De medestanders van Viktor Orbán zitten niet enkel in het oosten

Aan ambitie heeft de Hongaarse premier Viktor Orbán nooit een tekort gehad. Eerst zette hij de wetten in eigen land naar zijn hand, nu dingt hij naar het ­leiderschap van een reactionair ­Europa, dat dominant blank, christelijk en hetero is en wil ­blijven. Zijn medestanders zitten niet enkel in het oosten.

Voor homokoppels moet het hard ontwaken zijn. Jarenlang werden zij ook vanuit radicaal-rechtse hoek het hof gemaakt. Enkel (radicaal-)­rechts neemt de belaging en intimidatie van homo’s door sommige migranten ernstig, zo luidde het. Nogal wat homo’s bleken vatbaar voor dat argument: de vruchten van diversiteit zijn nu eenmaal relatief als je niet veilig hand in hand met je lief over straat kan kuieren. De homogemeenschap werd zo een nuttig wapen in de antimoslimcampagnes van radicaal-rechts.

Op de homo­nationalistische idylle zitten al langer krassen, maar een nieuw wettelijk initiatief van de regering-Orbán slaat ze definitief aan gruzelementen. Luidens een nieuwe wet wordt het in Hongarije verboden om uitingen van homoseksualiteit te tonen op plekken waar minderjarigen kunnen aanwezig zijn. Andere Europese leiders reageerden kritisch, al had hun geweten wel een duwtje nodig. Pas nadat het EK voetbal en het regenboogverbod van de UEFA de aandacht vestigde op de situatie in Boedapest, kwam er een reactie.

Protestbrief

Op initiatief van de liberale premiers van de Benelux ondertekenden intussen al zestien EU-lidstaten een protestbrief aan het adres van Viktor Orbán. Of moeten we zeggen: ‘maar’ zestien? Tien andere lidstaten plus de neutrale voorzitter Portugal steunen het protest niet. Zet je de twee kampen uit op een kaart, dan merk je de kloof tussen een liberaal kern-Europa in noord, west en zuid en een ‘ander’ Europa in het oosten en het centrum. Polen maar ook Oostenrijk zitten in het tweede kamp.

Almaar meer lijkt de Hongaarse premier zich op te werpen als de ­leider van een brede Europese – of moeten we zeggen: anti-Europese – oppositiebeweging, die zich verzet tegen de liberaal-democratische kernwaarden van de EU. Orbán mag dan wel een grandioze opportunist zijn, zijn eurosceptische program oogt behoorlijk coherent. Hij verzet zich tegen verdere integratie en wil juist weer meer macht aan de lidstaten zelf geven.

Die beweging heeft nog aan kracht gewonnen door de coronacrisis. Toen de Europese Commissie bij aanvang van de vaccinatiecampagne zichzelf leek te verstrikken in haar bureaucratie, rook Orbán zijn kans. Hij bestelde op eigen houtje vaccins in Rusland en China, die uiteraard ook prompt werden geleverd. Buurlanden volgden zijn voorbeeld. Vandaag zet Orbán het EK voetbal in als triomfantelijk propagandamiddel voor zijn aanpak. Enkel in Boedapest zitten de stadions volgepakt met joelende supporters, waarmee de Hongaarse leider zegt: bij ons mag plezier, bij jullie niet.

De Orbán-politiek is veel meer dan een revolte van een gefrustreerd oosten tegen een dominant westen. Er loopt een rechte lijn van Orbán naar de overtuigingen van bijvoorbeeld Vlaams Belang in dit land. “Ik ben ervan overtuigd dat het christelijke, het Vlaamse en als u wilt zelfs het blanke een dominante factor moeten zijn in onze samenleving. Afrika moet dominant zwart zijn, Europa dominant blank”, zei VB-voorzitter Tom Van Grieken onlangs nog in De Tijd. Het had een citaat van Orbán kunnen zijn.

Modeverschijnsel

Het begrip ‘christelijk’ speelt een centrale rol. Het is een verraderlijke vlag die meerdere ladingen dekt. Christelijk staat niet gewoon voor gelovig, maar voor ‘anti-islam’ en ‘reactionair anti­verlichting’. Het is een wereldbeeld waarin bijvoorbeeld homoseksualiteit als – woorden van Filip Dewinter – een ‘modeverschijnsel’ wordt beschouwd. Gelijke rechten, ongeacht geaardheid, zijn dan geen vooruitgang, maar juist een aanslag op de traditionele waarden. Zoals VB-Europarlementslid Tom Vandendriessche het, ter ondersteuning van Orbán, verwoordt: “LGBT lijkt wel een religie. Met dogma’s waar men niet aan mag twijfelen. Met rituelen om zijn hemel te verdienen. Met rechtbanken om tegenspraak te criminaliseren. Een liberale sharia, waarvan diversiteit precies niet de doelstelling is, maar totalitair eenheidsdenken opleggen.”

De ironie wil dat die reactionaire, ‘ultrakatholieke’ kijk netjes overeenkomt met die van de orthodoxe islam – de religie die de boegbeelden van radicaal-rechts zeggen te willen bestrijden, maar waarmee ze blijkbaar toch een bepaald waarde­kader delen. Want terwijl in Hongarije premier Orbán zijn anti­homowet uitvaardigde, ranselde in het Turkije van Erdogan de politie afgelopen week een vreedzame lgbtq+-picknick uit elkaar. Het doet de vraag stellen wie de grootste bedreiging vormt voor de verlichting als fundament van de seculiere en liberale rechtsstaat, die andere hoeksteen van de Europese waarden.

Dat Orbán die Europese rechtsstaat liever kwijt dan rijk is, is geen nieuws. Hij bekwaamt zich al meer dan een decennium in het afbreken ervan, terwijl sponsors Rusland en China goedkeurend toekijken vanaf het balkon. Het is opmerkelijk dat de alarmbellen pas goed afgaan nu ook de rechten van holebi’s in het gedrang komen. In Hongarije is de grond- en kieswet aangepast in het voordeel van de machthebber, is de scheiding der machten opgegeven, is de vrije meningsuiting en drukpers aan banden gelegd en worden migranten weggepest of geweerd. Toch bleef Fidesz, de partij van Orbán, tot voor enkele maanden lid van de christen­democratische EVP, in het centrum van de Europese macht. De EVP’ers meenden dat een ingekapselde Orbán minder schade kon toebrengen. Die strategie van ‘appeasement’ pakt verkeerd uit.

Omdat zo lang geweifeld is, stelt de kwestie ‘Quid Orbán?’ zich stilaan voor de hele EU. Regeringsleiders zoals Alexander De Croo (Open Vld) hintten op een uitsluiting van Hongarije uit de EU. Dat is nog zo simpel niet: het EU-verdrag voorziet in de schorsing van een aantal rechten als een lidstaat zondigt tegen de grondwaarden van de Unie, maar niet in de uitsluiting. Zelfs die schorsing wordt nog lastig, want die vergt unanimiteit onder de andere EU-leden. Orbán zal er ook na de ophef van deze week de slaap niet voor laten. Hij ziet ook dat op de protestbrief van de EU-regeringsleiders tien handtekeningen ontbreken.