Zuidelijk doorstoten of toch verrassen in de Donbas: dit zijn de opties voor het Oekraïense tegenoffensief

Mysterieuze aanvallen treffen de laatste dagen militaire vliegvelden van de Russen. De bewoners van het bezette Marioepol werden vorige week opgeschrikt door een serie explosies, waaronder eentje bij de luchthaven. Twee dagen later was een vliegveld in het zuidelijker gelegen Berdjansk het doelwit. Mogelijk ging het in beide gevallen om hoofdkwartieren van het Russisch leger.

Doordat Marioepol buiten het bereik ligt van het Amerikaanse Himars-raketsysteem, werd door militair deskundigen direct geopperd dat Oekraïne de Storm Shadow-raket heeft ingezet. Sinds Kiev deze maand de Britse hightechraket heeft gekregen, die een bereik heeft van meer dan 250 kilometer, kunnen de Russen overal worden bestookt.

Wat spoken de Oekraïners uit? Proberen ze de Russische commandostructuur hard te treffen, voorafgaand aan een grote aanval in het zuiden? Of willen ze de vliegoperaties van de Russen in het gebied ontregelen, zodat de oprukkende tankeenheden straks niet kwetsbaar zijn vanuit de lucht? Het blijft gissen voor de Russen, en dan is zo’n zuidelijke aanval slechts een van de opties voor het langverwachte tegenoffensief. Drie scenario’s op een rij:

Optie Zaporizja: doorstoten naar de Zee van Azov

Als Oekraïne het Russische invasieleger hard wil treffen, dan zal het de bevoorrading moeten lamleggen. Zonder munitie, benzine, voedsel en reserveonderdelen komen de Russische operaties vrijwel tot stilstand. En een fors deel van de bevoorrading vindt plaats vanuit het zuiden en de Krim. Door in de regio Zaporizja toe te slaan en op te rukken naar Melitopol kunnen de Oekraïners de logistieke lijnen doorknippen.

Het gebied is een belangrijk knooppunt van spoorlijnen. Herovering zou betekenen dat het bezettingsleger wordt gesplitst. Deze zuidelijke optie wordt de laatste tijd steeds vaker genoemd, ook door westerse oud-generaals, en dat is de Russen niet ontgaan. De verdedigingslinies worden al weken extra versterkt om te voorkomen dat de gemechaniseerde eenheden van het Oekraïense leger straks snel kunnen oprukken naar Melitopol.

Volgens Ivan Fedorov, de afgezette burgemeester van de stad, zetten de Russen gebieden onder water om een Oekraïense opmars te laten stranden. Tekenend is verder dat de Russische minister van Defensie, Sergej Sjojgoe, vorige week het Zaporizja-front bezocht. Hij riep de commandanten op meer inlichtingen te vergaren, “zodat de vijandelijke plannen voortijdig achterhaald kunnen worden en ze kunnen worden verijdeld”.

Waarschijnlijkste optie

De Britse oorlogsexpert en oud-legerofficier Mike Martin vindt een offensief bij Zaporizja de waarschijnlijkste optie, in combinatie met een vernietiging van de Krim-brug die het schiereiland met Rusland verbindt. Hierdoor wordt de Krim geïsoleerd. “Wij gaan de brug helemaal met de grond gelijkmaken”, waarschuwde Oleksi Arestovytsj, oud-adviseur van president Volodymyr Zelensky, begin dit jaar over de aanvalsplannen.

Martin denkt dat Kiev niet de illusie heeft dat Rusland met het offensief kan worden verslagen. “Het doel is niet om elke Russische soldaat in Oekraïne te doden”, tweette Martin. “Maar om de besluitvormers in Moskou te beïnvloeden. Hiervoor is een spectaculaire gebeurtenis op het slagveld nodig, een lokale nederlaag, een grote omsingeling van Russische troepen.” Zijn hoop: dat Poetin dan eieren voor zijn geld kiest, aanstuurt op onderhandelingen en uiteindelijk de aftocht blaast.

Optie Cherson: de Dnipro oversteken

De kortste route naar de Krim is vanuit het bevrijde Cherson. Als Oekraïne hier toeslaat en snel terrein wint, worden de Russen gedwongen versterkingen uit onder andere de Donbas aan te voeren. Het Kremlin zal immers niet toestaan dat de geannexeerde Krim in gevaar komt. Gevolg is dat de Russische verdedigingslinies in Donetsk en Loehansk kwetsbaar worden, waardoor de Oekraïners ook daar in de aanval kunnen gaan.

Groot nadeel voor de Oekraïense eenheden is dat ze de rivier de Dnipro moeten oversteken, een complexe operatie. Dit maakt ze een makkelijk doelwit voor de Russische artillerie. Dinsdag wees het Oekraïense leger op een ander gevaar: mijnen. Volgens het leger zouden de Russen de oever bezaaien met mijnen en barricades opwerpen om bootjes tegen te houden. Ook voert de Russische luchtmacht rond Cherson bombardementen uit met bommen van 500 kilo om de Oekraïners te verzwakken.

Geen geheim

Dat Kiev een rivieroperatie plant, is geen geheim meer. Uit uitgelekte Amerikaanse militaire documenten bleek vorige maand dat onder andere Nederland begin dit jaar eenheden trainde om rivieren over te steken. Ook leverden de VS veertien gepantserde voertuigen die snel een rivierbrug kunnen leggen.

Een grote onbekende is hoe ver zuidelijk het Oekraïense leger wil oprukken. Als het aan oud-commandant Ben Hodges van de Amerikaanse landmacht in Europa ligt, wordt ook de Krim een doelwit. “De Krim is hét beslissende terrein”, tweette Hodges onlangs. “Bevrijd het en dan zal deze oorlog snel voorbij zijn.”

Optie Donbas: verras de Russen in Loehansk of Donetsk

De opmars van het Oekraïense leger in de flanken van Bachmoet, hoe klein ook, moet een waarschuwing zijn voor de Russen. Maandenlang voeren beide legers al een loopgravenoorlog, met name in de Donbas, waarbij eerst het ene en dan het andere probeert op te rukken. Tot nu toe wist geen van beide ergens een doorbraak te forceren. Maar de plotselinge terreinwinst die de Oekraïners boekten rondom Bachmoet moet ze hoop geven.

Is dit de plek waar ze met hun westerse tanks en pantserwagens door de Russische linies kunnen breken, wellicht richting de nabijgelegen stad Loehansk? Vanuit het iets noordelijker gelegen Kreminna is zo’n opmars naar de regionale hoofdstad ook mogelijk. Voordeel voor de Oekraïners is dat ze in dit gebied al zo lang onafgebroken strijd voeren met de Russen, dat een goed gecoördineerde, gemechaniseerde aanval met zware westerse wapens nu het verschil kan gaan maken.

Michael Kofman, verbonden aan de Amerikaanse denktank CNA en een deskundige op het gebied van het Russische leger, is voorzichtig optimistisch over het offensief. “Het Oekraïense leger heeft nu een kritieke kans”, aldus Kofman. “Het heeft constant beter gepresteerd, terwijl het Russische leger ondermaats presteerde.”