Analist Sven Biscop: ‘Het Russische landleger zit volledig vast. Alles is ingezet, er is geen enkele extra capaciteit meer’

Zelensky plooit niet, Poetin evenmin. Kan iemand deze oorlog nog winnen? Geopolitiek analist Sven Biscop (47) werpt zijn licht op het slagveld in Oekraïne. En op de rest van de wereld. ‘In de geopolitiek moet je emoties aan de kant kunnen zetten.’

“Ik zou het mooi vinden als 8 mei een feestdag werd”, zegt Sven Biscop, defensiespecialist, geopolitiek waarnemer en professor aan de UGent. “Als we het over de ontstaansmythe van België hebben, grijpen we sneller terug naar het einde van de Tweede Wereldoorlog dan naar de afscheuring van Nederland in 1830. In 1945 is een nieuw België geboren: een welvaartsstaat ingebed in de Europese Unie. Die twee aspecten bieden ons nu nog altijd veiligheid en bescherming.”

Toen afgelopen maandag 8 mei in Breendonk alle verzetslieden werden herdacht, ook door leden van de PVDA, ontstond hier en daar lichte controverse inzake de rol van het communisme. Biscop oordeelt genuanceerd. Dat er dappere communisten in het verzet zaten, is duidelijk, zij verdienen hulde. “En dat Europa mee bevrijd werd door de Sovjets is ook waar”, zegt Biscop. “Maar we mogen niet vergeten dat Stalin en Hitler twee jaar lang bondgenoten waren. De Sovjets hebben massaal veel grondstoffen geleverd aan de nazi’s. Stalin vond het prima dat de kapitalistische grootmachten met elkaar vochten. Als Hitler de Sovjet-Unie niet had aangevallen in 1941, had Stalin ons nooit geholpen. Al moet je er wel bij vermelden dat er 30 miljoen Sovjets zijn gesneuveld. Ik heb deze week naar de beelden gekeken van de Russische parade in Moskou - dat moeten we blijven herdenken. Maar in Oekraïne pleegt Rusland vandaag grote oorlogsmisdaden. Dat is ook helder.”

Hoe liggen de kaarten vandaag?

“Ik denk dat beide partijen min of meer aan elkaar gewaagd zijn. De uitdaging voor ons is om te vermijden dat de machtsbalans doorslaat in het voordeel van Rusland. Veel hangt af van welk materieel het Westen kan leveren en hoe snel. Gelukkig zijn de Oekraïners zelf tactisch erg behendig en heeft ook hun vechtlust alle militaire waarnemers verrast.”

Ook u?

“Toch wel. We mogen natuurlijk niet uit het oog verliezen dat de oorlog nooit gestopt is sinds de annexatie van de Krim door Rusland, in 2014. Oekraïense soldaten en officieren zijn operationeel gebleven, in gevechtsmodus zeg maar. Dat maakt al een groot verschil. Maar ze zijn ook handig in het gebruiken van wapensystemen die ze vroeger niet hadden en kunnen de informatie die Amerikaanse satellieten hen leveren, snel en slim gebruiken.”

Had Europa veel vroeger al meer moeten doen?

“Ik begrijp de terughoudendheid van begin vorig jaar, voor de invasie. Wij zijn eigenlijk in die oorlog getrokken doordát Oekraïne zo goed standhoudt. Ze slaagden erin te overleven en dus moesten we hen steunen. En we hebben onze terughoudendheid ook overwonnen doordat de Russen aan de lopende band die oorlogsmisdaden plegen. Alleen hebben de VS en de EU een jaar later nog altijd geen plan op lange termijn. We gaan nu weer tanks en pantsers leveren. Maar wat als die vernietigd zijn? Geen idee. Dat verbaast mij.”

U pleit al bijna twintig jaar voor een krachtig Europees defensiebeleid.

“De Europese Unie heeft 27 verschillende legers. Alles bij elkaar is dat, na de VS, ’s werelds tweede grootste militaire macht. Alleen is het probleem de grote versnippering. Het lijkt een grote massa, maar er zitten grote gaten in. De belangrijkste lacune is informatiegaring met satellieten, en ook onze luchtverdediging: die hebben we veel te weinig. We hadden beter allang één groot leger gehad, dan hadden we Oekraïne ook beter kunnen helpen. Op afstand, want een rechtstreeks conflict met Rusland is onwenselijk.”

Het Verenigd Koninkrijk maakt zich nu sterk dat nieuwe raketten met een bereik van meer dan 200 kilometer de oorlog zouden kunnen beslechten.

“Dat zijn grote woorden. Die raketten zullen zeker helpen, en ze kunnen nieuwe aanvallen van Russische zijde ondermijnen. Maar ze zullen de integrale verdediging van Poetin niet onderuit kunnen halen. Ik hoop natuurlijk op een Oekraïens succes, maar laten we vooral geen te hoge verwachtingen creëren.”

Volgens de Amerikaanse historicus Timothy Snyder is dit Poetins laatste oorlog. En zal hij binnenkort de stopzetting ervan als een overwinning moeten proberen te verkopen aan zijn eigen bevolking. Akkoord?

“Het Russische landleger zit volledig vast. Alles is ingezet, er is geen enkele extra capaciteit meer. In die zin is het inderdaad zijn laatste oorlog. De middelen zijn op. Hij zou inderdaad kunnen besluiten om de gebieden die hij nu bezet heeft, te houden, en dat dan in Rusland te verkopen als een overwinning. Een nederlaag zal Poetin in elk geval nooit toegeven.”

Hoe ziet de publieke opinie in Rusland dit conflict nu?

“Daar hebben we geen zicht op. Uit onderzoek van een collega van mij, Joris Van Bladel, blijkt dat oorlog Poetin altijd populairder maakt bij de Russen. Dus dat zou erop wijzen dat hij nog altijd alles kan verkocht krijgen aan zijn bevolking. Wij kunnen die perceptie in Rusland zeker niet beïnvloeden. Wat we wel kunnen doen, is de publieke opinie in een aantal Afrikaanse landen, zoals Mali, proberen te beïnvloeden. Daar is men nog helemaal mee met het Russische verhaal. Daar moeten wij actiever tegenin gaan.”

Het Internationaal Strafhof in Den Haag heeft in maart een arrestatiebevel tegen Poetin uitgevaardigd. Ziet u hem ooit op de strafbank zitten?

“Nee. Dan zouden wij Rusland militair moeten bezetten en Poetin arresteren. Of er zou een democratische revolutie moeten plaatsvinden, waarna de nieuwe machthebbers Poetin uitleveren. Die kans is klein. Ik ga ervan uit dat Poetin nooit berecht zal worden. Wat niet betekent dat we zijn oorlogsmisdaden niet moeten blijven documenteren en aanklagen. Ik vond dat arrestatiebevel niet verstandig. Als het ooit tot onderhandelingen over een einde van de oorlog komt, dan zullen die met Poetin moeten gebeuren.”

Dat is tragisch.

“Inderdaad. Maar wel realistisch. Zolang hij president is, moet je met hem praten. Je kunt daar emotioneel op reageren, maar het is beter om rationeel en strategisch te denken.”

Zelensky wil alles terug. Dat is ook niet realistisch, of wel?

“Het is logisch dat hij alles terug wil. Dat is het meest wenselijke scenario. Maar de vraag is wat haalbaar en waarschijnlijk is. Ik wens hem alle succes, maar als Poetin zich akkoord zou verklaren met een terugtrekking uit de oostelijke gebieden maar het behoud van de Krim voor Rusland - dan zou ik Zelensky adviseren om daarmee akkoord te gaan. De Krim afstaan is niet rechtvaardig, maar het is een redelijke prijs om te betalen voor vrede en stabiliteit. Al is dat allemaal hypothetisch, want Poetin wil niet praten.”

Wat zijn de theoretische opties om de oorlog te doen stoppen?

“Aangezien geen van beiden een totale overwinning kan halen, is de tussenoplossing een soort bevroren conflict. Dat kan zonder akkoord, al blijft de situatie dan explosief. Dat kan met een wapenstilstand zonder politiek akkoord, maar ook dat is instabiel. De derde en beste optie is een politiek vredesakkoord, waarbij we de Krim afstaan maar de grenzen van de Europese Unie tot aan Rusland zullen reiken. Dan wordt Oekraïne EU-lid.”

Kan het Westen zo’n akkoord mee afdwingen?

“Oekraïne kan alleen blijven vechten zolang wij wapens leveren. Dus wij hebben wel een zekere zeggenschap. Als er een compromis op tafel komt dat voor de Verenigde Staten en de Europese Unie aanvaardbaar is, dan kunnen wij Zelensky’s arm omwringen, zeg maar. Maar het probleem is dat niemand de arm van Poetin kan omwringen.”

Ook China niet?

“Echt dwingen kan China Poetin niet, nee. Tenzij China ook economische sancties zou nemen. Maar dat gaan ze niet doen, want daar hebben ze geen belang bij. De Chinezen zitten in een moeilijke positie, want ze willen dat Rusland een partner blijft in hun strijd tegen de westerse dominantie. Voor China mag Rusland niet te veel verzwakken. China wil graag het einde van de oorlog, maar economische sancties gaan te ver. De oplossing gaat dus niet van China komen.”

Wil China niet de nieuwe militaire supermacht worden?

“De Chinezen willen graag op hetzelfde niveau komen als de Verenigde Staten, die van het ene moment op het andere overal ter wereld militair kunnen ingrijpen. Zover is China nog lang niet, zij hebben vooral expansionistische plannen op economisch vlak. China heeft op territoriaal vlak maar twee doelstellingen: de inname van de Chinese Zee, en dat is gelukt zonder een schot te lossen; en de hereniging met Taiwan.”

Uw echtgenoot is een Taiwanees, las ik.

“Inderdaad. Al is hij nu ook Belg. Maar sinds ons huwelijk gaan wij elk jaar naar Taiwan. Sommigen hebben een verkeerd beeld van de relatie China-Taiwan. Mensen kunnen er vrij heen en weer reizen, China is de belangrijkste handelspartner van Taiwan, heel veel vedetten in China, in de film- en de muziekindustrie, zijn Taiwanezen. Er zijn wel politieke spanningen, maar cultureel en economisch is de verwevenheid erg groot. China heeft geen belang bij een militaire invasie, al blijft de situatie natuurlijk onvoorspelbaar.”

We weten niet hoe de verkiezingen zondag aflopen, maar kan Turkije ooit een rol spelen bij het overtuigen van Poetin om de oorlog te staken?

“Turkije is te zwak om daarop te wegen. Al heeft het land wel een belangrijke rol gespeeld bij de totstandkoming van het graanakkoord: Oekraïne heeft nog altijd toegang tot de zee om graan uit te voeren. Dat is vitaal. Als dat niet meer zou kunnen, is het een economische ramp voor Oekraïne en een probleem voor heel veel andere landen. Europa is voor veel producten redelijk zelfbedruipend, maar in Afrika zijn allerlei landen afhankelijk van het graan uit Oekraïne. En mocht er bijvoorbeeld in Egypte hongersnood ontstaan, dan kan dat tot grote chaos leiden. Veel revoluties beginnen met honger.”

Wij hebben een dubbele relatie met Turkije: het land is lid van de NAVO, maar niet van de EU.

“Het vooruitzicht van dat EU-lidmaatschap is een farce. Wij wachten tot zij zeggen dat ze niet meer willen, zij wachten tot wij zeggen dat ze niet meer mogen. Dat zit vast. Turkije is inderdaad lid van de NAVO, en toch zien wij het land te weinig als een lid van de club en te veel als een bufferstaat - tussen ons en de problemen van het Midden-Oosten, denk aan de vluchtelingen die Turkije aan de grens opvangt. Wij hebben een dubbelzinnige relatie met Turkije, daarom onderhoudt het land een eigen relatie met Rusland.”

Tot slot, het is een analogie die sommigen maken: is de situatie in Israël, dat lelijk huishoudt in de bezette gebieden, vergelijkbaar met wat Poetin doet?

“Daar is natuurlijk wel iets van aan. Net zoals je kunt zeggen dat de invasie van Irak door de VS in 2003 illegaal was. Dat wil niet zeggen dat de Russen ook maar een land naar keuze mogen binnenvallen, maar wij hanteren dubbele standaarden, dat is zo. Daarom slaat het Russische verhaal aan in veel delen van de wereld, onder meer in het Zuiden, waar heel wat landen geen kant kiezen. De groten doen wat ze willen, de kleinen ondergaan wat ze moeten: daar komt geopolitiek vaak op neer.”

Ziet u nog hoop voor het Israëlisch-Palestijns conflict?

“Het probleem is dat het Israëlische politieke spectrum ver naar rechts is opgeschoven. En dat men zich aan Palestijnse kant ook vaak in eigen voet schiet. Het is erg om te zeggen, maar ik denk dat iedereen de moed zowat heeft opgegeven om daar nog naar vrede te streven. Brussel noch Washington hebben iets te winnen bij een interventie, hoe tragisch dat ook is voor de mensen die in de bezette gebieden leven onder een dictatoriaal regime.”

Geopolitiek is een tragische discipline.

“Ja en nee. Je moet een gezonde portie verontwaardiging behouden. En je moet gehecht blijven aan je waarden en normen. Dat is de motivatie om beleid te voeren. Tegelijk moet je in de geopolitiek in staat zijn om emoties aan de kant te zetten en koel en rationeel te blijven. Iedereen moet weten hoeveel macht hij heeft versus de tegenpartij. En dan kijken wat haalbaar is -dat is altijd minder dan wat wenselijk is. Ik heb makkelijk praten, want ik moet er alleen maar over schrijven, maar ik ben van de realpolitiek. Het idee dat wij de hele wereld gaan democratiseren, is niet realistisch. Wenselijk, maar niet realistisch.”

Dan kunnen we onze economische relaties met andere landen niet afhankelijk maken van de mate waarin zij de mensenrechten respecteren?

“Dat kun je niet, nee. Je kunt wel een rode lijn trekken. Om terug te komen op onze houding ten aanzien van het communisme, en de discussie daarover in de Belgische politiek: je kunt zeggen dat je geen producten invoert die werden gemaakt door Oeigoeren in Chinese strafkampen. Maar je kunt niet alle handel met China stoppen omwille van de Oeigoeren.”