Brexit
Boris Johnson lijdt zware nederlaag: parlement maakt weg vrij voor noodwet
Het Lagerhuis gaat een noodwet behandelen die een no deal brexit onmogelijk moet maken. Dinsdagavond wist het Lagerhuis de agenda van de regering af te pakken zodat er woensdag over de wet kan worden gedebatteerd en gestemd. Vóór behandeling van de noodwet stemden 328 Kamerleden; 301 stemden tegen. Hiermee verliest Boris Johnson zijn eerste stemming als premier.
De regering is laaiend. Premier Boris Johnson diende meteen een motie in voor nieuwe verkiezingen, in het geval het Lagerhuis de wet aanneemt. Volgens hem is het dan tijd om het Britse volk te laten oordelen. Maar zolang er nog steeds kans is op een No Deal Brexit, is het nog maar de vraag of de Labour-oppositie met nieuwe verkiezingen akkoord gaat. Zo niet, dan moet de regering op zoek naar andere manieren om de derde verkiezing in vijf jaar te forceren.
Voor de voorstanders van de noodwet gaat het erom een No Deal te voorkomen. Wat ze in die extra drie maanden willen bereiken is onduidelijk, al gaan er nu stemmen op om de door Theresa May onderhandelde deal een vierde kans te geven. De Conservatief Dominic Grieve beweerde dat het referendum inmiddels zo lang geleden is dat ‘de wil van het volk’ onduidelijk is geworden. Hij wil een nieuw referendum.
De waarschuwing van de regering dat Conservatieven die vóór de noodwet stemmen zullen worden geroyeerd, lijkt weinig te hebben uitgemaakt. De EU-gezinde Grieve citeerde uit een brief van de humanist, filosoof en koninklijk adviseur Thomas More. Toen koning Hendrik VIII hem voorhield dat tegenstand kon leiden tot de dood, beweerde More dat zulke dreigementen slechts middelen zijn om kinderen bang te maken.
Represailles
Na de stemming kwamen meteen de represailles van de Chief Whip, de fractiemanager. Een voor een, op alfabetische volgorde, kregen de Conservatieve rebellen te horen dat ze uit de fractie worden gezet. Het gaat om grote namen, zoal Kenneth Clarke, de Father of the House die al een halve eeuw in het parlement zit. Ook de kleinzoon van Winston Churchill kreeg te horen dat hij geen echte conservatief is, alsmede Philip Hammond, tot voor een maand geleden minister van Financien.
In Tate Modern, waar hij de prijs voor de beste politicus van het jaar in ontvangst nam, maakte Rory Stewart bekend uit de fractie te stappen. Hij is een van de populairste politici op het eiland, maar niet bij de brexiteers.
Waarnemers bekijken de strijd bij de Tories met verbazing. ‘Ik heb 18 jaar lang voor Conservatieve regeringen gewerkt,’ beweerde voormalig secretaris-generaal Nick Macpherson, ‘maar kan de partij niet vatten. Waarom trouwe dieneren als Nicholas Soames, Philip Hammond en David Gauke uit de fractie zetten - en Ken Clarke die 23 jaar lang minister is geweest - terwijl zij die tegen mevrouw May in opstand waren gekomen, vrijuit gaan?’
Namens de regering wees Jacob Rees-Mogg, de Leader of the House, erop dat Kamerleden de dienaren zijn van het volk, niet de bazen. Het gemoed, op de eerste zittingsdag na het zomerreces, was levendig, maar de ondertoon ernstig. Op het spel, immers, staat deze week de nabije toekomst van het Verenigd Koninkrijk. Wint de strijdbare premier die ‘de volkswil’ verdedigt, of het parlement, dat het volk vertegenwoordigt?
De eerste slag is voor de volksvertegenwoordiging.
Wie is de opsteller van de wet en wat is zijn doel?
Labour-parlementariër Hilary Benn heeft gebruik gemaakt van het Recht van Initiatief. Deze zoon van een fameuze en eurosceptische socialist is de voorzitter van de Lagerhuiscommissie die het brexit-proces nauwkeurig volgt. In de tekst staat dat premier Boris Johnson om uitstel van drie maanden moet vragen als er bij de Europese top van half oktober geen uittredingsakkoord ligt, ervan uitgaande dat de Europese leiders iets voelen voor een tweede uitstel. Een No Deal is alleen toegestaan als het Lagerhuis daar toestemming voor geeft. Dat is vrijwel uitgesloten. De opstellers zijn bang dat Johnson de klok simpelweg laat aflopen zodat er automatisch een No Deal komt. In dit vermoeden zijn ze niet alleen gesterkt door de onthulling zondag dat er een brexit-aftelklok in Johnsons werkkamer staat, maar ook omdat zijn topadviseur Dominic Cummings zou hebben beweerd dat al dat gepraat over nieuwe onderhandelingen ‘een schijnvertoning’ is. Downing Street ontkent dit.
Hoe wil Benn dat bereiken?
Voor een individueel kamerlid is het niet makkelijk om een motie op de parlementaire agenda te zetten, zeker niet voor een lid van de oppositie. Maar omdat dit de laatste kans lijkt te zijn No Deal te voorkomen, ligt de situatie anders. De EU-gezinde Kamervoorzitter heeft het aan de kamer voorgelegd en er is vrijwel zeker een meerderheid die het komende dagen met spoed wil bespreken. Woensdagmiddag zal het Lagerhuis er twee uur over debatteren, waarna commissies zich erover zullen buigen. Om de procedure te versnellen zullen ze zitting namen in de debatkamer zelf (zonder Kamervoorzitter). Daarna volgt er een reeks van stemmingen. Het Lagerhuis zal waarschijnlijk akkoord gaan, waarna de spoedwet donderdag verhuist naar het Hogerhuis. Pro-brexit Lords kunnen de boel flink vertragen maar als ze te veel tijd rekken zullen collega’s ‘shut up!’ roepen, wat de zaak meestal wel bespoedigt. Maandag, de laatste zittingsdag voor prorogatie, kan de wet er liggen.
Waar haalt Benn de steun vandaan?
Kort nadat Johnson dinsdagmiddag was begonnen met het bijpraten van de parlementariërs, gebeurde er iets dat niet eerder in het Lagerhuis vertoond was: terwijl de premier aan het woord was liep een partijgenoot, letterlijk, over naar de Liberaal-democraten. Weg kamermeerderheid. Persoon in kwestie was de EU-gezinde rebel Philip Lee. Eerder op de dag had oud-onderwijsminister Justine Greening aangekondigd uit de partij te stappen. De namen van Lee en Greening behoren ook tot de Conservatieve rebellen die hun naam hebben gezet onder Benns wetsvoorstel. Waarnemers hebben zelfs de term ‘zuivering’ gebruikt om te beschrijven wat er bij de Tories gebeurt. De dagen dat ’s werelds oudste politieke partij ‘een brede kerk’ was, lijken voorbij te zijn. Voor Johnson moet het pijnlijk zijn geweest om Nicholas Soames uit de partij te zetten, de kleinzoon van zijn held Winston Churchill. Saillant detail: Winston Churchill werd in de jaren dertig bijna uit de partij gegooid.
Wat kan de regering doen?
Onder geen beding, zo verklaarde Johnson dinsdag, naar Brussel gaan om, net zoals zijn voorgangster had gedaan, te ‘smeken’ om uitstel. ‘Ik zal me niet overgeven’, luidde het. De enige manier om de noodwet om zeep te helpen is het uitschrijven van nieuwe verkiezingen. Vroeger kon een premier dat met een pennestreek doen, maar in 2011 had David Cameron wettelijk vastgelegd dat tweederde van het Lagerhuis daarmee moet instemmen. De oppositie wil best verkiezingen, maar wil niet dat Johnson de vrije hand krijgt bij het prikken van een datum. Hoewel de regering 14 oktober in gedachten heeft, bestaat bij tegenstanders van Johnson het vermoeden dat hij wacht met het ontbinden van het parlement en de stembussen kort na een no deal-brexit opent. Het parlement zal zich woensdagavond buigen over een verkiezingsmotie. Johnson kan mogelijk ook verkiezingen teweeg brengen door het, provocerend, als amendement aan Benns wetsvoorstel te hangen.
