‘Het is een kwestie van tijd voor de levering van gevechtsvliegtuigen een ‘fait accompli’ wordt

Terwijl de Russen hun aanvallen opvoeren, is Zelensky aan een Europees blitzbezoek bezig om de levering van Europese gevechtsvliegtuigen bovenaan de agenda te plaatsen. Andermaal lijken de Britten het eerst overstag te gaan.

“Wij verdedigen ons tegen de meest anti-Europese kracht van de moderne wereld. We verdedigen ons, we verdedigen jullie”, zei Oekraïens president Volodymyr Zelensky donderdag in het halfrond van het Europees Parlement in Brussel. Hij bracht er een uitgesproken Europese boodschap, waarin hij de nadruk legde op de waarden die Oekraïne deelt met de EU. Waar parlementsvoorzitter Roberta Metsola in haar welkomstwoord pleitte om gevechtsvliegtuigen te leveren aan Oekraïne, deed Zelensky zelf in zijn speech opvallend geen concrete oproep voor wapenleveringen. Dat deed hij wellicht wel in de namiddag, wanneer Zelensky samenzat met de 27 staats- en regeringsleiders, Commissievoorzitter Ursula von der Leyen, buitenlandvertegenwoordiger Josep Borrell en voorzitter van de Europese Raad Charles Michel.

Er bestaat weinig twijfel over dat de druk opvoeren om gevechtsvliegtuigen te leveren een van de hoofddoelen voor Zelensky’s Europa-tournee is. Tijdens zijn bezoek in Londen bewees de voormalige acteur wederom dat hij uitstekend weet hoe hij die boodschap moet verpakken. Zo verwees hij naar King Charles III, die tijdens zijn militaire dienst in de jaren 70 met RAF-vliegtuigen leerde vliegen: “In het VK is de koning een gevechtspiloot. In Oekraïne is vandaag elke gevechtspiloot een koning.”

Even handig was zijn idee om de voorzitter van het Britse parlement een helm van een gevierde Oekraïense gevechtspiloot te overhandigen, met daarop de woorden: “Wij hebben vrijheid, geef ons de vleugels om ze te beschermen.” Op het einde van zijn toespraak gooide hij er nog het volgende zinnetje tussen: “Ik dank jullie hier allen in het Britse parlement bij voorbaat al voor krachtige Engelse vliegtuigen.”

Die boodschap bracht hij dan wel in het parlement, ze was uiteraard vooral bestemd voor premier Rishi Sunak. Die ging in een persconferentie ten dele in op Zelensky’s verzoeken. Sunak verklaarde dat de Britten de Oekraïense piloten opleiding zullen geven en daarnaast onderzoeken ze of ze gevechtsvliegtuigen kunnen leveren, zij het op langere termijn.

Een-tweetjes

Het was het begin van een serie een-tweetjes tussen de Britse en de Oekraïense delegatie. Waar Sunak aanvankelijk sprak over een periode van drie jaar om de Oekraïense piloten op te leiden, reageerde Zelensky meteen dat dat een pak sneller kon. Vervolgens mocht de bekende piloot Vadym Voroshylov in de Britse media zijn zegje doen. Hij verklaarde dat de ervaren Oekraïnse piloten ook in drie maanden met Britse RAF Typhoons kunnen leren vliegen. Donderdag gaf de woordvoerder van Sunak al te verstaan dat het Britse leger onderzoekt “hoe ze de training kunnen aanpassen omde piloten zo snel als menselijk mogelijk op vliegniveau te brengen”.

“Hier zie je hetzelfde patroon als bij eerdere wapenleveringen”, zegt Paul van Hooft, geopolitiek analist bij The Hague Centre for Strategic Studies (HCSS). “Eerst wordt het ballonnetje voorzichtig opgelaten, waarna de Oekraïners de druk opvoeren. De komende tijd zal er alleen maar meer over gepraat worden. En dan is het waarschijnlijk een kwestie van tijd voor het een ‘fait accompli’ wordt.”

Andermaal valt het op dat de Britten het voortouw nemen. Eerder waren het ook al de Britten die als eerste beslisten om Challenger 2-tanks te leveren, wat uiteindelijk ook Duitsland ertoe aanzette om tanks naar het oosten te sturen. Het geeft blijk van de Britten hun ambitie om na de brexit te tonen dat ze nog steeds een belangrijke rol spelen in de verdediging van de wereldorde. “Tegelijk is er ook nog steeds een concurrentiestrijd bezig tussen premier Sunak en Boris Johnson”, zegt professor internationale politiek David Criekemans (UAntwerpen). “Sunak wil zelf zijn stempel drukken op het beleid, want velen associëren de positie van de Britten in het conflict nog steeds met Johnson.” Die laatste trok tijdens de oorlog op eigen initiatief meermaals naar Kiev en pleitte al tijdens Zelensky’s bezoek om honderd Typhoon-gevechtsvliegtuigen naar Oekraïne te sturen.

Druk op EU

En zo komt, net als bij de tanks, de druk opnieuw op de EU te liggen. En wederom is het Duitsland dat het minst voelt om vliegtuigen aan Oekraïne te leveren. “De westerse doctrine is sinds het begin van de oorlog dat we Oekraïne voldoende wapens willen leveren om zich te kunnen verdedigen, maar ook niet zoveel dat ze de offensieve capaciteit krijgen om Rusland te vernietigen”, zegt Criekemans. Dat is een lastig verhaal bij de westerse gevechtsvliegtuigen, die ingezet zouden kunnen worden om doelen tot op Russisch grondgebied te raken. “In de gesprekken met Zelensky zullen daarom wellicht voorwaarden gesteld worden, bijvoorbeeld dat ze alleen voor defensieve operaties gebruikt mogen worden.”

Tegelijk beseffen de EU-landen dat de Oekraïners niet alleen nood hebben aan vliegtuigen, maar vooral ook aan meer munitie. Het Noorse wapenbedrijf Nammo berekende dat Oekraïne elke dag zoveel munitie erdoor jaagt als een klein Europees land normaal per jaar bestelt. Europese wapenbedrijven kunnen de vraag niet volgen. “De realiteit is nu eenmaal dat het oorlog is. Het wordt stilaan tijd dat het debat gevoerd wordt of we onze wapenproductie kunnen opschalen”, zegt Van Hooft. “Doen we dat niet, dan verliest Oekraïne, en zitten we de komende jaren met een nog groter veiligheidsprobleem.”