Het Westen wint aan eenheid, maar verliest aan invloed door oorlog in Oekraïne

In China, India en Turkije zien de meeste burgers Rusland niet als een vijand, maar als een bondgenoot of noodzakelijke partner. Dit blijkt uit een onderzoek van de denktank European Council on Foreign Relations onder bijna 20 duizend respondenten in China, India, Turkije, de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en negen EU-lidstaten. “De paradox van de oorlog in Oekraïne is dat het Westen tegelijkertijd meer verenigd en minder invloedrijk is dan ooit”, zegt de Britse politicoloog Mark Leonard, die het onderzoeksrapport schreef met de Britse historicus Timothy Garton Ash en de Bulgaarse politicoloog Ivan Krastev.

Sinds de Russische inval in Oekraïne proberen de Verenigde Staten en de Europese Unie Rusland te isoleren. President Poetin moest een paria worden vanwege zijn agressie tegen een onafhankelijk en democratisch land. Die opzet is mislukt. Landen als China, India, Brazilië en Turkije zijn niet bereid om partij te kiezen tegen Poetin.

Zuid-Afrika hield onlangs zelfs een gemeenschappelijke vlootoefening met Rusland en China. De Braziliaanse president Lula weigerde wapens naar Oekraïne te sturen, zoals de Amerikaanse president Biden had gevraagd.

Wantrouwen tegen Westen

In het Westen is de steun voor Oekraïne het afgelopen halfjaar toegenomen. Veel burgers zien de oorlog in het kader van een mondiale strijd tussen democratie en autoritarisme, zegt politicoloog Ivan Krastev. Maar in Azië, Afrika of Zuid-Amerika hebben veel burgers een ‘postkoloniaal perspectief’ waarin westerse bemoeienis wordt gewantrouwd.

De VS en Europa wordt verweten dat zij met twee maten meten. De Amerikanen werpen zich op als verdedigers van het internationaal recht, maar zetten dat recht opzij toen ze Irak binnenvielen. In India wordt ‘Oekraïne niet gezien als een duidelijke morele vertelling’, zei de Indiase schrijver Arundhati Roy in de New York Times. Zij vergeleek de raketten op Oekraïne met de bommen op Bagdad: “Als bruine en zwarte mensen worden gebombardeerd en een shock and awe-behandelingen krijgen, maakt het niet uit, maar bij witte mensen ligt dat kennelijk anders.”

De auteurs van het ECFR-rapport wijzen op het verschil in behandeling tussen Syrische en Oekraïense vluchtelingen. Het Westen is teleurgesteld over de lankmoedige houding van de niet-westerse wereld tegenover de Russische agressie, maar in het verleden negeerde het Westen vaak de existentiële crises in andere delen van de wereld, aldus het rapport. Zoals de Indiase minister van Buitenlandse Zaken Subrahmanyam Jaishankar vorig jaar zei: “De problemen van Europa werden als de problemen van de wereld gezien, maar de problemen van de wereld niet als die van Europa.”

Als eerste gevaccineerd

Tijdens de coronapandemie werden westerse burgers het eerst gevaccineerd. “We hebben met twee maten gemeten”, zei de Franse president Macron afgelopen weekend op de veiligheidsconferentie in München. Niet-westerse landen “hebben goede gronden om te vinden dat de wereld uit balans is”, zei hij. “En nu worden ze ook nog getroffen door de gevolgen van de oorlog.”

Door de oorlog zijn de prijzen van energie, voedsel en kunstmest gestegen. In Amerika en Europa hebben regeringen genoeg geld om hun burgers en bedrijven te steunen, in andere delen van de wereld niet. India is dan ook niet van plan om af te zien van de goedkope Russische olie die het nodig heeft om zijn economie draaiende te houden. Brazilië houdt vast aan Russische kunstmest voor zijn grote landbouwsector. Vanwege de stijgende kosten van levensonderhoud vinden veel burgers in de niet-westerse wereld dat de oorlog zo snel mogelijk moet worden beëindigd, zelfs als Oekraïne daarvoor terrein moet opgeven.

Niet-westerse landen volgen hun eigen belangen, aldus de auteurs van het ECFR. De oorlog in Oekraïne is cruciaal voor de veiligheidsorde in Europa, maar zal waarschijnlijk niet leiden tot het herstel van een mondiale liberale orde die door de VS geleid wordt. “In plaats daarvan zal het Westen, als één pool in een multipolaire wereld, moeten leven met vijandige dictaturen als Rusland en China, maar ook om onafhankelijke belangrijke landen als India en Turkije”, schrijven de auteurs.

Nieuw narratief

India en Turkije zien voor zichzelf een rol weggelegd als bemiddelaars in een gefragmenteerde wereld, profiterend van betrekkingen met meerdere kampen. Navo-land Turkije levert drones aan Oekraïne, maar praat ook met Poetin en profiteert van de toegenomen handel met Rusland.

De Britse historicus Timothy Garton Ash noemt de resultaten van het ECFR-onderzoek “extreem ontnuchterend”. “De les voor Europa en het Westen is duidelijk. We hebben een urgente behoefte aan een nieuw narratief dat overtuigend is voor landen als India, de grootste democratie ter wereld.” Hoe zo’n nieuw verhaal eruit zou moeten zien, is minder duidelijk.

Hoe dan ook, het Westen heeft aan kracht ingeboet, menen de auteurs van het ECFR-rapport. “Dit is misschien het grootste geopolitieke keerpunt dat onthuld wordt door de oorlog”, schrijven zij. “De consolidatie van het Westen vindt plaats in een postwesterse wereld die steeds meer verdeeld is.”