‘De boodschap die Rusland lijkt uit te sturen is: als we willen, is nucleaire escalatie nu gerechtvaardigd’

Volgens Rusland wil Oekraïne ‘vuile bommen' met radioactief materiaal in de strijd gooien, en dat op het eigen grondgebied. Analisten zien er eerder een Russisch excuus in om verder te escaleren. ‘Het probleem is alleen dat Poetin nog weinig anders heeft dan te dreigen met kernwapens.’

“Volgens geloofwaardige bronnen in verschillende landen, waaronder Oekraïne, treft het regime in Kiev voorbereidingen voor een provocatie op eigen grondgebied met een zogenaamde ‘vuile bom’”, schreef het Russische staatspersbureau Ria Novosti zondag op Telegram. Ook Sergej Sjojgoe, de Russische minister voor Defensie, uitte in een belronde met zijn ambtsgenoten in Frankrijk, de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk zijn vrees dat Oekraïne een ‘vuile bom’ zou droppen.

Een vuile bom is een explosief waar radioactief materiaal, bijvoorbeeld afval van nucleaire reactoren, aan toegevoegd is. Niet te vergelijken met een klassieke atoombom, waarbij een gigantische hoeveelheid energie vrijkomt door atoomkernen te splitsen of te fuseren. Bij vuile bommen is er van kernfusie of -splitsing geen sprake. Zowel de schade van de ontploffing als de hoeveelheid radioactieve straling zijn dus niet te vergelijken met die van een atoombom, al kan de straling die vrijkomt bij vuile bommen nog steeds heel wat mensen ziek maken.

Vuile bommen zijn wel weinig precies: het kunnen bijvoorbeeld vaten zijn die vanuit een vliegtuig gelost worden. “Op militair vlak lijkt hun impact vrij beperkt", zegt Kris Quanten, professor militaire geschiedenis aan de Koninklijke Militaire School. “Maar omdat er radioactieve straling aan te pas komt, hebben ze natuurlijk een grote psychologische impact.”

Volgens Rusland zou Oekraïne van plan zijn om zo’n bom op het eigen grondgebied te droppen en daarna de schuld in de schoenen van Rusland te schuiven, zodat het Westen zich nog meer afkeert van Moskou. Enig bewijs voor die straffe bewering leverde Rusland niet. Er is tot op heden dan ook geen enkel bewijs dat het Oekraïense leger radioactief materiaal in zijn arsenaal heeft. Oekraïens president Zelensky ontkende meteen de aantijgingen. De Oekraïense minister van Buitenlandse Zaken Dmitro Koeleba liet inmiddels weten dat hij het Internationaal Atoomenergieagentschap (IAEA) gevraagd heeft om experts te sturen naar de locaties waar Oekraïners volgens de Russen heimelijk ‘vuile bommen’ zitten te maken.

Weinig precisie

“Het is heel onwaarschijnlijk dat Oekraïne echt aan vuile bommen zit te werken”, zegt Paul van Hooft, geopolitiek analist bij the Hague Centre for Strategic Studies (HCSS). “Het heeft daar helemaal niks bij te winnen.” Zoals gezegd zijn vuile bommen niet erg geschikt om met precisie militaire doelen te raken of veel schade toe te brengen. Bovendien slaagt Oekraïne er met de huidige wapens en strategie al in om Rusland op het front terug te dringen.

Oekraïne zou met een aanval met vuile bommen op eigen bodem trouwens alle krediet verliezen, zowel bij de eigen bevolking als het Westen. “Het land kan zich vandaag verdedigen met dank aan de financiële en militaire steun van het Westen. Ik zie niet in waarom de Oekraïners zouden riskeren die steun te verliezen door zo'n aanval.”

Waarom stuurt Rusland die bewering dan de wereld in? Het lijkt deel uit te maken van de indrukwekkende propagandacampagne die het Kremlin de jongste tijd voert. Zo stuurt het Kremlin ook al dagen berichten uit dat Oekraïne plannen heeft om de dam aan de waterkrachtcentrale van Kachovka aan de rivier de Dnjepr op te blazen, waardoor een groot deel in Zuid-Oekraïne zou overstromen. En terwijl Rusland zelf bombardementen uitvoerde op de kerncentrale van Zaporizja, waarschuwde het non-stop voor het ‘nucleair terrorisme’ van Kiev.

“Op die manier probeert Rusland verwarring te zaaien en andere landen doen twijfelen of Oekraïne wel zo verantwoord bezig is”, zegt defensie-expert Dick Zandee (Clingendael). “Die berichten zijn niet alleen gericht aan westerse landen, maar vooral ook aan landen in Afrika of Latijns-Amerika die zich eerder neutraal opstellen.”

Bij de NAVO-landen lijken de Russische beschuldigingen over de Oekraïense vuile bommen weinig indruk te maken. In een gezamenlijk statement spreken de ministers van Buitenlandse Zaken van Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten - de landen waarmee Sjojgoe gesproken had - over “doorzichtige valse beschuldigingen” van Rusland. En belangrijker nog: “De wereld doorziet iedere poging om deze aantijging te gebruiken als een aanleiding om te escaleren.”

Westerse interventie

Zou Rusland Oekraïne ervan beschuldigen radioactieve bommen te maken om zelf tot nucleaire escalatie over te gaan? Met aanvallen onder valse vlag is Rusland in elk geval niet aan zijn proefstuk toe. Ter herinnering: de Russische invasie in Oekraïne kwam er nadat het Kremlin wekenlang beweerde dat Oekraïense soldaten aanvallen pleegden op Russische burgers in de Donbas. “De boodschap die Rusland nu lijkt uit te sturen is: als we zouden willen, is nucleaire escalatie nu gerechtvaardigd”, zegt van Hooft.

Dat betekent nog niet dat Poetin ook daadwerkelijk zover zou gaan. Een enkele aanval met een tactisch kernwapen is waarschijnlijk niet beslissend genoeg om het verloop van de oorlog te keren, maar kan er net toe leiden dat het Westen toch militair tussenkomt in de oorlog. Van Hooft: “Het probleem is alleen dat Poetin nog weinig anders heeft dan te dreigen met kernwapens. En als hij ermee blijft dreigen en het toch niet doet, komt hij op den duur zwak over. Op die manier duwt hij zichzelf steeds meer in een positie waar het lastig wordt om iets anders te doen.”