‘Poetin vreest dat er een offensief op til is in Cherson: dat zou desastreus zijn’

De Russische president Vladimir Poetin kondigt de staat van beleg af in de vier illegaal geannexeerde regio’s in Oekraïne. Vanaf middernacht geldt de krijgswet. ‘Een onverwachte, maar logische wending’, vindt Kris Quanten, professor militaire geschiedenis aan de Koninklijke Militaire School. Wat houdt dat precies in en waarom doet Poetin dit net nu? En wat betekent het voor de burgers in die gebieden?

Wat houden een krijgswet en staat van beleg in?

De krijgswet invoeren is een gewichtig signaal dat niet zomaar gebeurt, zegt Kris Quanten, professor militaire geschiedenis aan de Koninklijke Militaire School. Daaruit concludeert hij dat het Kremlin zich toch erg ongerust maakt over de illegaal geannexeerde regio’s Cherson, Donetsk, Loehansk en Zaporizja.

“De krijgswet maakt een staat van beleg mogelijk, een noodtoestand waarbij administratieve bevoegdheden worden gedelegeerd naar militairen. Zij krijgen meer vrijheid van handelen om te reageren op het terrein. Ook de werking van het gerecht komt in handen van een militaire krijgsraad. Dit is een volgende stap naar verdere aanhechting van de regio’s.”

Voorlopig is het nog niet helemaal duidelijk wat de precieze inhoud van de krijgswet is en wat de economische gevolgen zullen zijn. De verschillende overheidsorganen krijgen nog drie dagen om maatregelen voor te stellen. Poetin zei nog wel “kritieke faciliteiten” te willen beschermen. Burgers zouden ook een uitgaans- en reisverbod of verplichte tewerkstelling opgelegd kunnen krijgen.

Ook toen Duitsland na de Tweede Wereldoorlog was bevrijd door de geallieerden, werd de krijgswet ingevoerd. Zo konden de geallieerden met militaire macht veranderingen teweegbrengen. “Maar dat was om een transitie door te voeren”, zegt Quanten. “Dit is echt een andere situatie, een verdere bestendiging van de macht.”

Kan Poetin dit wel afdwingen op Oekraïens grondgebied?

Geen enkele van de vier provincies staat volledig onder Russische controle. Daarmee danst Poetin op een slappe koord, vindt Quanten. “Hij beschouwt deze gebieden wel als deel van de Russische Federatie, waar hij de macht heeft om de krijgswet in te voeren.” Maar in de praktijk denkt Quanten dat de krijgswet alleen zal gelden op de gebieden die effectief onder controle staan van het Russische leger.

Waarom doet Poetin dit uitgerekend nu?

Volgens het gepubliceerde besluit is de staat van beleg noodzakelijk om de “territoriale integriteit” van de regio’s te beschermen tegen de dreiging door het Oekraïense leger. En dat is volgens Quanten niet toevallig, “omdat er een nakende dreiging is op het zuidelijke front in Cherson”.

Eerder was er al een opmerkelijke verklaring van Sergei Soerovkin, de recent aangestelde bevelhebber van het Russische leger in Oekraïne. Hij erkent dat de strijd moeilijker gaat dan verwacht. In de stad Cherson is ook een evacuatie aan de gang, zo’n 60.000 burgers zijn al naar de zuidelijke oevers van de rivier de Dnjepr gebracht. “Aan dat front in het zuiden staat waarschijnlijk wat te gebeuren”, zegt Quanten.

Daarom zou Poetin de plaatselijke commandant alle macht willen geven. “Hij speelt in op de perceptie door nu vooral vastberadenheid te tonen. Cherson is zo’n belangrijk symbool geworden, deze stad wil hij echt niet afgeven. Hij vreest dat daar een offensief op til is en dat zou desastreus zijn.”

Wat wil hij precies bereiken?

Na de gedeeltelijke mobilisatie is dit een volgende stap om de Oekraïense gebieden waar het Russische leger controle over heeft, te bestendigen. “Zo wil Poetin in Cherson een situatie vermijden zoals recent in Izjoem, in het noorden. Herinner je die chaos van Russische militairen die zelfs op de fiets vluchtten.”

Maar dit signaal is tweeledig, volgens Quanten: “Aan de ene kant is dit spierballengerol en wil Poetin een krachtig signaal sturen om de perceptie bij te sturen, aan de andere kant is het een krampachtig vasthouden aan het gebied dat ze nog in handen hebben.”

Naast de druk op het Oekraïense achterland door de luchtaanvallen van de laatste dagen, is het behouden van de gebieden in het oosten een ander element van de strategie van Poetin. “Hij wil het moreel van de Oekraïners breken. De belangrijke vraag is wat territoriumverlies zou betekenen voor Poetin. We moeten voorzichtig zijn, maar dit kan ons dichter brengen bij de nucleaire dreiging.”

Wat betekent dit voor de burgers ter plaatse?

De precieze inhoud van de krijgswet kennen we pas over enkele dagen. Maar dat de vrijheid van de burgers verder beknot zal worden, lijdt volgens Quanten geen twijfel. “Enerzijds is de krijgswet een juridische constructie. Anderzijds zet dit de deur open naar meer macht voor de Russische bezetters. En zoals we al gezien hebben, handelen zij enorm driest.”

Poetin beklemtoont dat hij de al geldende krijgswet die president Volodymyr Zelensky na de invasie had ingevoerd, nu slechts formaliseert naar Russisch recht. Dit valt volgens Quanten te nuanceren. De krijgswet van Zelensky roept vooral op tot mobilisatie van mannelijke Oekraïners, maar Poetin kan veel verder gaan.

“De grote vraag is nu wat er gaat gebeuren met de pro-Oekraïense bevolking in Cherson. Burgers daar worden nu geëvacueerd, maar de staat van beleg kan evengoed de weg openzetten naar deportatie. Maar Poetin kan ook overwegen om Oekraïners die Zelensky steunen in bezette gebieden in te zetten voor zijn militaire speciale operatie.”