Hoe alles fout liep voor Poetin: ‘Eigenlijk waren er geen militaire en politieke redenen voor deze invasie’

Aan Rusland kleeft meer en meer de status van internationale paria. Begrijpelijk, gezien de oorlogsbeelden uit Oekraïne. Journalist en schrijver Hella Rottenberg wijdde een inzichtelijk boek aan Rusland en hoe het allemaal fout liep voor Vladimir Poetin.

Er waren tijden dat het Westen blij was met deze Russische president. “Aan het begin van Poetins bewind was het Westen opgelucht dat de ongezonde drinkebroer Jeltsin van het toneel was verdwenen. Poetin kon rekenen op goodwill, waardoor hij het idee had dat hij met de westerse leiders in één liga speelde. Maar die droom kwam niet uit”, schrijft Rusland-kenner Hella Rottenberg in haar laatste boek Z. Daarin legt ze uit hoe Poetin het op het wereldtoneel gedegradeerde Rusland zo graag weer aanzien wilde geven. En hoe dat door zijn fatale beslissingen eerder andersom uitpakte.

Dat Poetin zo’n grootscheepse invasie van Oekraïne zou ontketenen hadden weinigen verwacht. Kremlin-watchers als die van het mede door Rottenberg opgerichte kennisplatform ‘Raam op Rusland’ zagen genoeg tekenen dat de baas van het Kremlin in de loop der jaren radicaliseerde, maar er was eigenlijk geen reden voor de invasie.

Verbazing

Er ging op dat moment geen bedreiging uit van Oekraïne, denkt Rottenberg, die als correspondent het uiteenvallen van de Sovjet-Unie versloeg. Ook zij was verbaasd. “Kiev stond niet op het punt NAVO-lid te worden - dat werd verhinderd door het lopende conflict in de Donbas. De NAVO zou Oekraïne geen lid laten worden terwijl er een conflict op Oekraïens grondgebied was. Want dat zou de NAVO betrekken in een rechtstreeks conflict met Rusland. Er was ook geen Oekraïense dreiging om de Krim te heroveren of de Donbas terug te krijgen. Eigenlijk waren er geen militaire en politieke redenen voor deze invasie.”

In Rusland was bij Poetin wel de irritatie gegroeid dat het niet lukte om zijn zin te krijgen met de Donbas, zag ze wel. Er was Russisch overleg met Duitsland, Frankrijk en Oekraïne over hoe het verder moest met de Donbas maar dat leverde niets op. En ja, er waren tekenen van dreiging maar er was niet de verwachting dat Poetin zou overgaan tot zo’n aanval.

Tegendeel

Alles wat Poetin trachtte te bereiken met zijn ‘militaire operatie’ lijkt inmiddels in het tegendeel omgeslagen, constateert Rottenberg: het geplande snelle afzetten van de Oekraïense president Zelensky werd een pr-triomf en een heldentocht voor het bewind in Kiev. De door Poetin nagestreefde ‘demilitarisering’ zag Oekraïne juist sterker dan ooit worden, dankzij de laatste wapens uit het Westen.

Het voorgenomen uitwissen van de Oekraïense cultuur in het oosten van het land zorgde voor een opleving van die cultuur, zelfs onder Russischtaligen. En de zogenaamde ‘bevrijding’ van de Donbas laat vooral ruïnes zien en talloze dode burgers en soldaten uit dat gebied. In plaats van Oekraïne los te weken van Europa zijn de banden met de EU inniger dan ooit en in plaats van de NAVO uit elkaar te spelen, lijkt het met Zweden en Finland uit te breiden bondgenootschap ongekend vastberaden. En Poetin torpedeerde ook nog eens wat hij wél al had bereikt; de winstgevende gasleveringen aan Europa liggen inmiddels op hun gat. Europa zoekt andere energieleveranciers.

Kortom, dit lijkt een schoolvoorbeeld van een gruwelijke misrekening. Had iemand Poetin voor zijn eigen overmoed kunnen behoeden? Heeft het Westen niet te lang willen verdienen aan Rusland, zonder genoeg oog te hebben voor de aard van het regime van Poetin? Rusland wilde gehoord en gezien worden. “Overleg over wapenakkoorden en andere internationale kwesties, het wil meetellen. En als je sancties instelt, moet je ook een strategie hebben om die sancties weer op te heffen”, denkt Rottenberg.

“Dat is nu onmogelijk. We zijn in een andere fase beland nu Rusland oorlogsmisdaden heeft gepleegd in een Europees land. Als Poetin in Oekraïne zijn gang kan gaan, bedreigt hij ook Moldavië en wellicht ook landen die verder in Europa liggen. Want Poetin wil Europa ontwrichten. Als hij slaagt in de opzet Oekraïne te onderwerpen wordt hij alleen maar gestimuleerd om daarin verder te gaan. Nu hebben we echt een andere situatie dan een jaar geleden, praten is nu een stuk lastiger. Zolang deze oorlog gaande is zie ik weinig mogelijkheden. De vraag is of die er zijn zolang Poetin aan de macht is. Maar met stille diplomatie tussen diplomaten en wapenexperts kun je misschien toch wat bereiken. En als de top in Moskou het opportuun acht een andere toon aan te slaan en wel akkoorden te sluiten die Rusland langzamerhand uit het isolement trekken, dan gaat de staatspropaganda mee. En de publieke opinie in Rusland volgt dan ook.”

Inmiddels vallen er duizenden slachtoffers in Oekraïne, regent het sancties tegen Rusland en heeft het Westen Poetins regime nu tot paria verklaard. De Duitse krant Bild Zeitung noemt de Russische president ook geen president meer maar kwalificeert hem als dictator, oorlogshitser, Kremlin-tiran en Kremlin-führer. Rottenberg: “Je mag hem van mij een dictator noemen maar wat helpt dat in de omgang met Rusland?”

Z. Hoe Poetin Rusland weer groot wilde maken, Hella Rottenberg, Alfabet uitgevers, 192 p., 17,99 euro