België hervormen buiten de grondwet om? ‘Wat Bart De Wever voorstelt, is op zich niet illegaal’

N-VA-voorzitter Bart De Wever wil in 2024 naar een confederaal België gaan, desnoods door een ‘extralegale hervorming’. Wat houdt dat precies in? En kan dat zomaar? ‘Het is een onzeker avontuur waar je je kiezers instort.’

“Voor de N-VA betekent de soevereiniteit van het Vlaamse volk dat we Vlaanderen aan de wantoestanden van het huidig Belgisch federalisme moeten onttrekken. Het is dat of onze welvaart teloor zien gaan.” De verkiezingen zijn pas over een dik jaar, maar tijdens zijn toespraak op de N-VA-themadag gaf voorzitter Bart De Wever al een duidelijke kijk in de Vlaams-nationalistische plannen voor 2024. Er mag dan wel een nieuwe website over gelanceerd zijn, aan het hoofdpunt van het partijprogramma zelf is niet geraakt. Confederalisme is back in business, en voor De Wever betekent dat dat “elke soevereiniteit boven Vlaanderen als supranationaal wordt beschouwd.”

Even een opfrissing: volgens de officiële definitie vormen Vlaanderen en Wallonië in een confederaal systeem een bond van onafhankelijke staten. De twee staten krijgen standaard alle bevoegdheden, maar kunnen beslissen om voor bepaalde beleidsdomeinen toch nog samen te werken. In het huidige België is het net andersom en krijgt de federale overheid in eerste instantie alle bevoegdheden toegewezen, waarop het kan beslissen welke het aan de deelstaten geeft.

Om naar zijn confederale droom te gaan, is De Wever tot veel bereid. In een interview met De Tijd afgelopen weekend liet de voorzitter zich ontvallen dat “de opportuniteit om in het legalisme te hervormen, weg is.” Hij stelt in plaats daarvan een “extralegale hervorming” voor, “zoals op verschillende momenten in onze vaderlandse geschiedenis.” Concreet wil hij al in 2024 “federale departementen openbreken en pas nadien alles legaliseren.” Dat kan voor zowat elke bevoegdheid die N-VA later ook wil confederaliseren, verduidelijkt het partijhoofdkwartier aan onze redactie.

Niet illegaal

Het is niet de eerste keer dat De Wever de weg naar het confederalisme buiten de grondwet ziet. In een interview uit 2021 met de Krant van West-Vlaanderen zei hij zelfs dat “we een nieuwe coup nodig hebben”. Hij verwees daarmee naar het kasteel van Loppem, waar ook het interview plaatsvond. In een poging de revolutionaire sfeer te bedaren, verzamelden de Belgische regeringsleiders vlak na de Eerste Wereldoorlog op die plek en voerden ze het algemeen enkelvoudig stemrecht voor mannen in. Pas na de volgende verkiezingen werd dat recht in de grondwet geschreven.

Ook nu meent De Wever dat het land in crisis is en een buitengrondwettelijke ingreep te rechtvaardigen is. Maar is dat wel zo? “Wat De Wever voorstelt, is op zich niet illegaal”, zegt hoogleraar en grondwetspecialist Stefan Sottiaux (KU Leuven). “Zoiets heet voorlopige defederalisering of de asymmetrische uitoefening van federale bevoegdheden. Historisch zijn daar wel wat voorbeelden van te vinden.”

Sottiaux verwijst onder meer naar het onderwijs. Vanaf de jaren zestig werd het federale ministerie van ‘Nationale Opvoeding’ officieel in twee gesplitst. Hoewel onderwijs een nationale bevoegdheid bleef, waren er voortaan een Franstalige en Nederlandstalige administratie, elk met een eigen minister. Twintig jaar later ging de bevoegdheid pas formeel naar de deelstaten.

Toch houdt zo’n regeling ook beperkingen in. “De bedoeling is echt dat het als een soort tussenstap geldt die beperkt blijft tot gescheiden budgetten en administraties”, aldus Sottiaux. Nieuwe rechtsregels kunnen, maar alleen als ze het gelijkheidsbeginsel niet schaden. “Stel dat voor Vlaanderen beslist wordt om de werkloosheid in de tijd te beperken en voor Wallonië niet, dan worden burgers in hetzelfde land op een verschillende manier behandeld. Dat is een probleem, tenzij de regio’s hier zelf voor bevoegd worden.”

Geen gewone meerderheid

Als N-VA Vlaanderen echt volledige soevereiniteit wil geven, blijft het zaak om de geesten zo snel mogelijk te laten rijpen voor een grondwettelijke staatshervorming. Dat daar vandaag nog geen tweederdemeerderheid voor bestaat, hoeft volgens de partij geen probleem te zijn. De hoop is dat de voorlopige defederalisering van de bevoegdheden zo goed meevalt, dat niemand nog wil terugkeren naar de situatie van voordien.

Maar daarvoor moet N-VA eerst een gewone meerderheid vinden die bereid is die voorlopige defederalisering door te voeren. Volgens De Wever zou hij daar tijdens de regeringsonderhandelingen een akkoord over hebben gemaakt met PS-voorzitter Paul Magnette, totdat die besliste in de Vivaldi-regering te stappen.

Professor politicologie Dave Sinardet (VUB) ziet dat anders: “Ondanks dat akkoord met Magnette - dat ook maar over een aantal bevoegdheden ging - lukte het niet om daar zelfs maar een gewone meerderheid voor te vinden. Daarom is Vivaldi er gekomen.”

De hoofdkwartieren van cd&v, Open Vld en Vooruit staan in ieder geval erg weigerachtig tegenover het voorstel. Alle drie zeggen ze in mindere of meerdere mate open te staan voor een staatshervorming, maar dan wel langs de klassieke, legale weg.

Daarnaast heeft professor politicologie Carl Devos (UGent) vragen bij de haalbaarheid van het plan: “Is zo’n extralegale hervorming mogelijk? Ja, in theorie. Maar op de schaal die De Wever voorstelt is dat ongezien en hoogst onwaarschijnlijk. Het is een soort onzeker avontuur waar je je kiezers instort. En ik twijfel of al zijn kiezers zo’n risico zouden steunen.”