‘De Franse president is veel sterker dan vijf jaar geleden: Europa zal nu zijn Macron-moment beleven’

Zes op de tien Franse kiezers stemden tijdens de presidentsverkiezingen voor extreme of populistische partijen. Herkozen president Macron lijkt voor de onmogelijke taak te staan om een ‘gebroken land’ te lijmen. Maar de Franse politicoloog en vooraanstaand intellectueel Dominique Moïsi (75) gelooft dat hij het kan.

Moïsi: “Als president triomfeert hij toch door herkozen te worden, en dat op afgetekende wijze. De Angelsaksische pers was volgens mij te snel toen ze zondag somber stelde dat Le Pen zelfs in haar nederlaag won”, zegt hij wanneer we hem bellen in Parijs. “De Britten hadden brexit, de Amerikanen hadden Trump en wij Fransen hebben Macron! Frankrijk blijft uiteraard wel gepolariseerd. Toch is er een groot verschil met de VS. Onze antisysteemkrachten, die op papier een meerderheid hebben, zijn onderling diep verdeeld. Er is Jean-Luc Mélenchon op uiterst links, er zijn Marine Le Pen en Eric Zemmour op uiterst-rechts. Zij gaan geen akkoorden sluiten.”

In juni zijn er wel al parlementsverkiezingen. Behoudt Macron zijn meerderheid?

“De wetgevende verkiezingen worden een uitdaging. De oppositie stelt ze voor als de derde ronde van de presidentsverkiezingen, als een wraak van de verslagenen. Het risico dat Macron geen meerderheid haalt, bestaat, maar ik zie toch een Macron met goede kaarten achter de hand. Er kan een soort ‘presidentiële coalitie’ ontstaan, waarbij leden van Les Républicains rechtsom en restanten van de Parti Socialiste die niet voor Mélenchon stemmen nu Macron gaan steunen. Zoals tijdens de presidentsverkiezingen. Ook de partij rond ex-premier Edouard Philippe en zelfs de Groenen zullen mogelijk een alliantie aangaan met hem. Een dergelijk ‘Duits coalitiemodel’ zou een primeur zijn in de recente Franse politieke geschiedenis.”

Op verkiezingsdag zei Mélenchon nog dat hij de premier wou worden van een links meerderheidsblok in het parlement. Realistisch of dromerij?

“Wishful thinking, als je het mij vraagt. Ik zie niet in hoe. Uiterst links zal een aanzienlijke portie innemen van de stemmen maar in de minderheid blijven. Hetzelfde kun je zeggen van extreemrechts. Noch Mélenchon noch Le Pen zal onder president Macron premier worden.”

Is er een gematigd compromisfiguur linksom of rechtsom die Macron op het oog heeft als premier?

“De president probeert tegen volgende week een nieuwe regeringsleider naar voren te schuiven die mee het gezicht zal worden van zijn parlementaire campagne, en die premier kan blijven als Macron een meerderheid haalt.”

Wie heeft hij op het oog?

“De president zou gezegd hebben dat een vrouw ideaal zou zijn, maar er zijn niet zoveel kandidaten. Christine Lagarde wordt in de perceptie te veel gezien als kapitaliste. De naam van Républicains-politica Nathalie Kosciusko-Morizet circuleert, maar ik denk dat ze geen kans maakt. Nicole Notat (ex-vakbondskopstuk en nu CEO van een duurzaam bedrijf, MR) zou een ernstiger kandidate zijn, maar is met haar 74 jaar al op leeftijd. Huidig arbeidsminister Elisabeth Borne zou een interessante keuze zijn, maar is mogelijk te technocratisch. Vanzelfsprekend is het dus niet.”

Zowel Mélenchon als Le Pen kan rekenen op activistische straatbewegingen, aangedreven door koopkrachtproblemen. Kan Macron sociale onrust nog voorkomen?

“De president zal zijn portefeuille openen. De onderwijzers zijn tegen hem, maar hij probeert ze nu te verleiden niet de straat op te gaan door betekenisvolle loonsverhogingen te beloven. De armsten zal hij helpen met voedsel- en energiecheques, maar hij zal het tegenovergestelde doen van Le Pen. Hij zal selectiever zijn dan haar algemene samenraapsel. Enkel wie het écht nodig heeft, zal steun krijgen.”

Blijft de vaststelling dat Frankrijk structureel verdeeld is: van de kloof tussen stad en platteland tot de inkomenskloof… Wat moet prioriteit krijgen?

“De president is zich zeer goed bewust van deze verdeeldheden. Ik denk vooral aan de generatiekloof. Veel jongeren bleven de voorbije verkiezingen thuis. Macron dankt zijn herverkiezing aan mijn generatie, de 65-plussers. Het verzoeningsproces zal traag verlopen. Een van de sterkst betwiste dossiers wordt de pensioenhervorming. Hoe zeg je aan mensen die sinds jonge leeftijd hard werken dat ze door de hogere leeftijdsverwachting plots langer bezig moeten blijven? Er is nood aan een echte dialoog. Succes hangt wel af van de evolutie van de geopolitieke situatie. Als de oorlog in Oekraïne verdiept en de economie krimpt, wordt het moeilijk.”

Tijdens de pandemie mobiliseerde Macron met succes de EU. Neemt hij over Oekraïne nu het voortouw?

“Ja, je kunt stellen dat Europa zijn ‘Macron-moment’ zal beleven. Hij is veel sterker dan vijf jaar geleden, hij is meer ervaren en is nu ondanks zijn jonge leeftijd - 44 - al de wijze man van Europa. Hij heeft geen competitie meer van Angela Merkel, terwijl de huidige Duitse bondskanselier Olaf Scholz een moeilijke start kent. Voorbij Europa bekeken is Macron misschien wel de pijler van rationaliteit in de westerse wereld. Als president Biden de midterm-verkiezing verliest in de VS in november en Trump herkozen wordt in 2024, blijft hij tenminste nog de beschermende dam tegen het populisme.”

Wat verwacht u van zijn Oekraïne-beleid?

“De Franse positie is geëvolueerd. Macron zegt nog wel zoals voorheen dat “we de deur van dialoog met Rusland moeten openhouden”, maar terwijl hij spreekt zoals Scholz, handelt hij militair zoals Johnson of Biden. Frankrijk levert nu zware wapens aan Oekraïne. We kwamen tot het besluit dat we ons voluit achter Kiev moeten scharen in de tweede fase van deze oorlog. We kunnen de oorlogsmisdaden niet laten doorgaan. Macron is er nu van overtuigd dat dit de westerse lijn moet zijn.”

Traditioneel trekt de Franse president voor zijn eerste buitenlandbezoek naar Berlijn. Reist hij deze keer door naar Kiev, met Scholz?

“Dit idee leeft, ja. Ik zou het persoonlijk een goed symbool vinden, maar het hangt af van de veiligheidssituatie.”

President Macron sprak in zijn eerste termijn enkele keren met Poetin. Moet hij dat alsnog proberen?

“Ik denk dat hij in een positie wil terechtkomen waarin hij de dialoog kan hervatten als de omstandigheden het toelaten. Hij is voldoende realistisch om te weten dat het nu niet het moment is. Poetin bevindt zich nu in een andere gemoedstoestand en handelt in een geest van wraak.”

Vreest u een uitbreiding van het conflict naar Moldavië bijvoorbeeld, waar de spanning oploopt in Transnistrië?

“We staan mogelijk aan het begin van een zeer gevaarlijk proces van escalatie. Tegelijk mogen we niet toegeven aan de druk van Poetin, die deze kaart trekt om ons af te schrikken en ons te destabiliseren. We mogen niet met vuur spelen maar ook niet toegeven aan Rusland, want dat zou nog gevaarlijker zijn. Dit is een pokerspel van politieke wil.”

In 2009 publiceerde u de bestseller De geopolitiek van de emotie. Daarin waarschuwde u voor oorlogen gedreven door angst en vernedering. Wat u toen schreef, gebeurt nu?

“Ja, zeer zeker en helaas. Voor een nieuwe leerstoel aan de Universiteit van Leiden pen ik nu net aan een toespraak die ik ‘De nieuwe emotionele orde van de wereld’ ga noemen. De oorlog in Oekraïne is een bevestiging van mijn vroege intuïtie dat je de geopolitiek niet kan begrijpen zonder er emoties bij te betrekken.”

Waaruit bestaat de nieuwe emotionele orde van de wereld vandaag?

“Een wereld die gedomineerd wordt door angst, afgunst, vernedering... Woede ook, binnen en tussen mensen - wat nog niet zo aanwezig was toen ik het boek schreef. De woede wordt aangewakkerd door identiteitspolitiek, een houding van ‘ik tegen de rest’. Kijk naar Poetin. Een nieuwe positieve emotie die ik nu wel opmerk, is de weerbaarheid van veel mensen.”

Kunnen politici zoals Macron leren uit uw boek om het tij te keren naar positieve emoties?

“Wel, ik denk dat president Macron al gedreven wordt door positieve emoties. Ik hou van zijn intellectuele diepte en filosofische blik op de wereld, al hield dat me nooit tegen om hem te bekritiseren als ik vond dat hij naïef was tegenover Poetin of Trump. Zijn keuze om met Beethovens Negende Symfonie, de Europese hymne, zijn verkiezing en herverkiezing te vieren en hoe hij het podium beklom met jonge mensen rondom hem had flair. Het is een symbool van zijn positieve emoties.

“Dat alleen volstaat natuurlijk niet. Daarom zal ik in mijn lezing oproepen tot een soort nieuwe Westfaalse orde. In 1648, na dertig jaar vreselijke oorlog, kwamen Europeanen al eens tot het besluit dat ze collectieve zelfmoord pleegden en toen vonden ze een concept om de situatie te stabiliseren. Ook wij moeten nu met de EU aan zelfmoordpreventie doen, want het overleven van de planeet staat op het spel. Op korte termijn door het risico van een derde wereldoorlog en op lange termijn door klimaatverandering.”