Gehavend maar strijdvaardig: hoe de staalindustrie bijdraagt aan de oorlogsinspanning van Oekraïne

Door kogelvrije vesten, helmen en pantserplaten voor voertuigen te produceren hebben Oekraïense ijzer- en staalfabrieken aan het begin van de oorlog geholpen de Russische opmars te stuiten. Door het voortslepende conflict verkeren die bedrijven nu echter in moeilijk vaarwater.

In de duisternis van de enorme staalfabriek Zaporizjstal piept een torenhoge hoogoven als een reusachtige zwarte long. Het kolossale ding ademt brokken ijzererts, steenkool en kalksteen in, mengt ze bij temperaturen van enkele duizenden graden met lucht die met zuurstof is verrijkt en ademt vervolgens damp en gesmolten metaal uit.

Lava-achtige vloeistof sijpelt uit de basis van de oven terwijl mannen in reflecterende pakken met capuchon, dikke handschoenen en beschermende vizieren de gloeiende stroom sturen met pollepels zo lang als speren.

Vonken dansen in het rond terwijl ketel na ketel gloeiend ruwijzer tot blokken ter grootte van bakstenen wordt gegoten. Het is een van de vele stadia van de ijzer- en staalproductie in deze fabriek in de Oekraïense stad Zaporizja, waar de schoorstenen van Zaporizjstal het uitzicht domineren.

De ijzer- en staalproducerende regio’s in de rust belt van Zuid- en Midden-Oekraïne zijn lange tijd een economische motor voor het land geweest, maar de invasie van Rusland heeft de industrie gehavend en in oorlogsmodus gebracht. De fabrieken maken kogelvrije vesten, helmen, pantserplaten voor voertuigen en ‘egels’ - stekelige X-vormige straatversperringen. Staalarbeiders riskeerden aan het begin van de oorlog hun leven bij het uitrollen van zware machines om versterkingen te bouwen om de Russische opmars fysiek te blokkeren. “Het stalen hart van Oekraïne”, zoals het bekend staat, is een drijvende kracht achter het verzet van het land gebleken.

Industrieel hart

“We proberen ons land te beschermen”, zegt Oleksandr Myronenko, hoofd bedrijfsvoering bij Zaporizjstal. Hij legt uit hoe staalarbeiders zich ook bij het leger hebben aangesloten of als vrijwilligers humanitaire hulp verlenen. “Als we dat niet doen, raken we ons thuis kwijt. Daarom is er nu één collectief doel in Oekraïne.”

Invallers hebben het industriële hart van Oekraïne altijd begeerd. Tijdens de Tweede Wereldoorlog bezette Hitler korte tijd delen van de gewaardeerde ijzer- en staalgebieden, maar zijn troepen werden verdreven door het Sovjetleger. Nu zijn het de Russen die fabrieken in de Donbas-regio in beslag hebben genomen. Toen ze in februari 2022 Zaporizja binnenvielen, werd de fabriek van Zaporizjstal voor het eerst sinds de nazi-bezetting een maand lang gesloten.

De Russen zijn nooit in Zaporizja aangekomen; Oekraïense troepen beletten hen de stad in te nemen. Maar de troepen van Moskou bezetten wel enkele zuidelijke delen van de regio Zaporizja.

Slechts twee van de vier hoogovens van Zaporizjstal zijn sindsdien weer in bedrijf, wat de verminderde productie sinds de Russische invasie weerspiegelt. Maar deze oorlog heeft de staalfabrieken van Oekraïne legendarisch gemaakt. Tijdens het beleg van Marioepol hielden de Oekraïense troepen wekenlang stand onder een vernietigende Russische aanval in de wirwar van tunnels en nucleaire bunkers van Azovstal; de strijd werd een symbool van de Oekraïense vechtlust.

Azovstal en Iljitsj Staal, een andere fabriek in Marioepol, zijn verwoest door Russische bombardementen en liggen nu achter de vijandelijke linies. Voor de invasie waren dat de twee grootste metallurgische fabrieken van Oekraïne, goed voor 41 procent van de staalproductie. Net als Zaporizjstal worden beide fabrieken gerund door Metinvest, het grootste particuliere bedrijf van Oekraïne, dat wordt gecontroleerd door de rijkste man van het land, Rinat Achmetov.

Exportproblemen

Staal is het meest gebruikte metaal ter wereld, jaarlijks wordt er bijna twee miljard ton van geproduceerd. Gesmolten ijzer is het hoofdbestanddeel van staal, dat wordt gebruikt in de bouw, voertuigen, meubels, sanitair, computers, energie-infrastructuur en wapens - inclusief de granaten die in de Verenigde Staten worden gemaakt voor gebruik in artillerie in Oekraïne.

De metaalproductie is na de landbouw de belangrijkste industrie van Oekraïne en vertegenwoordigt 20 procent van de buitenlandse export. Maar de staalproductie van het land, die in 2021 de negende plaats ter wereld innam, is in 2022 met 70 procent gedaald, vooral door de vernietiging van grote fabrieken. Dat stelde Oekrmetprom, de Oekraïense vereniging van staalproducenten, in januari. Ondanks de verliezen heeft Metinvest volgens Myronenko sinds de invasie in februari 2022 bijna 3 miljard hryvnia’s (ongeveer 74 miljoen euro) uitgegeven om bij te dragen aan de oorlogsinspanning.

Oekraïnes ijzerertsafzettingen - de op vier na grootste ter wereld - hebben generaties lang families onderhouden. Terwijl de staalproductie verspreid is over het oosten en zuiden, zijn de meeste mijnen geconcentreerd rond de centrale stad Kryvyi Rih, de woonplaats van president Volodymyr Zelensky.

De aarde in de regio is zo rijk aan ijzer dat de stad, die bijna 100 kilometer lang en 25 kilometer breed is, bedekt is door een laag roestkleurig stof. De winningsindustrie biedt werk aan bijna twee derde van de beroepsbevolking van de stad. Velen van hen wonen in flats in Sovjetstijl, sommige versierd met torenhoge mozaïeken van staalarbeiders.

Metinvest ontgint erts op verschillende plaatsen in Kryvyi Rih, waaronder de open mijn Hlejoevatka, een reusachtige krater van bijna 5 kilometer diep. Reusachtige gele vrachtwagens die over de zandwegen rijden, kunnen ladingen vervoeren die evenveel wegen als 40 olifanten. Maar de mijn is zo enorm dat de kolossale voertuigen zo klein als mieren lijken.

De stad blijft geviseerd worden door Russische raketaanvallen en wordt regelmatig getroffen door golven van bombardementen die gericht zijn op infrastructuur in het hele land. De Russische zeeblokkade van de Oekraïense havens aan de Zwarte Zee heeft ook het vermogen van het land verminderd om zijn waardevolste exportproducten - staal, graan en kunstmest - naar de internationale markten te verschepen.

Een door de Verenigde Naties tot stand gebrachte overeenkomst heeft de uitvoer van een deel van de enorme Oekraïense productie van tarwe, maïs en zonnebloemolie mogelijk gemaakt. Maar de uitvoer van ijzererts en staal, die normaal gesproken met grote vrachtschepen plaatsvindt, is volledig stopgezet.

De export moet nu per spoor worden uitgevoerd - een veel duurder en logistiek lastiger alternatief. In 2022 kelderden ook de staalprijzen wereldwijd toen China, ‘s werelds grootste verbruiker, de vraag terugschroefde tijdens de strenge covid-lockdowns. Daar komt nog bij dat een groot deel van de steenkool die voor de hoogovens wordt gebruikt nu onder Russische controle staat of dicht bij de frontlinie wordt gewonnen.

Band met leger

Oleksiy Masjtsjenko, een voorman die toezicht houdt op een team van vijftien staalproducenten die met de hoogoven werken, is een van de vrijwilligers van Metinvest die humanitaire hulpgoederen verzamelen en afleveren bij dorpen in de grijze zones dicht bij de frontlinies, ook al verhuist zijn eigen familie de meeste nachten vanuit Zaporizja om de Russische bombardementen te vermijden. Wanneer de bommenregen te hevig wordt, brengt Masjtsjenko zijn vrouw en dochter naar hun buitenverblijf dat een halfuur buiten de stad ligt.

Op een ijskoude avond verruilt Masjtsjenko de gloed van de hoogoven voor die van een houtkachel in zijn tuin, waar hij kebab maakt voor zijn gezin terwijl ze de kou trotseren. Gehuld in een zware jas, muts en vingerloze handschoenen speelt zijn dochter Jaroslava (10) op haar fluit bij het haardvuur.

“Ik had nooit gedacht dat we hier elke nacht in de winter zouden slapen”, zegt Masjtsjenko’s vrouw Tetiana, die haar baan als kleermaker verloor toen de bedrijven na de Russische invasie werden gesloten. “In de stad sliepen we in de gang van ons flatgebouw of in de kelder vanwege de bombardementen. Het voelde niet veilig. Wij hebben geluk, we hebben een zomerhuisje, maar veel mensen hebben dat niet.”

De meedogenloze Russische aanvallen op de civiele infrastructuur, de energiesector en de economie lijken de vastberadenheid van Oekraïners zoals de Masjtsjenko’s alleen maar te hebben versterkt. “We weten niet wanneer deze oorlog zal eindigen”, zegt Tetiana Masjtsjeenko terwijl ze Jaroslava’s haar streelt in hun huisje buiten Zaporizja. “We houden gewoon vol en wachten op de overwinning - en de wederopbouw. De wereld steunt ons en we geloven dat alles goedkomt.”

Net als Azovstal heeft Zaporizjstal een uitgebreide wirwar van pijpleidingen, schoorstenen en buizen die naar hoogovens en gieterijen leiden, waar ploegen van 5.000 arbeiders werken. Zestien goed uitgeruste schuilkelders kunnen 7.000 mensen dagenlang in leven houden.

Toen op een middag in november het luchtalarm loeide, daalden de arbeiders via betonnen trappen en dikke metalen luiken af naar de ondergrondse schuilkelders. Ze zaten er op banken en surften met hun mobiele telefoons op het internet in afwachting tot alles veilig was.

Toen de luchtaanval voorbij was, hervatten de arbeiders hun werk totdat zij en Oleksiy Masjtsjenko hun dienst beëindigden en langs een beeld uit het Sovjettijdperk liepen dat boven de ingang van Zaporizjstal opdoemt. Het rechthoekige beeld stelt gespierde staalarbeiders voor die een zwaard overhandigen aan soldaten die naar de oorlog marcheren - een herinnering aan de sterke band tussen het leger en de metaalindustrie in Oekraïne.

_{© The New York Times}