‘Het lijkt soms of de VS willen dat Oekraïne op de moeilijkst mogelijke manier wint’: nog altijd staat Westen op de rem voor wapensteun

Dat Polen de eerste vier MiG-gevechtsvliegtuigen naar Oekraïne gaat sturen, is een opsteker voor Oekraïne. Toch pakken zich ook donkere wolken samen boven de westerse steun. ‘Ondanks de zwaardere wapensteun staat men nog volop op de rem.’

“Ik krijg honderd nieuwe soldaten, maar niet de tijd om ze voor te bereiden.” Op het slagveld ‘laten ze gewoon alles vallen en rennen ze weg. Als ik zo’n soldaat vraag waarom hij niet schiet, zegt hij: “Ik ben bang voor de knal.’ Wij hebben NAVO-instructeurs nodig in al onze opleidingscentra, en onze instructeurs in de loopgraven. Want ze hebben gefaald in hun taak.”

Het zijn de woorden van overste ‘Koepol’, een commandant aan het front van Bachmoet tegen The Washington Post. De vijfhonderd soldaten waarmee hij de oorlog inging - de eenheid vecht al maanden in Bachmoet - “zijn helaas allemaal dood of gewond; er zijn nog maar een paar soldaten over met gevechtservaring”.

Wat ook ontbreekt, is munitie. Een inmiddels bekend probleem, maar dat betekent niet dat het snel kan worden opgelost. De productie verhogen kost tijd. De Amerikanen spreken hun voorraden overal ter wereld aan, maar sommige landen, in Europa maar ook daarbuiten, blijven op hun munitie zitten.

Experts uit de VS en Europa schetsen deze week op een veiligheidsconferentie van Instituut Clingendael een pessimistischer beeld dan je meekrijgt uit de retorische hoogstandjes van westerse politici. Die spreken over een oorlog die Oekraïne “moet winnen” omdat er zoveel op het spel staat. Maar de experts zien vooral de – zelfopgelegde – beperkingen van de westerse steun. Vooraf lukte het de VS en Europa niet om Poetin af te schrikken, nu leggen ze zichzelf uit angst voor Russische escalatie “onnodig” beperkingen op.

Nucleaire afschrikking

“We hebben veel meer manoeuvreerruimte dan we denken”, aldus een Europese expert. “De wetten van de nucleaire afschrikking uit de Koude Oorlog gelden nog steeds.” Toch staat men ondanks de zwaardere wapensteun nog volop op de rem. “Wij geloven niet dat die strategie van zelfbeperking werkt”, zegt Justyna Gotkowska van het Poolse Centre for Eastern Studies.

Polen, dat voelt dat het zelf aan de beurt zal zijn als Oekraïne valt, stuurt binnenkort de eerste vier MiG-gevechtsvliegtuigen naar Oekraïne. Er zullen er nog wat volgen, wellicht ook van andere bondgenoten. Een opsteker voor Kiev, maar niet doorslaggevend. Kiev vraagt al maanden tevergeefs om westerse F-16's.

Zoals eerder bij de Leopard 2-tanks loopt de retoriek in veel Europese landen voor de troepen uit. Voorraden raken uitgeput, de productie wordt niet snel genoeg opgekrikt, en er zijn (vaak onuitgesproken) politieke reserves. Niet alle landen zien de oorlog, zoals Polen, als een ‘existentiële’ strijd.

‘Territoriaal dispuut’

Amerika maakt het verschil. De VS bieden veruit de meeste wapensteun aan Oekraïne, en hun leiderschap verenigt Europa. Maar het is ook een land met een wispelturig politiek klimaat, en met het strategische vizier gericht op China. Beoogd Republikeins presidentskandidaat Ron DeSantis noemt de oorlog in Oekraïne een “territoriaal dispuut”, onvergelijkbaar met de noodzaak om de economische en militaire macht van China in te dammen.

Maar ook president Joe Biden houdt zich vanaf het begin aan bepaalde bovengrenzen inzake wapensteun, hoezeer die ook verschoven zijn. Honderden recentelijk afgedankte gevechtsvliegtuigen staan geparkeerd in de woestijn van Arizona. De VS beschikken ook over de langeafstandsraketten waarmee Rusland op Oekraïens gebied ernstig verzwakt zou kunnen worden.

DeSantis waarschuwt tegen het sturen van deze wapens – en Biden zit tot nu toe in hetzelfde kamp. Met reden. Bij Clingendael zegt een expert over die Amerikaanse grenzen: “We hebben veel gedaan, maar niet gezegd dat we voor Oekraïne zouden vechten. En als Amerikaan ben ik daar blij om. Het zou niet goed zijn geweest en het bondgenootschap hebben verbrijzeld als we de NAVO in Oekraïne hadden laten strijden tegen een kernwapenstaat.”

‘Bloedigste vorm van oorlogvoering’

Maar die grenzen aan de westerse steun veroordelen Oekraïne tot de bloedigste vorm van oorlogvoering, vindt militair expert Phillips O’Brien. “Het lijkt soms of de VS willen dat Oekraïne wint, maar wel op de moeilijkste manier.” Daarnaast werpen de Amerikaanse presidentsverkiezingen van volgend jaar hun schaduw vooruit. Amerika is veruit Kievs belangrijkste bondgenoot – maar politiek gezien ook zijn achilleshiel. Poetin weet dat, en hij gaat nergens naartoe. Komende week komt president Xi bij hem op bezoek, om de vriendschap te vieren, en mogelijk meer.

Als je uitzoomt, zie je een Oekraïne dat in de lente en zomer – niet onder de gunstigste omstandigheden – wordt geacht een grote militaire klapper te maken. “Zelensky moet het komende jaar zeges boeken, anders krijgen de sceptici de overhand”, klinkt het op de Clingendael-conferentie.

De Amerikaanse topfunctionaris Jessica Lewis zegt tegen de Volkskrant dat het erom gaat dat een toekomstig Oekraïne “niet leeft onder de constante dreiging van een nieuwe aanval”. Maar dat is nu juist wat er dreigt te gebeuren als er geen beslissing komt op het slagveld: Poetin kan Oekraïne misschien maar deels veroveren, maar wel blijvend verstoren.

IJzersterke veiligheidsgaranties

“Als Oekraïne succes boekt op het slagveld, zal het Westen langer volhouden”, zegt de Franse expert François Heisbourg. Anders komen er mogelijk “heel snel” imperfecte staakt-het-vurens en moeilijke compromissen af op Kiev en zijn westerse partners.

Als het zover komt dat Oekraïne een schikking moet accepteren waarbij het (tijdelijk) een deel van zijn grondgebied opgeeft, zal het Westen Oekraïne “ijzersterke veiligheidsgaranties” moeten geven, zegt Heisbourg: het NAVO-lidmaatschap. In juli, bij de NAVO-top in Vilnius, zal dat zeker niet gebeuren, daarvoor lopen de meningen te zeer uiteen. Maar, zegt een expert, “later kan dat opeens snel veranderen”.