Belg Jacques (52) is na acht maanden terug van Oekraïens front: ‘We verloren de helft van ons legioen’

Verbrande longen. Gehoorverlies. Een gebroken arm. Voor Jacques Martin (52), een tatoeëerder uit het Luikse Flémalle waren het intense maanden. Als een van de eerste Belgische vrijwilligers vertrok hij naar Oekraïne om mee te vechten. Tot twee keer toe. Sinds een paar dagen is hij terug thuis. ‘Ik zal de pijn mijn leven lang meedragen. Maar ik ben er nog. Dat is het belangrijkste.’

3 maart. De eerste zeven Belgische vrijwilligers vertrekken naar Oekraïne om mee te strijden in de oorlog. Onder hen is ook Jacques. De Waalse vijftiger wordt samen met de andere Belgen gestuurd naar het militaire opleidingscentrum van Yavoriv, in de regio van Lviv, op minder dan 25 kilometer van de Pools-Oekraïense grens. In dat militair kamp worden alle buitenlandse strijders getraind. Al deed Jacques eerder al ervaring op, want hij vocht in 1994 al in het vreemdelingenlegioen van Kroatië toen daar de Joegoslavische Burgeroorlog woedde.

Jacques kan kort daarna met een eerste bataljon mee naar het front in het centrum van Lviv, waarbij ze Russische saboteurs, Tsjetsjenen in dit geval, onderscheppen. Na die missie keren ze terug naar het hoofdkwartier op de militaire basis. Daar loopt het op 13 maart grondig mis. Russische luchtraketten bombarderen het kamp en Jacques raakt gewond. “Ik was even bewusteloos, brak mijn rechterarm en verloor vier uur mijn volledig gehoor”, vertelt hij. “Noem het een geboorte in vuur, bloed en lawaai. Ongeveer veertig andere strijders sterven die dag. Het waren apocalyptische toestanden.”

De vijftiger wordt opgenomen in een Pools ziekenhuis en door de plaatselijke kolonel naar huis gestuurd om te revalideren. “Ik kwam een paar weken op krachten in België, maar vertrok op 20 april opnieuw naar het front”, vervolgt hij.

Precisieschutter

Nadat het militair kamp compleet was vernield, werd een groot hotel in Kiev omgebouwd tot nieuw hoofdkwartier van het vreemdelingenlegioen. Van daaruit werd Jacques uitgestuurd naar nieuwe missies. “Ik werkte vooral als terrestrische infanterie (militairen die te voet vechten, red.) en als precisieschutter, met een kalasjnikov of Belgisch FNC-machinegeweer”, vervolgt hij.

“Lviv, Kiev, Zaporizja, Dnipro, Charkov en Izyum in de Donbas-regio zijn enkele van de plaatsen waar ik betrokken raakte bij gevechten. Op het platteland, in het bos of in de stad. Het was een hardcore ‘sightseeing’ tour van de Russische invasie. Van offensieven aan de grenzen van Noord-Europa, tot de verdediging van de kerncentrale in Zaporizja, de territoriale verdediging van Kiev of gevechten op de frontlinie van Charkov. We werden evenwaardig beschouwd als de Oekraïense militairen.”

In juli werd Jacques met een bataljon naar de Donbas-regio gestuurd, omdat de Oekraïners daar terreinwinst boekten en door Russisch bezet gebied konden heroveren. “Dat was voor mij persoonlijk het heftigste moment”, gaat hij verder.

“Ongeveer veertien Belgen waren in de frontlinie geregistreerd, maar net voor die missie vertrokken vier van de vijf Belgen in mijn bataljon naar huis. Ze stopten nadat een jonge Belg (27), de zoon van een orthodoxe priester uit Charleroi, vermoord werd door een Russische soldaat. Voor sommigen was dat een wake-upcall. Ik besliste om te blijven, omdat er nét vooruitgang geboekt leek door de herovering van Charkov. Maar dat neemt niet weg dat het zwaar was.”

“We hebben in heel korte tijd veel land heroverd door constant in gevecht te zijn. We kwamen daar aan en het was meteen: verdedigen, stuk verder trekken en opnieuw verdedigen. Van juli tot begin december vocht ons bataljon aan de frontlinie onder constante bombardementen, zonder pauze. Ik heb één weekend ‘vrij’ gehad en slapen deden we op de grond.”

Als ik Jacques vraag of hij zelf ook Russen heeft gedood, antwoordt hij: “Natuurlijk. We hebben er verschillende gedood. Maar hoeveel precies, kan ik moeilijk zeggen. De Russen hebben ook veel van onze broeders afgenomen. Iedere maand deed de commandant een ‘check’ en dat was heel confronterend. We verloren de helft van ons legioen.”

Roekeloos op zelfmoordmissie

“Ik was me bewust van de risico’s, maar eenmaal je in die gevechten verwikkeld raakt, denk je niet meer na en is het doorgaan, zorgen dat je collega’s ondersteunt en er als groep heelhuids uitkomen. De steun van de andere internationale soldaten gaf een motiverende dynamiek.”

Jacques wil daarmee ook een probleem aankaarten binnen het vreemdelingenlegioen. “De gevechten in de Donbas-regio waren in een totaal andere atmosfeer vergeleken met de andere steden. Verschillende bataljons ondervonden problemen met hun commandanten, die betrokken waren bij misbruik, diefstal, wapens achterhielden en soldaten onvoorbereid op roekeloze missies stuurden. Velen onder hen hadden een Sovjet-verleden. Soldaten werden op den duur ingezet als kanonnenvlees en op zelfmoordmissie gestuurd. Het is ook daar dat de gruwel zichtbaar werd. Ik zag massagraven waar honderden burgers samen begraven lagen, en dan realiseer je wat de Russen gedaan hebben. Het was erger om zoveel onschuldige burgers dood te zien, dan soldaten zien te sneuvelen aan het front.”

Begin december raakt Jacques opnieuw gewond bij een bombardement. “Ik liep een hersenschudding, gebroken hand en verbrande longen op, waardoor ik veel pijn had en last van kortademigheid. Door mijn verwondingen lag ik 2,5 weken in het militaire ziekenhuis. Maar ondanks de zorgen ter plaatse — de medische staf van het Oekraïense leger draagt echt zorg voor de internationale soldaten, het is een geoliede machine — was ik te zwak en had ik te veel last van m’n verbrande longen. Ik werd verplicht op medisch verlof geplaatst. Kostbare tijd die ik hier wilde spenderen met mijn familie en vier kinderen (van 17, 18, 21 en 23 jaar, red.). Ik onderhield wel contact met hen via een Oekraïens nummer, maar een dag gerust waren ze nooit. De komende drie maanden herstel ik hier verder.”

In totaal verbleef Jacques iets meer dan 8 maanden in Oekraïne. Dat hij nu verplicht terug hier is, piekt ergens wel. “De pijn aan mijn longen zal ik sowieso voor de rest van mijn leven meedragen, maar ik leef nog. Dat is het belangrijkste”.

Hij is ook blij dat hij Kerstmis kon vieren met zijn familie. “Ze waren niet akkoord dat ik vertrok en willen me ook nu hier houden, maar ze weten dat ik doorzet. Zodra ik weer beter ben, ga ik terug naar Oekraïne. Mijn hart is tijdens dit eindejaar bij mijn broeders aan het front.”

Familie verbinden met front

Ondanks zijn verwondingen en herstel, zit Jacques niet stil. “Met de internationale oorlogsveteranen van dit conflict richtten we een vereniging op: International War Veterans Ukraine”, vertelt hij.

“Het vreemdelingenlegioen bestaat uit verschillende bataljons en wij zijn verbonden met hen. Mensen kunnen een beroep doen op ons voor informatie over het legioen, solidariteitsondersteuning, maar ook voor contact met militairen. Ik ben de vertegenwoordiger van de EU-strijders. De meeste vragen die ik nu krijg, zijn van familieleden. Die brengen we dan in verbinding met de betrokken strijders. We bouwen ook in Kiev een officieel kantoor voor het vreemdelingenlegioen om onder meer toekomstige conferenties en infosessies te houden over dit conflict met ervaringen van strijders.”

“Als ik iets geleerd heb de voorbije maanden is het dat het vreemdelingenlegioen nodig is. Misschien moet Europa eens nadenken om een officieel leger te maken met soldaten uit verschillende landen en uiteenlopende ervaringen. Zodat deze soort troepen gemobiliseerd kunnen worden en we niet moeten wachten op Amerika als er elders in Europa oorlog uitbreekt. De hele ervaring heeft me ook zekerheid gegeven over hoe sterk Oekraïne is en hoe we met dit soort militaire verbintenissen geschiedenis schrijven voor de militaire toekomst.”

Jacques heeft sinds maart geen contact meer gehad met de Oekraïense ambassade in Brussel, vanwaaruit hij toen vertrok. Zij weten dus niet dat hij terug is. We vroegen de ambassade of de teruggekeerde strijders hier verder worden opgevolgd, maar ook zij bevestigen dat er eigenlijk na vertrek geen communicatie meer is tussen de vrijwilligers en de ambassade.