouwelingen van de Saoedische kroonprins Mohammed bin Salman. Of MBS - zoals de prins wordt genoemd - hiervoor persoonlijk opdracht heeft gegeven, is volgens de VN nog onduidelijk, maar de Amerikaanse inlichtingendienst CIA zegt daar wel bewijs voor te hebben. Ondertussen zijn in Saoedi-Arabië vijf mensen veroordeeld, maar de prins zelf bleef buiten schot.

Ondanks uw ‘geluk’ zit de waarschijnlijke hoofddader niet in de beklaagdenbank. Dat moet onvoorstelbaar zijn.

“Het is een grote schok dat de Westerse wereld wel haar verontwaardiging uitspreekt, maar geen actie onderneemt. Een regeringsleider kan blijkbaar iemand op een ambassade laten vermoorden zonder dat het consequenties heeft. Ik kan overal heen om hierover te spreken, Noorwegen, Duitsland, de Verenigde Staten, maar het zijn altijd organisaties die mij een podium geven, nooit regeringen.”

Khashoggi vocht voor vrijheid van meningsuiting en democratie in de Arabische wereld, maar de Westerse wereld, die deze waarden hoog in het vaandel heeft staan, laat hem vervolgens in de steek?

“De economische belangen wegen zwaarder, niemand is bereid de miljarden die zij in Saoedi-Arabië verdienen, op te geven. Mijn geliefde, en jullie eigen waarden, worden ingeruild voor olie. Terwijl de Westerse wereld zou moeten zeggen dat hier een grens is overschreden. Dat is niet alleen belangrijk voor mij, of voor andere slachtoffers, maar ook voor het Westen zelf. Als je je eigen waarden niet verdedigt, raak je ze kwijt.”

De liefde voor het Midden-Oosten bracht Khashoggi en Cengiz samen. Ze ontmoetten elkaar in mei 2018 tijdens een conferentie over de regio. Hij was een van de sprekers, zij een promovenda die hem interviewde. Cengiz was op dat moment 36 jaar oud, een van de vijf kinderen van een Turkse verkoper van keukenspullen. Hij was 59 en afkomstig uit een vooraanstaande Saoedische familie met Turkse wortels. Enkele maanden na hun ontmoeting, vroeg Khashoggi haar ten huwelijk.

Hoe zou uw leven eruitzien als Jamal die dag wel levend uit het consulaat was gekomen?

De ogen van Cengiz lichten op, even lacht haar hele gezicht. “Ah”, verzucht ze, “dat zou heerlijk zijn. Mijn grote liefde, de man met wie ik zo’n intense band had. Wij zouden gelukkig zijn geweest met ons eigen kleine leven, dat wel in het teken zou staan van het grote verhaal. Jamal zou zijn werk hebben voortgezet, zijn strijd om democratie naar de Arabische wereld te brengen, en ik zou hem daarbij hebben geholpen.”

Er wordt gezegd dat MBS u als één van zijn grootste opponenten ziet. Voelt u zich nooit bedreigd?

“Natuurlijk is het gevaarlijk. Zou mijn eigen huis veiliger zijn dan een consulaat? Ik denk het niet. En als het al geen gevolgen heeft als een bekende journalist wordt vermoord, wie komt er dan voor mij op? Als ik word gedood, wordt daar even over gepraat, maar daarna zal het snel stil vallen.

“Ik ben niet uitgesproken dapper, maar ik heb geen keuze. Ik kan niet aan een nieuw leven beginnen zolang Jamal geen recht wordt gedaan. Dit is geen kwestie waarbij je kunt denken: nu ja, dan accepteer ik de situatie maar zoals hij is. Ik moet voor hem vechten. Het partnerschap gaat verder – ook na zijn dood. Ook zonder partner.”

Als u MBS zelf iets zou kunnen vragen, wat zou dat dan zijn?

“Niets. Ik zou niet met hem in één ruimte kunnen zijn.”

Maar u moet vragen hebben.

“Zeker. En die moeten hem in een rechtszaak worden voorgelegd.”

En wat is dan uw belangrijkste vraag?

“Waarom? Waarom heeft hij dit gedaan? Ik kan me niet voorstellen waarom de kroonprins deze opdracht heeft gegeven, welk denken daaraan vooraf gaat. Welke dreiging vormde Jamal voor hem? Wat wilde hij ermee bereiken? En dacht hij dit verborgen te kunnen houden?

“Misschien vraagt hij het zichzelf nu ook af. Maar dan om andere redenen, vrees ik.”