EU wil herstel Oekraïne financieren met bevroren Russische fondsen: ‘Dan is het hek echt van de dam’

Eerder lieten EU-president Charles Michel en Commissievoorzitter Ursula von der Leyen het ballonnetje al op, nu lijkt het Europees plan om de bevroren tegoeden van de Russische centrale bank in te zetten voor de heropbouw van Oekraïne concreter te worden. De EU zou de in totaal 300 miljard dollar aan Russische tegoeden in een herstelfonds stoppen, dat Oekraïne bijvoorbeeld kan gebruiken om de getroffen infrastructuur in het land te herstellen. Volgens Věra Jourová, de vicevoorzitter van de Europese Commissie, is dat niets minder dan een kwestie van rechtvaardigheid: “Diegene die vernietigt, moet daar ook voor betalen.”

Ter voorbereiding op een vergadering van de Europese staatshoofden later deze week bekijkt de Commissie hoe dat plan te rijmen valt met de internationale wetgeving. Dat is geen eenvoudige oefening. De internationale wetgeving maakt het wel mogelijk om geld te confisqueren van privépersonen, bijvoorbeeld Russische oligarchen, als zij gelinkt kunnen worden aan criminele activiteiten. Ook het omzeilen van sancties kan daartoe gerekend worden. Al is het zeer de vraag hoe ver de EU daarin kan gaan. “Het risico bestaat dat je dan ook het geld in beslag neemt van Russische oligarchen die niet Kremlingezind zijn”, zegt professor internationale politiek David Criekemans (UAntwerpen).

Nog lastiger wordt het om aanspraak te maken op het geld van de Russische staat. “Je kunt niet zomaar geld dat een land in het buitenland ondergebracht heeft ontvreemden en aan een ander land geven”, zegt professor EU-recht Peter Van Elsuwege (UGent). “Dat zou indruisen tegen het eigendomsrecht en de immuniteit van buitenlandse staatseigendom, fundamentele principes in het internationaal recht.” Het lijkt hem dan ook waarschijnlijker dat de Commissie werkt aan een scenario waarbij het Russisch geïnvesteerd wordt en de opbrengst daarvan gebruikt wordt voor het herstel in Oekraïne. “Dat plan zou er komen op voorwaarde dat Rusland het bevroren geld zou kunnen terugkrijgen na de oorlog.”

De vraag is of het Kremlin dat ook zo ziet. Toen het plan in het voorjaar van 2022 al geopperd werd door de Duitse minister van Financiën, noemde Kremlin-woordvoerder Dmitry Peskov dat ‘regelrechte diefstal’. Dat het plan toch een concretere optie wordt, wijst er volgens hoogleraar Europese politiek Hendrik Vos (UGent) op dat de vrees om Rusland te provoceren afgenomen is. “Er is al oorlog, en Europa stuurt al tanks naar Oekraïne. Vele lidstaten denken dan ook dat ook deze beslissing weinig zal veranderen aan de relatie met Rusland, al is het nog de vraag of het er ook echt doorkomt.”

Professor David Criekemans vreest dat de EU hiermee zijn eigen fundamenten dreigt te ondergraven. “Als je aan de buitenlandse fondsen van staten zit, dan is het hek echt van de dam.” Volgens hem bemoeilijkt zo’n beslissing niet alleen eventuele vredesonderhandelingen, maar ondermijnt ze bovendien de relaties met Rusland op lange termijn. “Je moet blijven werken aan een andere toekomst, met eventueel een nieuw Russisch regime. Met deze maatregel doe je alsof Rusland niet meer relevant zal zijn in de toekomst. In die zin valt het te vergelijken met de enorme herstelbetalingen die men van Duitsland eiste na de Eerste Wereldoorlog.”

Het zou bovendien gevolgen kunnen hebben voor de relaties met andere landen, denkt Criekemans. “Landen als Saudi-Arabië of China zullen nu wel twee keer nadenken voor ze verder in Europa investeren. Dit schept een gevaarlijk precedent.”