Amerikaanse inlichtingendiensten: ‘Oekraïners zaten waarschijnlijk achter droneaanval op Kremlin’

De Verenigde Staten gaan ervan uit dat de droneaanval op het Kremlin eerder deze maand waarschijnlijk door een Oekraïense speciale eenheid is opgezet. De aanval is de voorlopig laatste in een reeks geheime acties tegen Russische doelen die de regering-Biden enigszins verontrusten.

De Amerikaanse inlichtingendiensten weten niet precies welke eenheid de aanval heeft uitgevoerd. Ook is het onduidelijk of president Volodymyr Zelensky of zijn topambtenaren op de hoogte waren van de operatie. Sommige functionarissen binnen de inlichtingendiensten denken dat dat laatste niet het geval was.

De diensten kwamen onder andere tot hun voorlopige bevinding via onderschepte communicatie waarin Russische functionarissen Oekraïne de schuld gaven. Ook andere communicatie waarin Oekraïense functionarissen zeiden dat ze geloofden dat hun land verantwoordelijk was voor de aanval, werd onderschept. Op 3 mei vlogen twee drones in de richting van het Kremlin in Moskou, waar ze lichte schade veroorzaakten.

Dat de Oekraïense regering de droneaanval op het Kremlin rechtstreeks heeft goedgekeurd is veel minder zeker, maar dat komt vooral omdat de inlichtingendiensten nog niet over specifiek bewijs beschikken waaruit blijkt welke Oekraïense regeringsfunctionarissen, eenheden of agenten betrokken waren.

De aanval leek wel deel uit te maken van een reeks operaties die de Verenigde Staten - de grootste leverancier van militair materieel aan Oekraïne - ongemakkelijk lijken te maken. De regering-Biden is vooral bezorgd over het risico dat Rusland de VS de schuld geeft en de oorlog uitbreidt tot buiten Oekraïne.

Amerikaanse spionagediensten zien eerder dan een centraal gestuurde aanval een beeld ontstaan van een losse groep Oekraïense eenheden die beperkte operaties binnen en buiten Rusland kunnen uitvoeren. Soms doen ze dat met eigen personeel, soms met partners die onder hun leiding werken. Een aantal van deze missies kon worden uitgevoerd met weinig of geen toezicht door Zelensky, klinkt het.

Moord

Naast de droneaanval geloven de inlichtingendiensten ook dat de Oekraïners verantwoordelijk waren voor de moord op de dochter van een prominente Russische nationalist, de moord op een pro-Russische blogger en een aantal aanvallen in Russische steden bij de grens met Oekraïne, waarvan de recentste begin deze week.

Ook de aanval op de Nord Stream-pijpleidingen, die aardgas van Rusland naar Europa vervoeren, zouden in de ogen van de VS het werk zijn van pro-Oekraïense agenten. Hun banden met de Oekraïense regering moeten nog worden vastgesteld.

Anonieme medewerkers van de inlichtingendiensten gaven geen details vrij over de onderschepte communicatie. Het Witte Huis, de CIA en de nationale inlichtingendienst weigerden commentaar te geven.

Chaos

Hoewel de droneaanval weinig schade veroorzaakte, doorprikte hij wel het gevoel van veiligheid en onoverwinnelijkheid dat het Kremlin in Moskou probeert te creëren, ondanks de chaos die Rusland heeft veroorzaakt met zijn oorlog in Oekraïne.

De verantwoordelijkheid voor aanvallen op Russische doelen vaststellen, is niet eenvoudig. De taak wordt bemoeilijkt door de manier waarop Oekraïne zijn veiligheidsdiensten heeft georganiseerd, met geheime, overlappende en soms concurrerende verantwoordelijkheden. De Oekraïense veiligheidsdienst, de inlichtingendienst en het leger hebben bijvoorbeeld elk hun eigen speciale eenheden.

Die opereren met verschillende niveaus van professionalisme en toezicht, en concurreren soms om middelen en aandacht binnen het Oekraïense systeem. Het is onduidelijk hoe nauw de eenheden hun activiteiten met elkaar coördineren. Dat gebrek aan coördinatie is mogelijk met opzet om te voorkomen dat Russische mollen kennis nemen van hun operaties, of het is het gevolg van wantrouwen tussen de diensten, of beide.

‘Valse vlag’

Eerder werd er nog van uitgegaan dat de droneaanval door de Russische regering was uitgevoerd in een ‘valse vlag’-operatie om Moskou een voorwendsel te geven het conflict te laten escaleren. Maar na de aanval onderschepten de Verenigde Staten communicatie waarin Russische functionarissen het incident en de bevindingen van het voorlopige onderzoek hoorden bespreken. In die interne gesprekken leken Russische functionarissen verrast door het binnendringen van de drone en gaven zij Oekraïne de schuld. Die informatie zou de VS ervan overtuigd hebben dat de aanval niet door de Russen is uitgevoerd.

“Als ik de reactie van het Kremlin zie, lijkt het mij eerder om een verrassing voor Moskou te gaan, en niet om een bewuste valse vlag”, aldus Dara Massicot, militair analist bij de denktank RAND. “De aanvallen ondermijnen ook de perceptie dat Moskou het luchtruim kan bewaken en dat het Kremlin veilig is - belangrijke percepties die Rusland graag in stand willen houden.”

De Verenigde Staten onderschepten ook Oekraïense gesprekken waarin functionarissen zeiden dat ze ervan uitgingen dat hun land verantwoordelijk was voor de aanval. Maar ook die functionarissen bleken niet te weten wie binnen het Oekraïense systeem de aanval zou hebben gepland of uitgevoerd. Sommige Oekraïense spionnen zouden grotendeels onafhankelijk werken, zonder direct toezicht van Zelensky of zijn hoogste vertegenwoordigers. De president zou niet alle geheime operaties goedkeuren, en het is onduidelijk in hoeverre hij er van tevoren van op de hoogte is.

Grote lijnen

Zelensky en zijn topambtenaren zouden wel de grote lijnen van de geheime campagne hebben uitgezet, maar daarna de beslissingen over wie en wat het doelwit wordt, overlaten aan de veiligheidsdiensten en hun agenten. Daardoor kunnen Zelensky en zijn kabinet ontkennen dat ze op de hoogte waren.

De Verenigde Staten hebben Oekraïne al herhaaldelijk gewaarschuwd voor het uitvoeren van aanvallen binnen Rusland, vanwege het risico van escalatie. Volgens hen vormen die aanvallen ook een afleiding van de belangrijkste strijd: de campagne van het land tegen de Russische strijdkrachten in Zuid- en Oost-Oekraïne.

De VS ontkennen ook publiekelijk dat het grensoverschrijdende aanvallen mogelijk maakt of aanmoedigt, en zeggen dat ze het gebruik van Amerikaans materieel bij dergelijke operaties niet steunen. De regering-Biden wil niet dat Moskou denkt dat de Verenigde Staten medeplichtig zijn aan de aanvallen.

De vrees dat Rusland kernwapens zal gebruiken of het conflict buiten Oekraïne zal uitbreiden, is - voorlopig althans - weliswaar afgenomen. De Oekraïners gaan ondertussen ook door met geheime operaties op Russisch grondgebied, ondanks de Amerikaanse bezwaren. Ze tonen dat Oekraïne in staat is diep in Rusland door te dringen, hoewel ze tot nu toe weinig effect lijken te hebben gehad op het verloop van het conflict. Een ander doel van de operaties kan wel zijn het Oekraïense moreel te versterken en het aura van onkwetsbaarheid rond de Russische president Vladimir Poetin te doorbreken.

Shockeffect

De droneaanval op het Kremlin vond plaats in de vroege ochtenduren van 3 mei, enkele dagen voordat Rusland de Dag van de Overwinning vierde, waarmee de overwinning van Rusland op nazi-Duitsland in de Tweede Wereldoorlog werd herdacht.

De eerste drone veroorzaakte een kleine brand; de tweede explodeerde terwijl twee mensen het dak onderzochten op schade veroorzaakt door de eerste, maar ze leken niet gewond geraakt te zijn. Rusland zegt dat de drones werden onderschept en vernietigd voordat ze verwondingen konden veroorzaken.

Een analyse van de video van de aanval door The New York Times toonde aan dat de drones een spanwijdte hadden van ongeveer 2 meter. De Amerikanen geloven dat de twee drones op korte afstand werden gelanceerd, in of nabij Moskou. Volgens hoge militaire functionarissen droegen de drones een beperkte lading explosieven, wat suggereert dat de ontploffingen boven het Kremlin meer een shockeffect hadden dan een daadwerkelijke bedreiging.

Rusland maakte het incident snel bekend en zei dat het een poging van Oekraïne was om Poetin te vermoorden. Het Kremlin beloofde vergeldingsmaatregelen en heeft sindsdien Oekraïne regelmatig bestookt met raketten, hoewel het onduidelijk is of de escalatie een directe reactie was op de droneaanval.

Op de dag van de aanval ontkende Zelensky publiekelijk de verantwoordelijkheid, door te verklaren dat Oekraïne op zijn eigen grondgebied vecht, en zijn wapens bewaart voor de verdediging van Oekraïne in plaats van voor aanvallen in Moskou. “Wij hebben Poetin niet aangevallen”, zei hij.

Er is wel een schimmig netwerk van Russische partizanen dat de verantwoordelijkheid heeft opgeëist voor een aantal aanslagen, waaronder die op het Kremlin. Maar Amerikaanse inlichtingendiensten hebben geen bewijs gevonden dat die groepen verantwoordelijk zijn voor de operaties, en sommige Amerikaanse inlichtingenfunctionarissen zijn sceptisch of er wel betekenisvolle anti-Poetin-verzetsgroepen actief zijn in Rusland.

_{© The New York Times}