NieuwsStaatsbezoek
Congo-reis koning Filip: ‘Deze missie lukt alleen als hij met gewone Congolezen praat’
Het Belgisch koningspaar en de premier trekken vanaf vandaag een week op staatsbezoek naar Congo. Het bezoek staat in het teken van verzoening voor het koloniale verleden en het gewelddadige Congolese heden.
Koning Filip gaat op bezoek in Congo en dat gaat voor de lokale bevolking niet onopgemerkt voorbij. In de mijnstad Lubumbashi is de weg die hij zal volgen nieuw geasfalteerd, zodat er getoond kan worden dat het goed gaat onder president Félix Tshisekedi. Of dat het verhaal is dat de jonge mijndelvers aan koning Filip zullen vertellen tijdens hun geplande ontmoeting met hem, is nog maar de vraag. In achtereenvolgens Kinshasa, Lubumbashi en Bukavu zullen de koning en premier De Croo er niet omheen kunnen dat de Congolese bevolking nog altijd gebukt gaat onder armoede, corruptie en geweld.
In Kinshasa staat koning Filip voor de uitdaging om de brug te slaan tussen ons bezwaarde koloniale verleden en vandaag. Eind juni 2020, toen Congo zestig jaar onafhankelijk was, kaartte hij dit in een historische, persoonlijke, brief aan president Tshisekedi aan: “Ten tijde van Congo-Vrijstaat werden geweld- en gruweldaden gepleegd die op ons collectieve geheugen blijven wegen. Gedurende de daaropvolgende koloniale periode werd eveneens leed veroorzaakt en zijn vernederingen toegebracht. Ik hou eraan mijn diepste spijt te betuigen voor die wonden uit het verleden”, schreef hij.
“Met deze spijtbetuiging versterkte koning Filip toen zijn imago en zijn morele leiderschap”, zegt emeritus hoogleraar geschiedenis Mark Van den Wijngaert, auteur van België en zijn koningen - Van macht naar invloed. “Zijn spijtbetuiging stond haaks op de houding van wijlen koning Boudewijn, die zowel de ingrepen van Leopold II in Congo als de Belgische kolonisatie ‘een zegen voor de inheemse bevolking’ had genoemd.”
De koning steunde ook de oprichting van de speciale kamercommissie “om definitief met het koloniale verleden in het reine te komen”. Omdat haar werkzaamheden nog niet zijn voltooid, is het voor verontschuldigingen namens de Belgische staat voor de koloniale periode daarom wellicht nog te vroeg tijdens deze reis. Van den Wijngaert: “Dit laat Filip aan het parlement en de regering over. Excuses impliceren immers dat men het berokkende leed wil compenseren, en dat is een politieke verantwoordelijkheid.”
Toch verwacht politicologe en Congo-kenner Nadia Nsayi wel dat de brief van koning Filip opnieuw in de verf wordt gezet. “Voor mij zal zijn reis geslaagd zijn als hij de inhoud, die gericht was aan het Congolese volk, nu aan hen zou kunnen voorlezen op de staatstelevisie en -radio RTNC”, zegt ze. “Het zou hun dagelijks leven niet veranderen maar zou erg symbolisch zijn. In tegenstelling tot Boudewijn mag hij ze dan wel niet paternalistisch toespreken als kinderen, maar in een volwassen discours kan hij verwoorden waarom ze nu op eigen benen staan, en waarom België op een gelijkwaardige manier met Congo zal omgaan.”
Een symbolisch dossier in dat verband is roofkunst. Op deze reis zal alvast een masker uit de federale Belgische collectie worden overhandigd aan Congo. Omdat de Belgische wet om deze teruggave te regelen nog niet officieel is afgerond, wordt het uitkijken naar de gebruikte semantiek. Zal er al sprake zijn van ‘officiële restitutie’ of’ bruikleen’ van een cultureel kunstobject? Enkel het eerste zou volgens Nsayi historisch zijn, het tweede nog maar een voorzichtige stap vooruit.
De koning, premier De Croo en staatssecretarissen Kitir en Dermine zullen in hun contacten met hun Congolese ambtgenoten intussen op eieren moeten lopen als de politieke situatie ter sprake komt. Nsayi: “Volgend jaar zijn er verkiezingen, en president Tshisekedi zal dit koninklijk bezoek gebruiken voor zijn campagne. Wij moeten er ons ook van bewust zijn dat we legitimiteit geven aan een president wiens verkiezing in 2018-’19 zeer omstreden was.”
Volgens waarnemers won opposant Martin Fayulu toen de stembusgang, maar haalde president Tshisekedi het enkel dankzij de uiteindelijke steun van uittredend president Joseph Kabila, wiens clan tot vandaag van aanhoudende corruptie beschuldigd wordt.
In Lubumbashi (Katanga) zal de focus liggen op de ertsenontginning. Nsayi bepleit ook daar voor transparantie. “België positioneert zich daar niet om humanitaire redenen, maar omwille van haar economische en geopolitieke belangen. Zo tonen we aan concurrenten als China en Frankrijk dat we een plek hebben in Congo. We moeten de moed hebben om toe te geven dat we daarom ook gaan maar tegelijk inspanningen doen om ethisch handel te drijven, waar niet alleen de Europeanen maar ook de Congolese bevolking beter van wordt.”
Mensenrechtenschendingen vinden omwille van grondstoffenplunderingen nog altijd op grote schaal plaats in het oosten van het land. Omdat de illegale extractie via buurland Rwanda loopt, zijn er ook weer oplopende spanningen tussen Kinshasa en Kigali. In Bukavu zullen de koning en de koningin over de gevolgen daarvan een gesprek hebben met Nobelprijswinnaar Denis Mukwege, wiens Panzi-hospitaal slachtoffers opvangt van seksueel oorlogsgeweld.
Nsayi hoopt dat het vorstenpaar daar het protocol zal doorbreken. “Hooggeplaatsten kunnen ze ook ontmoeten in Brussel. Ze moeten er voldoende tijd nemen om te praten met jongeren en vrouwen. Deze missie lukt alleen als ze met gewone Congolezen praten. Alleen zo leren ze het land kennen als gelijken”.
