Het tweede jaar van de oorlog in Oekraïne wordt beangstigend

Nu de eerste verjaardag nadert van Ruslands grootscheepse invasie in Oekraïne wacht één dringende vraag op antwoord: hoe komt het dat op 23 februari 2022 vrijwel niemand argumenteerde dat de VS groot belang hadden bij een indirecte oorlog met Rusland, om zo te voorkomen dat het Oekraïne zou overrompelen?

Een klein jaar na de invasie (en de felle Oekraïense respons) blijkt uit opiniepeilingen alsnog dat er in Amerika een solide, zij het licht slinkende meerderheid is die voorstander is van steun aan Oekraïne middels wapens en humanitaire hulp, ook al riskeren we zo een direct conflict met het Rusland van Vladimir Poetin. Dat is een radicale verschuiving in de Amerikaanse publieke opinie. Natuurlijk valt die deels te verklaren door het feit dat er geen Amerikaanse gevechtstroepen in Oekraïne zijn, zodat het lijkt alsof we voorlopig alleen wapens en financiële middelen in de strijd gooien, terwijl de Oekraïners de echte last van de oorlog dragen. Toch is er nog een andere verklaring.

Liberale wereldorde

Diep vanbinnen weten de meeste Amerikanen dat de wereld waarin we nu leven zo is geworden door toedoen van Amerikaanse macht. Niet dat we onze macht altijd verstandig hebben gebruikt, noch dat we zonder bondgenoten succes zouden hebben gehad. Maar voor zover we onze macht verstandig en in overleg met onze bondgenoten hebben gebruikt, hebben we sinds 1945 een liberale wereldorde opgebouwd en beschermd waar we bijzonder veel baat bij hebben gehad, zowel economisch als geopolitiek.

Het is een orde waarin autocratische grootmachten zoals nazi-Duitsland, het keizerlijke Japan of het moderne Rusland en China niet vrij zijn om hun buren gewoon te verslinden. En het is een orde waarin meer democratieën dan ooit hebben kunnen gedijen, waarin vrije markten en open handel meer mensen uit de armoede hebben gehaald dan ooit tevoren in de wereldgeschiedenis. Het is niet altijd perfect, maar in een wereld waar perfectie niet bestaat heeft deze orde bijna tachtig jaar zonder oorlog tussen grote mogendheden opgeleverd, het soort oorlog dat de hele wereld kan destabiliseren. Het handhaven van deze liberale orde is de onderliggende logica die de Verenigde Staten en hun NAVO-bondgenoten ertoe bracht Oekraïne te helpen de ‘trouw met me of ik vermoord je’-invasie van Poetin af te weren, de eerste dergelijke aanval van een Europees land op een ander sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog.

Nu het slechte nieuws. Het eerste jaar van deze oorlog hebben de VS en hun bondgenoten het relatief gemakkelijk gehad. We konden wapens, hulp en inlichtingen leveren, alsook sancties opleggen aan Moskou, en de Oekraïeners deden de rest; ze decimeerden Poetins leger en dreven zijn troepen terug naar Oost-Oekraïne. Maar ik denk niet dat het tweede jaar even gemakkelijk zal zijn. Poetin heeft beslist ervoor te gaan, zo is nu wel duidelijk. Hij heeft de afgelopen maanden tot wel 500.000 nieuwe soldaten gemobiliseerd voor een aanval op de eerste verjaardag van de oorlog. Numeriek overwicht doet ertoe in een oorlog, zelfs als dat overwicht wordt bereikt door een groot aantal huurlingen, veroordeelden en ongetrainde dienstplichtigen in te zetten.

In feite zegt Poetin tegen Joe Biden: ik kan het me niet veroorloven deze oorlog te verliezen en ik zal élke prijs betalen om ervoor te zorgen dat ik wegkom met een stuk Oekraïne waarmee ik mijn verliezen kan rechtvaardigen. Hoe zit het met jou, Joe? En met je Europese vrienden? Zijn jullie bereid elke prijs te betalen om jullie ‘liberale orde’ te handhaven?

De situatie wordt beangstigend. En omdat we bijna een generatie lang geen oorlog tussen grote mogendheden hebben gehad zijn veel mensen vergeten wat dit lange tijdperk van vrede tussen grootmachten mogelijk heeft gemaakt. Terwijl ik in 1999 in mijn boek The Lexus and the Olive Tree betoogde dat de enorme explosie van wereldwijde handel, commercie en connectiviteit een belangrijke rol speelde in dit ongewoon vreedzame tijdperk betoogde ik ook dat de onzichtbare hand van de markt nooit zal werken zonder een onzichtbare vuist – McDonald’s kan niet floreren zonder McDonnell Douglas, de bouwer van de F-15. Iemand moet de orde bewaken en de regels handhaven.

De Verenigde Staten zijn die bewaker en handhaver geweest, en ik denk dat we sinds de Cubacrisis in 1962 niet meer zo op de proef zijn gesteld in die rol als nu. Zijn we er nog steeds klaar voor?

Hobbesiaanse jungle

Een belangrijk nieuw boek plaatst deze uitdaging in een grotere historische context. In The Ghost at the Feast: America and the Collapse of World Order, 1900-1941 betoogt historicus Robert Kagan (Brookings Institution) dat ondanks hun isolationistische trekjes de meerderheid van de Amerikanen de voorbije meer dan honderd jaar voorstander is geweest de macht van de VS te gebruiken om een liberale wereldorde tot stand te brengen. Die orde heeft de wereld richting open politieke systemen en open markten geduwd. De inspanning heeft in ieder geval voorkomen dat de wereld een hobbesiaanse jungle werd.

“In mijn boek”, vertelt Kagan wanneer ik hem bel, “citeer ik uit Franklin Roosevelts State of the Union-toespraak van 1939. In een tijd waarin de Amerikaanse veiligheid op geen enkele wijze werd bedreigd – Hitler was Polen nog niet binnengevallen en de val van Frankrijk was bijna ondenkbaar – benadrukte Roosevelt dat er niettemin tijden waren ‘waarin mensen zich moeten voorbereiden om niet alleen hun huizen te verdedigen, maar de grondbeginselen van geloof en menselijkheid waarop hun kerken, hun regeringen en hun beschaving zijn gebaseerd’. In beide wereldoorlogen en tijdens de Koude Oorlog traden de Amerikanen niet op uit zelfverdediging, maar om de liberale wereld te verdedigen tegen uitdagingen van militaristische autoritaire regeringen, net zoals ze dat vandaag doen in Oekraïne.”

Maar waarom is steun aan Oekraïne in deze oorlog niet alleen in ons strategisch belang, maar ook in overeenstemming met onze waarden? Kagan: “Amerikanen worstelen voortdurend met het verzoenen van tegenstrijdige interpretaties van hun belangen, een gericht op de veiligheid van het thuisland en een gericht op de verdediging van de liberale wereld buiten de grenzen van de VS. Het eerste komt overeen met de voorkeur van de Amerikanen om met rust gelaten te worden en de kosten, verantwoordelijkheden en morele lasten van machtsuitoefening in het buitenland te vermijden. Het tweede weerspiegelt hun bezorgdheid als een liberaal volk om, in de woorden van Roosevelt, een ‘eenzaam eiland’ te worden in een zee van militaristische dictaturen. Het schommelen tussen deze twee perspectieven heeft de terugkerende schokken in het Amerikaanse buitenlands beleid van de afgelopen eeuw veroorzaakt.”

Specialisten internationale betrekkingen, voegt Kagan eraan toe, “hebben ons geleerd ‘belangen’ en ‘waarden’ als gescheiden te beschouwen, met het idee dat voor alle naties belangen – dat wil zeggen materiële zaken als veiligheid en economisch welzijn – noodzakelijkerwijs voorrang hebben op waarden. Maar zo gedragen naties zich niet. Rusland heeft na de Koude Oorlog meer veiligheid genoten aan zijn westelijke grens dan ooit tevoren, zelfs met de uitbreiding van de NAVO. Toch is Poetin bereid gebleken Rusland minder veilig te maken om traditionele Russische grootmachtambities te vervullen die meer te maken hebben met eer en identiteit dan met veiligheid.” Hetzelfde lijkt te gelden voor Chinees president Xi Jinping als het gaat om het terugwinnen van Taiwan.

In tegenstelling tot de president en zijn Democratische partijgenoten in de Senaat volgt een groeiend aantal Republikeinen, althans in het Huis van Afgevaardigden en op Fox News, die redenering niet.

Antiliberale kruistocht

“Amerikaanse debatten over buitenlands beleid gaan nooit alleen over buitenlands beleid”, aldus Kagan. “De isolationisten in de jaren dertig waren voor het overgrote deel Republikeinen. Hun grootste angst, zo beweerden ze, was dat Roosevelt de natie naar het communisme leidde. In internationale zaken keken ze daarom vaak positiever naar de fascistische machten dan liberale Democraten. Zij hadden bijvoorbeeld sympathie voor Mussolini, waren tegen hulp aan de Spaanse republikeinen tegen de fascistische, door de nazi’s gesteunde Franco en beschouwden Hitlers Duitsland als een nuttig bolwerk tegen de Sovjet-Unie.

“Het is dus niet zo verwonderlijk dat veel conservatieve Republikeinen een zwak hebben voor Poetin, die zij zien als leider van de wereldwijde antiliberale kruistocht. Misschien is het goed om Kevin McCarthy eraan te herinneren dat de Republikeinen politiek werden vernietigd door hun verzet tegen de Tweede Wereldoorlog en alleen in staat waren om te herrijzen door in 1952 de internationalistische Dwight Eisenhower te kiezen.”

Maar er zijn ook veel stemmen ter linkerzijde die zich terecht afvragen: is het echt de moeite waard een Derde Wereldoorlog te riskeren om Rusland helemaal uit Oost-Oekraïne te verdrijven? Is het geen tijd voor een lelijke deal met Poetin? Vermoedelijk zal deze vraag dit jaar het debat over ons buitenlands beleid domineren.

Kagan zegt daarover: “Elke onderhandeling waarbij Russische troepen op Oekraïens grondgebied blijven zal slechts een tijdelijke wapenstilstand zijn vóór Poetins volgende poging. Poetin is bezig de Russische samenleving volledig te militariseren, zoals Stalin dat deed tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hij denkt op de lange termijn en hij rekent erop dat de Verenigde Staten en het Westen moe worden bij het vooruitzicht van een lang conflict, zoals zowel de linkse als de rechtse isolationisten van het Quincy Institute en in het Congres al hebben aangegeven.

“Dat de VS gebreken vertonen en hun macht soms op een dwaze manier gebruiken staat buiten kijf. Maar als je de vraag wat er in de wereld zou gebeuren als het land op zichzelf terugplooit niet eerlijk onder ogen kunt zien, dan ben je niet ernstig bezig met deze moeilijke vragen.”

_{© The New York Times}