De eerste honderd dagen Biden: is een nieuw tijdperk aangebroken?

Hij is de nieuwe FDR! (Franklin D. Roosevelt, president 1933-1945, die met zijn New Deal de economische crisis van de jaren dertig overwon.) Hij is de nieuwe LBJ! (Lyndon B. Johnson, president 1963-1969, die met zijn burgerrechtenwetten de apartheid afschafte.) Hij is het tegendeel van Ronald Reagan! (president 1981-1988, die de toon zette voor decennia van neoliberalisme.)

Ja, het contrast met de oude president is groot. Er is veel minder getwitter, veel minder ruis. De nieuwe president, gesteund door een kabinet van technocraten, heeft de covid-pandemie voortvarend aangepakt, met 200 miljoen vaccinaties binnen honderd dagen, waardoor het leedvermaak waarmee het buitenland Amerika aanschouwde is omgeslagen in afgunst. Dat de regering-Trump met Operation Warp Speed ook credits verdient, wordt daarbij vaak vergeten.

Keerpunt

Biden heeft daarnaast de afgelopen drie maanden ontwikkelingen in gang gezet die over een tijdje historisch kunnen blijken. De drie enorme financiële pakketten die hij heeft aangekondigd, samen zo’n 6.000 miljard dollar waard, markeren een politiek-filosofisch keerpunt in het denken over de rol van markt en overheid. Voor het eerst sinds de jaren vijftig en zestig ziet een Amerikaanse regering weer een leidende rol voor zich weggelegd om het land vorm te geven.

De plannen heten het American Rescue Plan, het American Jobs Plan en, woensdag aangekondigd, het American Families Plan. Het eerste was vooral om het land uit de covid-crisis te halen, het tweede is vooral bedoeld om de infrastructuur te versterken, het derde om het grofmazige sociale vangnet te verfijnen. Met de duizenden miljarden hoopt Biden zijn land een rijkere collectieve voedingsbodem te geven zodat niet alleen geprivilegieerde kasplantjes opbloeien.

Daarbij heeft Biden een brede opvatting van crisis, infrastructuur en vangnet. In het covid-pakket zit ook een vorm van kinderbijslag, een ongekende financiële toelage die miljoenen kinderen uit de armoede moet halen. In het infrastructuur-pakket zitten miljarden voor wegen en bruggen, maar ook voor waterleidingen, breedband, vergroening van de economie, bejaardentehuizen en huisvesting zonder racistische uitsluiting. In het familiepakket zit gratis voorschool en gratis community college, de plaatselijke hogescholen waar leerlingen in twee jaar een vak kunnen leren. De financiering moet komen uit een hogere belasting voor bedrijven (die door Trump juist was verlaagd) en de rijkste Amerikanen.

Build Back Better-belofte

Het is de invulling van zijn Build Back Better-belofte uit de verkiezingscampagne: het herstel van de Amerikaanse Droom, ook voor Amerikanen die arm en/of zwart zijn. De covid-crisis en de raciale spanningen in het land hebben het gevoel van urgentie versterkt. De structurele ongelijkheid in het Amerikaanse systeem, die historisch is gegroeid en daarna heeft kunnen voortwoekeren, bleek niet langer te kunnen worden ontkend of genegeerd.

Biden zet dit neer als nieuw patriottisme: de opkomst van China vraagt om een minder kwetsbare fysieke en sociale infrastructuur. Het is niet voor niets dat hij zijn drie plannen ‘American’ heeft gedoopt.

Toch is de vraag in hoeverre Bidens plannen echt een nieuwe tijd gaan inluiden. Voor wetgeving is in de Verenigde Staten een drievijfde meerderheid in de Senaat nodig. Dat is te danken aan een slordigheid in 1807, die eindeloze debatten mogelijk maakte. Zulke ‘filibusters’ kunnen alleen doorbroken worden met zestig van de honderd stemmen. In de huidige Senaat hebben de Democraten vijftig zetels, wat betekent dat Biden tien Republikeinen nodig heeft om zijn maatregelen langdurig te fixeren.

Cultuurstrijd

Tot dusver hebben die Republikeinen zich niet gemeld. Zelfs al kunnen de meeste van Bidens maatregelen en plannen op steun van zo’n 60 tot 70 procent van de bevolking rekenen, dus ook van veel conservatieven, dat wordt niet weerspiegeld door de politici die hen vertegenwoordigen: die wijzen liever op verschillen dan overeenkomsten, en zien politiek vooral als een cultuurstrijd waarbij de andere partij de vijand is. Geholpen door de weeffouten in de Amerikaanse democratie hebben ze bovendien een grotere stem in Washington dan hun electoraal zou moeten toekomen.

Biden en zijn Democraten kunnen de minderheidsmacht van de Republikeinen in de Senaat breken als zij de filibuster opheffen. Daar is een gewone meerderheid voor nodig, en die hebben ze, althans in theorie: vice-president Kamala Harris levert in een fifty-fifty evenwicht de beslissende stem.

Dat zou de weg openen naar nog veel meer wetten die nu door de filibuster kansloos zijn: regulering van het wapenbezit, meer controle op politieoptredens, klimaatwetgeving, een overkoepelend plan voor immigranten, en bovenal een wet die de democratie moet verstevigen.

Cruciaal

Vooral die laatste wordt door veel progressieve Amerikanen als cruciaal gezien. De wet zou gerrymandering moeten tegengaan, de truc om kiesdistricten zo te tekenen dat de partij die in een bepaalde staat aan de macht is machtiger wordt. Ook zou de wet het opwerpen van stembarrières door de staten moeten tegengaan, een praktijk die mogelijk is gemaakt door een uitspraak van het Hooggerechtshof in 2013. Die mogelijkheid grijpen Republikeinen in staten als Georgia, Texas en Florida ten volle aan, zeker na de door hen geclaimde fraude in 2020. Daarmee wordt het voor de Democraten lastiger om te winnen.

Het is zeer de vraag of Biden de afschaffing van de filibuster voor elkaar krijgt. Zelfs in zijn eigen partij stuit hij op verzet, van één of twee conservatieve senatoren.

Dat betekent dat Biden zijn toevlucht moet nemen tot maatregelen die waarvoor een gewone meerderheid afdoende is: via de begroting, de zogeheten budget reconciliation. En dus zijn Bidens grote plannen allemaal financiële plannen.

Daarvan heeft hij er tot dusver een door het Congres weten te loodsen (het crisisplan). Als hem dat met de andere grote plannen ook lukt, dan zijn dat wel degelijk stappen in een nieuwe progressieve richting. Maar het zijn vooralsnog stappen die ook weer stoppen, als de maatregelen zijn uitgewerkt. Een nieuw tijdperk is nog niet aangebroken.