‘Soms word ik badend in het zweet wakker. Ik heb veel gezien en meegemaakt’

Toen de soldaten van Vladimir Poetin in februari Oekraïne binnenvielen, moest VRT-reporter Rudi Vranckx (62) na jaren in Afrika en het Midden-Oosten plots een oorlog verslaan in hartje Europa. Zijn gids ter plaatse is Anastacia Galouchka (29), een Antwerpse juriste met Oekraïense wortels. Galouchka liet alles vallen om, als tolk en fixer voor journalisten, de wereld te tonen wat haar land overkwam. Er volgden negen heftige maanden: ‘Toen ik onder een tank schuilde voor Russische clusterbommen, begreep ik waarom mensen belang hechten aan een grafsteen.’

We ontmoeten elkaar virtueel: Rudi Vranckx zit in Leuven, Anastacia Galouchka in Oekraïne. ‘Nastya!’ roept Vranckx hartelijk wanneer Galouchka op het scherm verschijnt. ‘Je Oekraiens wordt beter, Rudi’, lacht ze. ‘Volgende keer heb je geen vertaler meer nodig.’ De twee zouden vader en dochter kunnen zijn, maar ze gekscheren het hele interview lang als de beste kameraden.

Waar in Oekraïne ben je nu, Anastacia?

Anastacia Galouchka: “Ik ben net terug in de hoofdstad Kiev – of liever: Kyiv, zoals de naam in het Oekraïens luidt. Na een intense periode in Cherson, de stad in het zuiden van het land die in november bevrijd werd door het Oekraïense leger, heb ik enkele dagen uitgerust in de Karpaten en in het dorp van mijn grootvader.”

Rudi Vranckx: “Had je mij niet beloofd dat ik eens mee mocht naar dat dorp? Je vertelde me dat de brave man zijn eigen alcohol stookt, dat wil ik niet missen.”

Galouchka (lacht): “Dan zul je wat meemaken, want zijn drank brandt je slokdarm haast kapot. Maar mijn grootvader drinkt bijna niets anders.”

Je bent een Antwerpse met Oekraïense wortels. Je ouders zitten veilig in België, maar hoe gaat het met je familieleden ter plaatse, zoals je grootvader?

Galouchka: “Best goed. Mijn opa woont in de regio Ternopil, in het westen van het land. Hij wacht nog steeds tot de Russische tanks zijn dorp binnenrollen, maar dat zal niet snel gebeuren. De oorlog laat zich vooral voelen door stroompannes. Hij heeft maar zo’n zes uur per dag elektriciteit. Veel dorpen zijn afhankelijk geworden van generatoren. Ook hier, in Kiev, zit ik dagelijks drie tot zes uur zonder stroom. Mensen op hogere verdiepingen verliezen ook de toegang tot gas en stromend water, want tijdens stroompannes werken de pompen niet. Het vriest elke dag, dus dat valt dik tegen.”

Vranckx: “De Russen vallen elektriciteitscentrales aan om de Oekraïners deze winter in het donker en de kou te zetten. Het zijn grootschalige oorlogsmisdaden. En het is een zwaktebod: omdat Poetin militair het onderspit delft, probeert hij zo de geesten van de burgers te breken.”

Galouchka: “Dat zal niet lukken. President Zelensky heeft een slimme communicatiecampagne opgezet: ‘Liever zonder elektriciteit dan met jou, Poetin.’ Die boodschap slaat aan. De stroompannes zijn een extra reden om te vechten. In bijna elk bevrijd dorp vindt het Oekraïense leger bovendien toegetakelde lijken. Dat versterkt de vechtlust in het hele land: we móéten strijden, hoe zwaar het ook wordt.”

Vranckx: “De Oekraïners lijken door de brutaliteit van Rusland alleen maar vastberadener te worden. Maar de winter in Oekraïne duurt lang. Poetin rekent op een nieuwe vluchtelingenstroom richting Europa: volgens de Wereldgezondheidsorganisatie zullen mogelijk drie miljoen mensen vertrekken, en die moeten de Europese eensgezindheid verder onder druk zetten.

“Nastya, blijf jij deze winter in Kiev? Wil je dat ik je wollen truien stuur?”

Galouchka: “Ik wil graag blijven, maar ik kan niet goed tegen de koude. Warme slaapzakken zijn hier overal uitverkocht. Verder ben ik goed voorbereid: ik heb dekens en thermisch ondergoed ingeslagen. Maar als het vriest en mijn verwarming niet werkt, zal ik misschien mijn biezen pakken. Veel vrienden zijn al vertrokken, naar Polen of zelfs naar Thailand.”

Een groot deel van Oekraïne is intussen bevrijd, de strijd woedt enkel nog in het oosten en zuiden van het land. Is het nu, los van de elektriciteitspannes, weer normaal leven in Kiev?

Galouchka: “Volledig normaal is het niet. Er is een avondklok van kracht en soms weerklinkt het luchtalarm. Dan schuilen mensen massaal in metrostations. Maar de oorlog went, we maken er het beste van. Mensen sporten en gaan op café. Ik drink graag een koffietje om de hoek en laat mijn nagels doen in het schoonheidssalon alsof er niets aan de hand is. Omdat de elektriciteit uitvalt, bieden restaurants nu romantische diners bij kaarslicht aan. Zelfs de clubs zijn overdag weer open: mensen dansen als daad van verzet, zij het dan tot tien uur ’s avonds.

“Sommige militairen vinden het niet kunnen dat mensen feesten in clubs terwijl zij strijd leveren in de koude. Anderen vinden het net geweldig: ik ken een soldaat die in zijn rustperiode in Kiev plaatjes draait als dj. ‘Dát is waar we voor vechten’, vindt hij. Het dagelijks leven kabbelt dus koppig voort, maar alles staat in het teken van de oorlog. Sommige cafés afficheren naast de bierprijzen het aantal dode Russen van die dag.”

Vranckx: “In dat opzicht heeft Poetin de oorlog nu al verloren.”

Galouchka: “Inderdaad, maar het wordt de komende maanden erg lastig. De winter in Oekraïne is deprimerend: het weer is grijs, het wordt vroeg donker en het is bar koud. Het klinkt misschien banaal, maar ik mis de kerstlichtjes op straat. We hebben wat meer gezelligheid nodig, de mensen worden moe en neerslachtig. Ik tel haast meer vrienden met een burn-out dan met een oorlogstrauma.”

Poetin zwaait geregeld met zijn kernwapens. Weegt dat niet op het gemoed van de Oekraïners?

Galouchka: “Natuurlijk. Mensen zijn bang, bijna elk gesprek gaat over de oorlog. Maar de Oekraïners verliezen hun gevoel voor humor niet. In mijn vriendengroep in Kiev zeggen we soms: als er een atoombom valt op het kantoor van Zelensky, enkele kilometers hiervandaan, zijn we tenminste allemaal tegelijk dood (lacht). Getrouwde mannen zeggen: ‘Als mijn vrouw sterft door een bom, moet ik als alleenstaande vader niet meer naar het front. Hoera!’ Zonder een beetje zwarte humor red je het niet.”

POETINS DOODVONNIS

Je komt net uit Cherson, Anastacia. Wat is daar de afgelopen weken gebeurd?

Galouchka: “Cherson is de laatste van een reeks belangrijke steden die door de Oekraïners zijn bevrijd. Midden november, na meer dan acht maanden bezetting, hebben de Russen Cherson verlaten. Omdat de weg naar de stad geplaveid lag met mijnen, was het onmogelijk om met tanks binnen te rijden. De Oekraïners moesten te voet naar Cherson marcheren, in de vrieskou en door een mijnenveld. Ik kreeg kippenvel toen ik de berichten van bevriende militairen las: ‘Mijn vriend is een halfuur geleden opgeblazen door een mijn’, of ‘Het is zo koud, ik weet niet of ik de ochtend haal.’ Wellicht zal het nog jaren duren voor de hele regio ontmijnd is.

“Ik was erbij toen Zelensky het centrale plein in Cherson bezocht, waar een massa Oekraïners zich verzameld had. Zijn naam werd gescandeerd door de menigte, het was een heel emotioneel moment.”

Wat nu?

Galouchka: “Nu lonkt het leger naar de Krim, het schiereiland in het oosten van Oekraïne dat strategisch van enorm belang is.”

Vranckx: “Dat maakt mij wel wat ongerust. Misschien zit in die regio net de kiem voor een compromis met Moskou: als Zelensky de Krim afgeeft, is vrede realistisch.”

Galouchka: “Dat krijg je hier niet verkocht, hoor.”

Vranckx: “Het is nochtans cruciaal. De situatie zou explosief kunnen worden als de Oekraïners te dicht bij de Krim sluipen. De voorbije maanden hebben ze veel gebied heroverd, maar dat was nog geen doodvonnis voor Poetin. Maar als de Krim valt, valt Poetin. Zijn leven hangt ervan af. Als de Russen ooit een tactisch kernwapen inzetten, zal het zijn wanneer de Krim in het gedrang komt. Het schiereiland is lang Russisch geweest, dus érgens kun je Poetin begrijpen – waarmee ik niets wil goedpraten.”

Galouchka: “De meeste Oekraïners denken: liever een bom op ons hoofd dan de Krim afgeven aan Rusland.”

Vranckx: “Zelensky zal sowieso onder druk gezet worden door Europese en Amerikaanse regeringsleiders om te praten met Moskou. Het Westen wil geen kernoorlog riskeren voor een relatief onbelangrijk schiereiland.

“De vraag is hoe realistisch de herovering van de Krim is. Wat denk jij, Nastya? Hoe staat het aan het front?”

Galouchka: “Door de barre weersomstandigheden is het voor beide partijen ploeteren in de modder: grote vorderingen op het terrein moet je de komende weken niet verwachten. Maar volgens sommige militaire bronnen zal Oekraïne over een kleine maand voluit voor de Krim gaan, wanneer de modder is dichtgevroren. Volgens anderen is het wachten tot de lente. Maar het lijkt een kwestie van tijd voor de Oekraïners alles op alles zetten.”

SITTING DUCKS

Anastacia is een fixer. Wat doet ze precies voor jullie team, Rudi?

Vranckx: “Een goede fixer kent het land, spreekt de taal en begrijpt de mensen. Zonder loop je als journalist verloren. Ik mag van geluk spreken, want Anastacia is een uitstékende fixer. Ze vertaalt niet alleen, ze ruikt ook waar de verhalen zitten.”

Anastacia, in een interview noemde je jezelf ‘voltijds onderzoeker, babysitter, vertaler en personal assistant van journalisten’.

Galouchka: “Inderdaad. Ik moet zorgen dat Rudi elke ochtend zijn cappuccino heeft, of hij is lastig (lacht). Maar evengoed volg ik de bewegingen aan het front nauwkeurig op en probeer ik interviews vast te leggen.”

Vranckx: “Ik was heel blij dat ik kon praten met Vitali Klitschko, oud-bokser en nu de burgemeester van Kiev. Het interview ging wel traag, want de man moest zijn gedachten ordenen voor hij sprak. Hij heeft duidelijk te veel klappen op zijn hoofd gekregen (lacht).”

Je had vóór de Russische inval in februari geen enkele ervaring met dit soort werk.

Galouchka: “Inderdaad. Ik heb in België rechten gestudeerd en werkte daarna enkele jaren als advocate en in een denktank. Maar toen de oorlog begon, móést ik naar Oekraïne. Ik kon niet aan de zijlijn staan terwijl mijn vrienden doodsangsten uitstonden. De eerste dagen in Kiev was ik bang, want de Russen waren duidelijk van plan om de stad snel in te nemen. Maar dit is míjn Kiev: geen Russische tank in de wereld die mij weerhoudt om naar huis te gaan.

“Omdat ik enkele journalisten kende via mijn werk, kon ik aan de slag als tolk voor de krant The Washington Post. Maar ik voelde al snel dat ik meer kon betekenen. Ik heb contact met mannen aan het front, kan Telegramkanalen lezen in het Russisch en Oekraïens… Zo werd ik fixer, ook voor Rudi’s team.”

Uit het niets belandde je in een oorlogszone: heftig.

Galouchka: “Dat klopt, maar dat is voor jonge oorlogsreporters evengoed zo. Er bestaat geen universitaire opleiding die je kan voorbereiden op de gruwel van een oorlog. Ik heb de afgelopen maanden mensen met veel meer ervaring zien verstijven in crisissituaties. Ik moest ze letterlijk bij de hand nemen, want ze waren niets meer waard.”

Vranckx: “Dat herken ik. In september bezocht ik met mijn team loopgraven in de Donbas, samen met de persverantwoordelijke van het Oekraïense leger. Omdat we te lang gebleven waren, hadden de Russen onze wagen in het vizier gekregen. Terwijl we vanuit de loopgraven naar onze auto wandelden, begonnen de Russen te schieten. De persverantwoordelijke verstijfde: een menselijke reactie, maar je moet in zo’n situatie snel een beslissing nemen. We móésten weg, we waren sitting ducks.”

Jij blijft dan rustig?

Vranckx: “Ja. Terwijl we op de grond lagen, flitsten de mogelijkheden door mijn hoofd: óf we lieten onze auto vernietigen en gingen schuilen in de loopgraven, óf we waagden het erop in de hoop dat we zouden ontkomen. Bijna was het te laat. Gelukkig raakten we nog heelhuids weg met onze wagen. Maar de tolk en de persverantwoordelijke hebben we echt moeten meesleuren. Ik heb de telefoon van de tolk nog opgeraapt, want daar dacht die man niet meer aan. Mensen die in shock raken, ben je soms urenlang kwijt. Ze staren stilzwijgend voor zich uit. Je denkt altijd dat zoiets jou nooit zal overkomen, maar dat kun je niet voorspellen.”

Galouchka: “Je leert snel wanneer de situatie écht gevaarlijk wordt. In het begin schrok ik me kapot bij een raketinslag een kilometer verderop, nu weet ik: we hebben nog tijd.”

Vranckx: “Wij dalen meestal niet af naar de schuilkelder wanneer het luchtalarm loeit. Anders kom je in een conflictgebied niet meer buiten.”

Galouchka: “Soms wordt het wel link, hoor. Toen we deze zomer een tankbrigade bezochten, sloegen er clusterbommen in op amper vijftien meter van waar we stonden. Iedereen dook onder een tank, maar ik was op de grond gevallen. Ze hebben me onder die tank moeten sleuren. Ik had het gevoel dat ik in een videospel zat. Je moet in een fractie van een seconde beslissen: onder de tank ben je beschermd tegen granaatscherven, maar die tank is wel het doelwit en kan in brand vliegen. Het enige waaraan ik kon denken, was: ‘Niemand weet waar ik ben, en ze zullen mijn lichaam nooit terugvinden.’ Voor het eerst snapte ik waarom mensen een grafsteen belangrijk vinden en waarom gevangenen in folterkamers hun naam op de muur krassen: je wilt iets achterlaten.”

Verklaren vrienden en familie in België je niet voor gek?

Galouchka: “Mijn ouders waren in het begin heel ongerust: ‘Je hebt geen ervaring met oorlogen, zou je dat wel doen?’ Nu zijn ze enigszins bijgedraaid.”

Vranckx: “Ik herinner me nochtans enkele leugentjes om bestwil, hoor (lacht).”

Galouchka: “Juist! (lacht) Soms zei ik dat we een rustige dag in het hotel doorbrachten, terwijl we naar het front trokken met onze helmen op. Een andere keer zagen mijn ouders op Het journaal hoe Rudi en ik moesten schuilen voor een drone, en honderden meters moesten lopen door het schootsveld van snipers. Ze kregen bijna een hartaanval, zeiden ze achteraf. Ik heb hen verteld dat die beelden fel overdreven waren: ‘Dat is voor de show!’”

Vranckx (gekscherend): “Je zet míjn geloofwaardigheid op het spel om je eigen hachje te redden?”

Galouchka: “Nu ben ik altijd eerlijk, echt waar. Mijn vader is de laatste maanden ook door Oekraïne gereisd om vrijwilligerswerk te doen. Nu hij de situatie ter plaatse heeft gezien, is hij wat gerustgesteld. Hij heeft ook de veiligheidsverantwoordelijke van The Washington Post ontmoet. Die man heeft meteen zijn cv afgerammeld: ‘Vijftien jaar in het leger, gewerkt bij de special forces, jaren ervaring in Irak…’ Nu vraagt mijn vader steevast: ‘Is Paul mee? Oké, goed.’ Hij stuurt zelfs trots artikels van The Washington Post rond waar mijn naam onder staat.”

CITYTRIP MET RYANAIR

Is dit de vuilste oorlog die je al hebt meegemaakt, Rudi?

Vranckx: “Verkrachtingen en folteringen zie je in elke oorlog, dat was in Syrië en Irak niet anders. Het zijn wapens om de burgerbevolking te breken. Maar het Russische leger is toch… (Denkt na) De vis stinkt bij de kop, zo luidt het gezegde. Het is niet één losgeslagen divisie, nee, de Russische brutaliteit is een constante in héél Oekraïne. De beelden van het uitgemoorde dorp Boetsja gingen de wereld rond, maar bijna elke streek die de Russen bezet hielden, was achteraf bezaaid met massagraven en gefolterde lijken.”

Hoe verklaar je die horror?

Vranckx: “Dat kan ik niet. Ik probeer me soms in te beelden hoe het is om een Russische soldaat te zijn. Blijkbaar worden veel jongens in een oorlog psychopaten. Is het iets universeels? Is iedereen ertoe in staat, als je maar geleerd hebt om een bevolkingsgroep te haten? Ik weet het niet meer. In oorlogen als deze begin ik te twijfelen aan de aard van de mens.

“Weet je wat ik moeilijk te vatten vind? Het gebeurt allemaal in Europa. Het is zó dichtbij. Tot vorig jaar vloog je met Ryanair naar Kiev voor een citytrip. Zelfs vandaag, in oorlogstijd, drink je er een cappuccino in een hippe koffiebar. En even verderop worden kinderen gedood en verkracht.”

Echt?

Vranckx: “Ja. Nastya, weet je nog hoe bevrijde Oekraïners ons vertelden over de verdeeldheid onder de Russen? De ene Rus schoot de andere dood om te voorkomen dat hij een klein meisje zou vermoorden.”

Galouchka: “Inderdaad. In Cherson ging een vader verhaal halen bij een Russische commandant omdat twee soldaten zijn 12-jarige dochtertje verkracht hadden. Die commandant heeft zijn eigen jongens op straat neergeschoten, hoorde ik van mensen ter plaatse. Zulke verhalen circuleren overal in Oekraïne.”

Vranckx: “De Russische officieren hebben hun mannen niet onder controle.”

Klopt het dat Russen ook kinderen deporteren naar afgelegen gebieden, zoals Mongolië en Siberië?

Vranckx: “Ambtenaren voor kinderopvang in de Russische regio Krasnodar, naast de Krim, hebben die misdaden per ongeluk toegegeven. Eind augustus vierden ze de adoptie van ‘meer dan duizend jonge kinderen uit het bevrijde Marioepol’. De kinderen waren verspreid over het hele land, tot in een afgelegen streek aan de grens met Mongolië. Het bericht werd snel verwijderd, maar het was te laat.”

Galouchka: “Ik ken een Oekraïense vrouw die haar verloren kind is gaan zoeken in Rusland, maar ik heb sinds september niets meer van haar gehoord. De Russen hebben ook kinderen uit weeshuizen meegenomen. Veel Oekraïense kinderen zullen opgroeien in Russische families. Dat is een ontvoering die je nooit meer ongedaan kunt maken. Ze worden gebrainwasht.”

Vranckx: “Het is de extreemste vorm van nationalisme: kinderen stelen en heropvoeden om extra Russen te creëren. In totaal zouden volgens de Verenigde Naties al meer dan twee miljoen Oekraïners zijn gedeporteerd naar Rusland. Ze moeten de dalende geboortecijfers in Rusland tegengaan.”

Galouchka: “Ik snap nog altijd niet waarom de Russen ons zó haten. Tachtig procent van de Oekraïners aan het front spreekt Russisch!”

Vranckx: “Die soldaten zijn gehersenspoeld.”

Galouchka: “Het zijn heus niet alleen de militairen, hoor. Toen in de stad Vinnitsa een 3-jarig meisje met het syndroom van Down gedood was door een raketinslag, werden expliciete beelden daarvan gretig gedeeld onder Russen op Telegramkanalen. ‘Goed! Al die vuile kinderen moeten dood!’ Gewone burgers, hè!”

Vranckx: “Maar dat is in België toch niet anders? Toen het ging over de IS-vrouwen en hun peuters, was de toon op sociale media nauwelijks minder brutaal. Die kinderen moesten óók van een dak gegooid worden, volgens mensen achter hun computer in de polders. De haat verrast mij niet meer.”

ALS EEN ACTIEFILM

Anastacia, hoe verwerk je zoveel gruwel, als groentje in een conflictgebied?

Galouchka: “Ik heb een Oekraïense psycholoog die toevallig veel ervaring heeft met militairen. Ik spreek haar geregeld online. Ze doet overuren met mij! (lacht)

“Ik heb wel last van nachtmerries. Soms word ik badend in het zweet wakker. Toen ik onlangs overnachtte in Warschau, droomde ik dat de stad aangevallen werd met raketten. Ik liep naar de kelder, maar het hele hotel was gemaakt van glas. Ik zag de ontploffingen en de vernielingen steeds dichterbij komen, en ik schrok wakker door een raketinslag op het hotel.”

Je sleept de horror met je mee.

Galouchka: “Het hindert mijn dagelijkse functioneren niet. Maar als ik met iemand praat over het aantal gesneuvelden of over de oorlogsmisdaden, flitsen er soms gruwelijke beelden voor mijn ogen. Dat is een normale reactie van mijn brein, denk ik: ik heb veel gezien en meegemaakt, en mijn lichaam probeert alles op een rijtje te zetten.”

Vorig jaar zei jij in Humo dat je wel goed slaapt, Rudi.

Vranckx: “Nuance: ik slaap goed ter plaatse, in de conflictgebieden zelf. Maar thuis, ’s nachts in bed, vliegt in mijn hoofd soms een schuif open met een pijnlijke herinnering. Ik probeer die schuif dan rustig dicht te duwen. Meestal lukt dat.”

Heb jij geen psycholoog?

Vranckx: “Nee, nooit gehad. Volgens mij heb ik geen psycholoog nodig omdat ik tijdens elk conflict in een hecht team werk. We praten elke avond na over de dag: dat is een vorm van groepstherapie die ons mentaal gezond houdt. Wat ook helpt, is dat wij onze confronterende camerabeelden steeds opnieuw bekijken om er een afgewerkte reportage van te maken. Vaak beginnen we daar al kort na de gebeurtenissen mee. Zo verwerken we de dingen vanaf het eerste moment.”

Welke momenten in Oekraïne zijn jullie bijgebleven?

Vranckx: “Samen met Nastya sprak ik een man uit het uitgemoorde dorpje Boetsja. Hij had zich samen met zijn dochter in de kelder verstopt en hoorde hoe zijn dorpsgenoten gemarteld werden. De Russen knipten boven zijn hoofd de vingers van zijn vrienden af. Zulke verhalen vergeet ik nooit.”

Galouchka: “Voor mij was het zwaarste moment een interview met een vrouw die in Izjoem dagenlang verkracht en gefolterd was door Russische soldaten, terwijl haar echtgenoot enkele meters verder opgesloten zat en alles kon horen. Na enkele dagen probeerde ze zich op te hangen met haar beha, maar dat was mislukt. Ik kan me als vrouw geen verschrikkelijker lot inbeelden. De vrouw was verklikt aan de FSB (de Russische veiligheidsdienst en opvolger van de KGB, red.) door haar eigen buren, die er nog steeds woonden. Tijdens dat interview kreeg ik het bijzonder lastig, maar ik wilde absoluut niet in huilen uitbarsten: dat moment mocht niet om mij draaien, het ging om háár verhaal.”

Vranckx: “Emotionele gesprekken grijpen mij meer aan dan spectaculaire beelden. Toen we een massagraf aantroffen in Izjoem, vond ik dat natuurlijk verschrikkelijk, maar die horror kan ik doorgaans goed verwerken. Er zijn geen mensen meer om je te vertellen wat voor ergs er precies gebeurd is.”

Galouchka (blaast): “Ik had het toen lastig, hoor. Ik kreeg haast geen adem. De geur, de lijken…”

Word je soms cynisch door de oorlogsjournalistiek? Een massagraf aantreffen is goed voor journalisten: nieuws!

Galouchka: “In het begin van de oorlog waren we met The Washington Post de eerste journalisten ter plaatse in een pas bevrijd plaatsje in de buurt van Kiev. Het hele dorp was platgegooid. Mensen kwamen letterlijk vanonder het puin gekropen en de gefolterde lijken lagen nog op straat. Het was heel rauw en confronterend. Maar op de terugweg naar Kiev belde onze videograaf vol enthousiasme naar zijn leidinggevende: ‘Er lagen lijken! En we spraken met een nabestaande, en met een slachtoffer!’ Het was alsof hij net een coole actiefilm gezien had. Ik voelde mijn hart versplinteren. Ik ben uit de auto gestapt om een sigaret te roken.”

Vranckx: “Je kampt als journalist met dubbele gevoelens. Als je een massagraf ontdekt, krijg je een adrenalineshot, maar tegelijk is het natuurlijk verschrikkelijk.”

Galouchka: “Terwijl de lijken na een raketaanval vanonder het puin werden gehaald, grapten journalisten onder elkaar: ‘Zullen we ze samenleggen als puzzelstukjes?’ Dat is toch niet normaal?”

Wat is dan het verschil met de zwarte humor van jou en je vrienden?

Galouchka: “Je moet kunnen lachen met ellende, maar niet op de kap van de slachtoffers.”

Vranckx: “Als ons geleuter ’s avonds in het hotel zou uitlekken, zou dat op veel onbegrip stuiten. Maar dat is ons verwerkingsmechanisme, iets helemaal anders dan onversneden cynisme. De vraag is wat je vóélt. Als je niet meer boos bent door wat je ziet, als er te veel eelt op je ziel zit, dan heb je een probleem. Dan moet je er eigenlijk mee stoppen.”

WERELDOORLOG

Rudi, je nieuwe boek over de oorlog in Oekraïne heet Dreigt de Derde Wereldoorlog? Dan moet ik wel even slikken.

Vranckx: “Sinds de Russische inval stelt iedereen me die vraag, zelfs kleine kinderen. Maar wat is dat, een wereldoorlog? In zijn boek Sleepwalkers analyseert historicus Christopher Clark hoe Europa slaapwandelend de Eerste Wereldoorlog is ingegaan. Nu is dat eigenlijk opnieuw gebeurd, want Rusland valt het Westen al járen aan. De Russen hebben via verkiezingsbeïnvloeding Donald Trump mee aan de macht gebracht en de Brexit geforceerd, ze draaien de gaskraan open en dicht, goochelen met vluchtelingenstromen, ze zetten online trollenlegers in, steunen extreemrechts in Europa...

“In de ogen van veel mensen kun je pas over een wereldoorlog spreken als de tanks door Frankrijk rollen, maar dat zijn clichés uit de vorige eeuw. De realiteit is wat ze is: er is een wereldwijde strijd bezig om macht, en alle wapens zijn goed. Bijna iedereen ter wereld is betrokken in de strijd om gas, olie en graan. Steeds meer landen leveren wapens aan Oekraïne of Rusland: Europa, de VS, Israël, Iran… Poetin wil niet alleen Oekraïne veroveren, hij wil de almacht van het Westen beëindigen. Dát is de inzet van deze wereldoorlog – of noem het hoe je zelf wilt.”

Galouchka: “Denk je dat Poetin het na Oekraïne op Polen gemunt heeft?”

Vranckx: “Nee. De volgende stap is volgens mij de doorsteek naar Transnistrië, tot in Moldavië. Maar daarvoor moesten de Russen Odessa veroveren, in het zuiden van Oekraïne, en dat is niet gelukt. Als Poetin al plannen had ná Oekraïne, zijn ze nu op z’n minst tijdelijk doorkruist.”

Raakt het Westen Zelensky stilaan beu?

Galouchka: “Zelensky beseft dat hij de campagne niet alleen kan dragen. Hij nodigt daarom steeds meer beroemdheden uit in Kiev voor een rondleiding. En hij heeft de publieke opinie aan het thuisfront nog altijd mee. Volgens de laatste polls is 85 procent van de Oekraïners nog altijd tegen onderhandelingen. Ze vinden dat het leger moet vechten tot ze de laatste morzel grond weer in handen hebben. Ik denk niet dat die mentaliteit in 2023 zal veranderen, ook al neemt de steun van het Westen af.”

Vranckx: “De sleutel voor het conflict ligt volgens mij niet bij Zelensky of Biden, maar bij de Europese Unie. Poetin zal in 2023 moeten inzien dat hij Oekraïne kwijt is – dat is nu eenmaal zo – en daarna moet Europa Oekraïne een plek geven die aanvaardbaar is voor het Kremlin. Geen officieel EU-lidmaatschap, maar een soort speciale status. Met of zonder de Krim, dat zullen we de komende maanden zien.”

Hoe ziet de toekomst er voor jou uit, Anastacia?

Galouchka: “Ik heb geen plannen op de lange termijn. Ik vind het werk als fixer heel interessant, maar ik ben voor journalisten uitsluitend nuttig in Oekraïne. In andere conflicten spreek ik de taal niet, ken ik de streek niet… Ik zal straks op zoek moeten naar iets anders. Daarom ga ik ook met plezier in De afspraak zitten: ik moet een beetje in beeld blijven voor mijn volgende job.”

Zul je de feestdagen in België vieren?

Galouchka: “Nee, ik denk het niet. Ik keer niet vaak terug, want in België vind ik geen rust. Ik mis dan te veel nieuws in Oekraïne en mijn agenda in België zit altijd eivol. Na een week ben ik meestal weer weg.”

Vranckx: “Ik heb nog geen concrete plannen om af te reizen naar Oekraïne, maar begin volgend jaar drinken we nog eens samen een koffie, Nastya.”

‘In Oekraïne: Dreigt de derde Wereldoorlog?’ van Rudi Vranckx is nu uit bij Horizon

© Humo