China als bemiddelaar tussen Rusland en Oekraïne? ‘Het gaat Xi Jinping meer om West-Europa’

De Chinese president Xi Jinping zal volgende week naar verwachting Russisch president Vladimir Poetin ontmoeten, alsook een gesprek voeren met Oekraïens president Volodymyr Zelensky. ‘Vergeleken met eerdere diplomatieke acties van China is dit een zeer proactieve stap voorwaarts.’

Xi Jinping heeft zich in het verleden al geprofileerd als staatsman van internationale allure door Saoedi-Arabië en Iran te helpen een overeenkomst te sluiten om hun diplomatieke banden te herstellen. Daarbij prijst hij de deugden van “Chinese oplossingen en wijsheid” als middel tot het oplossen van ‘s werelds grootste veiligheidsproblemen.

Nu plaatst Xi zichzelf in het middelpunt van de oorlog tussen Rusland en Oekraïne. Hij stelt zich mogelijk op als bemiddelaar om een einde te maken aan de langdurige strijd.

De Chinese leider zal naar verwachting volgende week een persoonlijke ontmoeting hebben met Russisch president Vladimir Poetin, wat gevolgd zou kunnen worden door een gesprek met Oekraïens president Volodymyr Zelensky. China heeft al een vredesakkoord voorgesteld, hoewel het niet ingaat op belangrijke details zoals de vraag of de Russische troepen zich moeten terugtrekken. Bij de aankondiging van Xi’s bezoek aan Rusland zei een Chinese functionaris vrijdag dat het “omwille van de vrede” was.

Op het spel staat voor Peking zijn streven naar legitimiteit als leider van een alternatieve wereldorde, een die niet door de Verenigde Staten wordt gedomineerd. Het is een rol die China met toenemende urgentie heeft nagestreefd om weerstand te bieden aan wat Xi omschreef als Washingtons “insluiting, omsingeling en onderdrukking van China”.

In het Westen heerst er scepsis over Xi’s intenties met betrekking tot de oorlog gezien zijn tegenstrijdige doelen en belangen. Peking heeft de Russische invasie nooit veroordeeld en papegaait de bewering van het Kremlin na dat de oorlog werd uitgelokt door de uitbreiding van de NAVO.

Groeiend mondiaal belang

Zowel Rusland als Oekraïne beschouwen China als een grootmacht met een groot transformatief potentieel, een macht die genoeg slagkracht heeft om de impasse te doorbreken. Maar zowel Moskou als Kiev zijn zich er ook terdege van bewust dat China de dynamiek op het slagveld fundamenteel zou kunnen veranderen als het een directere rol zou spelen bij het aanvullen van het zwaar uitgedunde arsenaal van Moskou.

“De internationale invloed van China als grootmacht is nu meer dan ooit nodig voor de vrede”, aldus Shi Yinhong, hoogleraar internationale betrekkingen aan de Renmin Universiteit in Peking. Daarmee geeft hij aan dat Peking zich na de overeenkomst tussen Teheran en Riyad bewust is van zijn groeiende mondiale belang.

Voortbouwen op dat momentum en zich in de strijd mengen zou Xi kunnen helpen een van zijn meest dringende behoeften te verwezenlijken: de relatie van Peking met Europa herstellen. Nu de Chinese economie het moeilijk heeft, wil hij voorkomen dat de regio zich te veel aansluit bij de Verenigde Staten op het gebied van handels- en investeringsbeperkingen die China betreffen.

Om dat te bereiken moet Xi volgens analisten waarschijnlijk laten zien dat hij zich sterk genoeg inspant om een einde te maken aan de oorlog met Rusland. Op die manier zou hij de verdeeldheid binnen de Europese Unie over de Amerikaanse push om China tegen te gaan, kunnen uitbuiten. Als hij daarin slaagt, kan dat mogendheden die hun economische banden met Peking willen aanhalen, zoals Duitsland en Frankrijk, tevreden stellen.

“Het gaat Xi Jinping niet om Rusland of Oekraïne, maar om West-Europa”, aldus Danny Russel, vicevoorzitter van het Asia Society Policy Institute en voormalig assistent-staatssecretaris van de VS. “Uiteindelijk probeert hij bij de Duitsers en de Fransen de indruk te wekken dat hij het een kans heeft gegeven.”

Potentiële reddingslijn

Voor Moskou ligt de lat voor vredesgesprekken hoog. Rusland heeft de westerse eis om troepen terug te trekken als voorwaarde voor gesprekken afgewezen. Poetin zal tijdens zijn ontmoeting met Xi waarschijnlijk in de eerste plaats hulp vragen bij het aanvullen van zijn voorraden met militaire componenten. Allicht zal hij ook vragen de export naar China te kunnen verhogen om de oorlogskas van het Kremlin te spekken. Het zal Rusland ook de kans geven om te benadrukken dat het niet door de wereldgemeenschap is geïsoleerd.

Voor Oekraïne is China al lang een potentiële reddingslijn die genoeg invloed op Rusland heeft om de oorlog te beïnvloeden. Zelensky heeft, door Washington aangemoedigd, maandenlang geprobeerd gesprekken met Xi te voeren. Hij stuurde zelfs zijn vrouw Olena Zelenska om de Chinese delegatie een brief te bezorgen met het verzoek om een ontmoeting tijdens het World Economic Forum in het Zwitserse Davos.

De rol van China is ingewikkeld. Peking heeft geprobeerd zich te profileren als een neutrale partij in de oorlog, maar is Rusland tegelijk diplomatieke en economische steun blijven verlenen. Het standpunt dat China in februari uitbracht, waarin een politieke regeling voor de oorlog werd geschetst, werd door westerse leiders sterk bekritiseerd. Het bevatte onvoldoende concrete plannen en stelde geen eisen die de banden van Peking met Moskou zouden kunnen schaden.

Washington waarschuwde vorige maand bovendien dat China voorbereidingen trof om dodelijke wapens aan Rusland te leveren en dreigde met sancties als dat zou gebeuren. Peking ontkende de aantijging en beschuldigde de Verenigde Staten ervan de twee landen in de richting van een “conflict en confrontatie” te drijven.

Analisten zeggen dat het onwaarschijnlijk is dat China het risico zou nemen om Moskou van wapens en munitie te voorzien, tenzij de Russische strijdkrachten op instorten zouden komen te staan. Peking is bereid Poetin te steunen, maar niet meer dan nodig om hem te helpen aan de macht te blijven en een verenigd front tegen het Westen te behouden.

“Peking is agnostisch met betrekking tot het conflict”, aldus Aleksandr Gaboejev, expert in de betrekkingen tussen Rusland en Azië bij de onderzoeksgroep Carnegie Endowment for International Peace. “Wat het wil is een catastrofale Russische nederlaag voorkomen die Poetin zou kunnen bedreigen.”

‘Alomvattend partnerschap’

De diepe banden tussen de twee kernmachten worden naar verluidt versterkt door een persoonlijke affiniteit tussen Xi en Poetin die beiden kort voor de invasie van Oekraïne een partnerschap zonder grenzen verklaarden. Sindsdien is Rusland steeds afhankelijker geworden van China. Gaboejev: “Er zijn geen banden die belangrijker zijn voor Rusland.”

Bij de aankondiging van het driedaagse bezoek van Xi dat op 20 maart begint, liet Rusland weten dat de partijen “kwesties van verdere ontwikkeling van het alomvattende partnerschap” tussen de twee landen zullen bespreken, evenals “verdieping van de Russisch-Chinese samenwerking op het internationale toneel”. In het Kremlin betekent een staatsbezoek de hoogste vorm van bilateraal overleg, gewoonlijk voorbehouden aan de naaste bondgenoten.

Toen Wang Wenbin, een woordvoerder van het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken, het bezoek vrijdag besprak, zei hij dat “handhaving van de wereldvrede en bevordering van gemeenschappelijke ontwikkeling de doelstellingen zijn van China’s buitenlands beleid”. Hij voegde eraan toe dat China in de Oekraïne-kwestie altijd aan de kant van vrede, dialoog en historische correctheid heeft gestaan. Een gesprek tussen China en Oekraïne is vooralsnog door geen van beide landen aangekondigd.

Het valt nog te bezien of Xi tijdens zijn bezoek aan Rusland het idee van vredesonderhandelingen zal opperen en gebruik zal maken van het momentum van de overeenkomst tussen Saoedi-Arabië en Iran. Dat akkoord werd evenwel gesloten onder heel andere omstandigheden. Beide partijen hadden al uitgebreide gesprekken gevoerd en zich bereid verklaard de banden te herstellen. Oekraïne en Rusland daarentegen blijven verwikkeld in een bloedige oorlog waarin geen van beide partijen bereid lijkt om over een einde te onderhandelen.

“Hoewel de Chinese rol in de overeenkomst tussen Iran en Saoedi-Arabië in het oog springt en aantoont dat China een grotere rol speelt op het internationale toneel, zijn de lessen ervan niet goed van toepassing op de situatie tussen Rusland en Oekraïne”, stelt Dennis Wilder, voormalig hoofd China-analyse bij de CIA.

China beweert dat het Saoedi-Iran-akkoord zijn visie weerspiegelt op een nieuwe stijl van wereldbestuur die de nadruk legt op dialoog en communicatie boven militaire afschrikking en interventie. Peking kon als geloofwaardige bemiddelaar optreden omdat het nauwe banden onderhoudt met zowel Teheran als Riyad en hun meningsverschillen nooit heeft uitgebuit, aldus Chinese analisten.

Stilzwijgende steun

Eventuele door China geleide onderhandelingen over Oekraïne kunnen in grote mate getekend worden door de manier waarop Kiev tegen Peking aankijkt. Voor de oorlog hadden China en Oekraïne een bloeiende relatie die werd ondersteund door een groeiende handel in grondstoffen en de verkoop van wapens.

Oekraïne is voorzichtig geweest met kritiek op de stilzwijgende steun van China voor de invasie van Rusland. Maar het feit dat Peking meer dan een jaar niets aan de crisis heeft gedaan en de propaganda van het Kremlin over de NAVO-agressie heeft versterkt, heeft China’s geloofwaardigheid ondermijnd.

In sommige opzichten heeft de oorlog de Chinese belangen gediend. Het conflict heeft Peking toegang verschaft tot goedkope olie van het zwaar gesanctioneerd Rusland. Het heeft ook een grotere kans voor Xi gecreëerd om een wig te drijven tussen de Verenigde Staten en een oorlogsmoe Europa dat liever niet nóg een winter met hoge energieprijzen meemaakt. Het belangrijkste is dat de oorlog de Verenigde Staten ervan heeft weerhouden meer aandacht en middelen te besteden aan Azië, waar China op lange termijn een veel grotere uitdaging vormt voor de door het Westen geleide wereldorde dan Rusland.

“Als ik in Peking zou zitten, zou ik dit een goede zaak vinden”, aldus Theresa Fallon, directeur van het Centrum voor Rusland-Europa-Azië Studies in Brussel. “De VS maken hun munitie en artilleriegranaten op, en hun aandacht is niet op hun belangrijkste uitdaging gericht, zijnde China, maar verspreid.”

Xi is op een missie van “nationale verjonging” en onderstreept dat de Verenigde Staten volgens hem in de weg staan. De klachten van Poetin over de oprukkende NAVO klinken Xi goed in de oren nu de Verenigde Staten de veiligheidsbanden in de regio aanhalen met Japan, Zuid-Korea, de Filipijnen en Australië.

En een deel van de strategie van Peking om die druk tegen te gaan is een grotere rol te spelen in de mondiale stabiliteit om de invloed van de VS uit te dagen. “Vergeleken met eerdere diplomatieke acties van China is dit een zeer proactieve stap voorwaarts”, aldus Wu Xinbo, decaan internationale studies aan de Fudan Universiteit in Shanghai. “China zal een steeds actievere rol spelen op het internationale toneel, vooral bij het oplossen van regionale conflicten.”

© The New York Times