Human Rights Watch roept Oekraïne op tot onderzoek naar gebruik van antipersoonsmijnen

De mensenrechtenorganisatie bracht dinsdag een onderzoek naar buiten naar de inzet van duizenden antipersoonsmijnen in en bij de oostelijke stad Izjoem, die tussen april en september in Russische handen was.

De mijnen, kleine PFM 1-mijnen van Sovjet-makelij, werden in Afghanistan door kinderen aangezien voor speelgoed. Ze werden bij Izjoem met raketten afgevuurd in de richting van militaire bases van de Russen. Volgens HRW duidt veel erop dat het Oekraïense leger de boosdoener was.

Als dit inderdaad zo is, heeft Kiev het internationale verdrag tegen het gebruik van antipersoonsmijnen geschonden dat sinds 1999 van kracht is. Oekraïne heeft dit samen met 163 andere landen ondertekend. Antipersoonsmijnen, die over een gebied worden verspreid met artillerie of door soldaten, zijn volgens dit verdrag in strijd met het humanitaire recht omdat ze geen onderscheid maken tussen burgers en militairen.

“Oekraïense troepen lijken op grote schaal landmijnen te hebben verspreid in het gebied bij Izjoem”, aldus Steve Goose, een van de directeuren van Human Rights Watch. “Het Russische leger heeft herhaaldelijk antipersoonsmijnen gebruikt en wreedheden begaan in het hele land, maar dit rechtvaardigt het Oekraïense gebruik van deze verboden wapens niet.”

Beklaagdenbank

Het is niet de eerste keer dat Oekraïne door een grote internationale mensenrechtenorganisatie in de beklaagdenbank wordt gezet. In augustus vorig jaar bekritiseerde Amnesty International in een rapport eveneens de handelwijze van het Oekraïense leger. Volgens Amnesty was uit eigen onderzoek gebleken dat het leger in negentien gevallen burgers in gevaar had gebracht.

Militairen zouden het oorlogsrecht hebben geschonden door zich in ziekenhuizen, scholen of te dicht bij woonwijken te verschansen. De kritiek van Amnesty leidde tot boze reacties, vooral in Oekraïne, omdat het voorbij zou gaan aan de penibele positie van de Oekraïense militairen. Ook werden de Russische wreedheden in Oekraïne volgens critici onderbelicht in het rapport. Uit boosheid stapte de directeur van Amnesty in Oekraïne op.

Human Rights Watch wijst nu de beschuldigende vinger naar de Oekraïners na onderzoek in de regio-Izjoem nadat de Russen zich in september hadden teruggetrokken. In negen gebieden kwamen de mijnen, die met artilleriegranaten werden afgevuurd, terecht op de grond. De organisatie sprak met zo’n honderd bewoners, onder wie ooggetuigen, slachtoffers en hulpverleners. Zeker elf bewoners zouden het slachtoffer zijn geworden van de mijnen.

Gebruik door Russen

De mensenrechtenorganisatie zegt dat de negen terreinen waar de mijnen terechtkwamen zich bevonden nabij Russisch militair gebied. “Dit duidt erop dat zij het doelwit waren”, aldus HRW. Ook duidt de invalshoek in de grond van de motoren van gevonden Uragan-raketten volgens de organisatie erop dat ze waren afgevuurd vanuit gebied van het Oekraïense leger.

Verder zegt HRW dat de Russen bewoners waarschuwden voor het gevaar van mijnen en dat ze in openbare ruimtes mijnen weghaalden. “Dit zijn acties die onverenigbaar zijn met het verantwoordelijk zijn voor het leggen van de mijnen”, aldus de organisatie.

Oekraïne beschikte over miljoenen antipersoonsmijnen toen het in 1991, na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie, onafhankelijk werd. Tot drie jaar geleden waren in totaal 3,4 miljoen vernietigd. In 2021 beschikte het Oekraïense leger nog over 3,3 miljoen PFM-mijnen. Deze plastic mijn, die vanwege de vorm ook wel de vlindermijn wordt genoemd, is gevuld met een explosief van 37 gram.

Veel slachtoffers

In Afghanistan maakte de PFM-mijn na de Russische invasie van 1979 veel slachtoffers, onder wie kinderen. Veel Afghaanse slachtoffers verloren door de explosie armen of benen. Door de groene kleur kreeg de mijn daar de bijnaam ‘Groene Parkiet’.

HRW heeft sinds de invasie diverse keren het gebruik door de Russen van antipersoonsmijnen scherp veroordeeld. Zo bleek in juni uit een onderzoek van de mensenrechtenorganisatie dat het Russische leger tot dan zeven types antipersoonsmijnen had gebruikt bij de strijd. In augustus meldde het Britse ministerie van Defensie dat de Russen mogelijk ook de PFM-1 hadden ingezet in de Donbas om de frontlijn te verdedigen.

Volgens HRW hield Oekraïne zich toen aan het internationale verdrag. “Het onbeschaamde gebruik door Rusland van antipersoonsmijnen in een land dat deze wapens expliciet heeft verboden, is ongekend en verdient een sterke wereldwijde veroordeling”, zei Goose toen.