Zelensky als doelwit: VS-bezoek werpt de vraag op waarom Russen hem met rust laten

In driehonderd dagen oorlog is het de Russen niet gelukt om de Oekraïense president Volodymyr Zelensky uit te schakelen. Met zijn verrassingsbezoek woensdag aan de VS tergt Zelensky, die nu voor het eerst zijn land verlaat, voor de zoveelste keer het Russische leger.

Het is al tien maanden een van de belangrijkste vragen van de Oekraïne-oorlog die onbeantwoord blijft: waarom laten de Russen president Volodymyr Zelensky zo vrijuit opereren? Woensdag glipte hij zelfs even zijn land uit om Amerika te bezoeken. Militaire deskundigen, oud-generaals maar ook militaire leiders in het Westen breken zich het hoofd over de vraag waarom het Kremlin Zelensky ongemoeid laat. Maar niemand die het antwoord heeft.

Schakel het staatshoofd en de topgeneraals uit en je hebt als invasiemacht een flinke stap gezet naar een overwinning, weten ook de Russen. De grote bewegingsvrijheid van Zelensky, die als opperbevelhebber van het Oekraïense leger voor de Russen een legitiem militair doelwit is, blijft daarom voor grote verbazing zorgen. Zeker omdat hij is uitgegroeid tot het boegbeeld van het Oekraïense verzet.

Als de Iraakse president Saddam Hussein in 2003 tijdens de Amerikaanse invasie het front had bezocht of elke dag vanuit zijn paleis het volk had toegesproken, zoals Zelensky nu doet, zou een regen van Amerikaanse kruisraketten niet uitblijven. Maanden voor de Amerikaanse invasie brachten geheime eenheden van de CIA en het leger, die in Irak waren gedropt, uitgebreid in kaart welke locaties van het Iraakse leiderschap moesten worden uitgeschakeld. Uren voor de invasie begon bombardeerde de Amerikaanse luchtmacht nog in allerijl een plek omdat werd vermoed dat Saddam er zich bevond.

Bang voor raket

Niets van dit alles in Oekraïne. Op dinsdag liet Zelensky zich zien in Bachmoet, al maanden het toneel van zware strijd. Het Russische leger en huurlingen van de Russische Wagner-groep hadden geen idee dat Zelensky er op bezoek was. Kort na de bevrijding van Cherson vorige maand liet de president zich brutaal zien in het centrum van de stad. Op klaarlichte dag.

Voor het belangrijkste overheidsgebouw luisterde Zelensky naar het volkslied en sprak hij met burgers en militairen. Bang voor een Russische Kalibr-kruisraket, die Moskou snel had kunnen afvuren als de inlichtingen goed op orde waren, was Zelensky duidelijk niet. De president trok zich ook niets aan van de duizenden Russische militairen die zich kilometers verderop bevonden, aan de overkant van de Dnipro.

Russische verkenningsdrones die de ceremonie hadden kunnen volgen, schitterden door afwezigheid. Ook in september wist Zelensky onopgemerkt Kiev te verlaten om op te duiken in het net bevrijde Izjoem. Daar, slechts 15 kilometer van het front, had hij zelfs tijd voor selfies met soldaten. Zijn medewerkers maakten zich toen wel druk om een Russische raket die elk moment zou kunnen neerkomen. Maar die aanval kwam niet.

Onthoofdingsoperatie

Al deze optredens en het onverwachte bliksembezoek aan de VS laten zien hoe groot het zelfvertrouwen van Zelensky is nu de oorlog de winter is ingegaan. De president weet dat hij de komende dagen Oekraïne weer binnen moet zien te komen en dat de Russen gewaarschuwd zijn, maar dit was schijnbaar geen reden om af te zien van de gewaagde Amerika-reis.

Dit zelfvertrouwen staat in schril contrast met de eerste dagen van de oorlog. Toen waren er signalen dat de Russen met een ‘onthoofdingsoperatie’ de oorlog snel probeerden te beslechten. Kiev, dat in korte tijd moest worden ingenomen, was al op de eerste dag het toneel van Russische aanvallen met kruisraketten.

‘Ze willen de Oekraïense politiek vernietigen door het hoofd van de regering te vernietigen’, waarschuwde een enigszins aangeslagen Zelensky destijds. Hij beweerde dat huurmoordenaars met banden met de Wagner-groep in Kiev actief waren om hem te vermoorden en dat de Oekraïense inlichtingendienst en het leger al diverse moordaanslagen hadden verijdeld. Washington stelde ook dat de president een ‘hoofddoel’ was van de invasiemacht.

Geen mobiele telefoons

Om te voorkomen dat de Russen Zelensky zouden opsporen in een van zijn bunkers stopte hij met het gebruik van mobiele telefoons. De VS gaven hem en zijn ministers beveiligde satelliettelefoons. In de dagen daarna liet Zelensky zich steeds meer zien, op straat en in video’s. ‘Ik blijf hier, ik ben in Kiev, aan de Bankova-straat’, zei de president op de twaalfde dag van de invasie.

De Russische troepen bevonden zich toen op zo’n 20 kilometer van Kiev. ‘Ik verberg mij niet. En ik ben voor niemand bang.’ Het mislukken van de inname van Kiev, het verzet van het Oekraïense leger en het uitblijven van Russische aanvallen op hem, moedigden Zelensky aan. Hij begon buitenlandse ministers en premiers te ontvangen in zijn presidentiële kantoor.

Kiev is nu nog altijd niet het toneel van gerichte Russische aanvallen met kruisraketten om ministeries, militaire hoofdkwartieren en andere belangrijke militaire doelen in de as te leggen. Hoge militaire leiders zijn ook niet uitgeschakeld. Legerbevelhebber Valeri Zaloezjny kan ongestraft met zijn commandanten en met Zelensky in Kiev vergaderen om het verloop van de oorlog te bespreken, en uitgebreid interviews geven aan de media.

Concessies

Een veelgehoorde theorie voor het ongemoeid laten van de Oekraïense president is dat een levende Zelensky belangrijker voor de Russen is dan een dode Zelensky: Moskou zou hem vroeg of laat nodig hebben om een deal te sluiten. Aan de andere kant: als Zelensky weg is, zou dat de Oekraïense regering flink verzwakken. Ook zou zijn opvolger wellicht meer geneigd zijn om concessies te doen om de oorlog te beëindigen.

‘In een goed uitgevoerd aanvalsplan schakel je de regering en het leiderschap uit’, zei generaal buiten dienst Dick Berlijn, ooit Nederlands hoogste militair, in september. Het verbaasde hem dat de Russen niet achter Zelensky en zijn generaals aan gingen. ‘Als de Russen dat wel hadden gedaan, zou het een enorm effect hebben gehad op de strijd. Dan verlam je het systeem. Doordat Zelensky ongemoeid werd gelaten, is hij nu zo’n cruciale factor geworden.’

Nu moeten president Vladimir Poetin en het Russische opperbevel toezien hoe Zelensky als een held in het Witte Huis wordt ontvangen en nog meer moderne wapens krijgt om de Russen te bestrijden.