Zus en moeder van Olivier Vandecasteele, opgesloten in Iran: ‘Een hele familie gaat hieraan kapot’

Hoe is het met Olivier Vandecasteele? De Belgische hulpverlener zit al sinds februari vast in Iran. In eenzame opsluiting en in hongerstaking. Zijn familie wil hem terug voor kerst, maar een nieuw arrest van het Grondwettelijk Hof maakt een ruildeal met Iran erg onwaarschijnlijk. ‘We kunnen niet wachten tot het Iraanse regime platvalt.’

“Buitenlandse Zaken heeft altijd gezegd dat we ons niet mogen vastpinnen op een datum, omdat het moeilijke onderhandelingen zijn, met een moeilijk land. Voor het zomerverlof zeiden ze ‘misschien niet voor september’, na de zomer was het ‘misschien voor het einde van het jaar’ en nu hebben ze gezegd dat we niet meer moeten hopen dat hij terug is voor kerst. Maar hoe lang houdt hij het daar nog vol? Zeker nu hij in hongerstaking is?”

Nathalie Vandecasteele (50) houdt van haar gezin en van ondernemen. Het meer dan vijftig jaar oude familiebedrijf is een autoverdeler met meerdere vestigingen, aan beide zijden van de taalgrens. Maar dit jaar schoof er een schaduw over dat alles. Een Iraanse schaduw.

Terwijl in heel Iran al maandenlang een volksopstand door de straten raast, zit in een cel, weg van het gewoel, een Belg: Olivier Vandecasteele. Nathalies broer. Onterecht. Nooit berecht.

Waarom de Iraanse overheid hem sinds 24 februari opsluit is niet exact duidelijk, en waar evenmin. Al sinds de zomer zit hij niet meer in de beruchte Evin-gevangenis, waar VUB-gastprofessor Djalali zit, want als de Belgische ambassadeur Vandecasteele in Evin ontmoet, is Vandecasteele tot daar getransporteerd.

“Tijdens dat transport is hij geblinddoekt, maar hij schat zelf dat ze 40 minuten met hem rondrijden”, vertelt Nathalie Vandecasteele. “Hij moet dus ergens in de buurt van Teheran opgesloten zitten.”

Ongeacht wanneer u dit leest: in zijn cel brandt kunstlicht, dag en nacht. Dag óf nacht. Een venster is er niet. Wel airco, onophoudelijk. Hij heeft een wc, maar die mag hij zelf niet doorspoelen. “Ze ontnemen je elk gevoel van controle”, zegt zijn zus. “Psychologische marteling.”

We ontmoeten haar in het ouderlijk huis, in Doornik, vlak bij de Schelde. In de tuin scharrelen kippen rond. Haar moeder, de 75-jarige Annie Santy, doet open. Nee, het gaat niet zo goed, een beetje ziek, maar oké, het gaat. Nerveus zal ze het hele interview met haar dochter meelippen of meepraten, nu eens als een echo, dan weer als aangever.

Vaders gezondheid is nog meer verslechterd het afgelopen jaar. Hij komt pas helemaal op het einde erbij zitten en komt amper tussen. Het lot van zijn zoon maakt sprakeloos. Zo reiken de Iraanse duimschroeven tot in ons land. Vanop afstand trekt Teheran ze steeds strakker aan.

Hebben jullie af en toe contact met Olivier?

Nathalie Vandecasteele: “Amper. In maart, toen hij drie weken vastzat, hebben we hem voor het eerst vijf minuten gehoord, aan de telefoon. Hij was zo emotioneel dat hij amper iets gezegd kreeg. De Belgische ambassadeur kon hem in totaal zes keer bezoeken. Dat is telkens in een salon met veiligheidspersoneel erbij en het hele gesprek wordt gefilmd.

“De tweede keer dat wij hem spraken was in augustus, met een videogesprek. Ik heb mijn ouders toen op het hart gedrukt dat we niet mochten tonen hoezeer we schrokken van zijn gezicht. Hij was toen al minstens 15 kilo vermagerd. En dan, in oktober, spraken we hem opnieuw, ongeveer 20 minuten.”

Annie Santy: “Olivier stelde vooral veel vragen. Wat doen ze in België, waarom duurt het zo lang, kan je niet meer druk zetten?”

En nu is hij in hongerstaking?

Nathalie: “Op 28 november heeft hij de ambassadeur gezegd dat hij twee weken in hongerstaking is. Hij neemt enkel ’s ochtends nog brood en water tot zich. Ik denk dat hij zijn geduld was verloren. Misschien had hij gehoopt om op tijd terug te zijn voor enkele verjaardagen in oktober. Vader werd 75, ik werd 50 en Oliviers petekind werd 15 jaar.

“Zelfs als de Iraniërs op een bepaald moment hem uit isolatie halen opdat hij zijn hongerstaking stopt, gaat het dan nog op tijd zijn? Wat zal hij eraan overhouden?”

Het Grondwettelijk Hof schorste donderdag de wettelijke bepaling die een gevangenenruil met Iran mogelijk maakt.

Nathalie: “Ik weet niet wat ik nog moet geloven. We leven toch in een democratie? En dan gaan we een onschuldige laten sterven in verschrikkelijke omstandigheden, omdat één groep dat vraagt? Ik denk dat we nu rustig moeten bekijken wat er nog mogelijk is, maar vandaag valt het echt heel zwaar.

“We hebben de hulp van de Belgische bevolking nodig om druk te zetten. Ik hoop dat de regering dit niet loslaat.”

Begrijpen jullie het verzet tegen die gevangenenruil niet, waardoor Assadollah Assadi, de Iraanse terrorist die in België vastzit, naar Iran zou mogen?

Nathalie: “Mocht het mijn broer niet zijn... Ik weet het niet. De Iraanse verzetsgroep NCRI wil Assadi hier houden en ze zeggen: ‘We vinden wel een oplossing voor Olivier.’ Ik heb die oplossing nog niet gehoord. En Buitenlandse Zaken lijkt toch ook niet echt iets anders in de mouw te hebben dan het verdrag met Iran.

“Akkoord, eenvoudig is het niet. Maar het is wel België dat zelf heeft beslist om Assadi in dit land te berechten, terwijl het ging om een zogezegde diplomaat uit Oostenrijk, die opgepakt is in Duitsland voor een bomaanslag in Frankrijk. Tja, dan moet België daar ook naar handelen, want dat mijn broer vastzit is daar het gevolg van.”

Klopt het dat jullie parlementairen hebben aangesproken om voor die wet te stemmen?

Nathalie: “Ja, omdat we hoorden dat de tegenpartij zeer actief lobbyde om tegen die wet te stemmen. Toen het officieel bekend was dat Olivier was opgepakt, hebben we enkele parlementairen gecontacteerd.

“Wij begrijpen wel dat je in België geen mensen berecht om hen daarna weer vrij te laten. Strikt genomen is dat ook niet de bedoeling van het ruilverdrag. En wij moeten wel onze zoon en onze broer vrij krijgen.”

Djalali is ter dood veroordeeld in Iran, na een schijnproces over spionage. Weten jullie wat Olivier volgens Iran verkeerd deed?

Nathalie: “Nee. Voor zover we weten is Olivier niet veroordeeld. Twee weken geleden is hij voor de rechter verschenen, met een advocaat die hij zelf niet mocht kiezen en die geen woord mocht zeggen. We kennen de uitspraak van die procedure niet.

“We hebben Iraanse advocaten aangezocht, maar die hebben Olivier nog niet mogen bezoeken en zelfs zijn dossier nog niet mogen inkijken. Voor ons is het heel duidelijk: Olivier zit vast door een politiek probleem en dan is het toch aan politici om hem vrij te krijgen. En eigenlijk weten we niet wat Iran precies vraagt voor zijn vrijlating.”

Wat is er dan precies gebeurd op 24 februari, toen ze hem oppakten?

Nathalie: “Kijk, eigenlijk was Olivier al sinds juli 2021 teruggekeerd naar België. Zijn job bij ngo Relief International was beëindigd. In februari ging hij met een toeristenvisum voor een weekje terug naar Teheran om zijn appartement leeg te halen.”

Annie: “Na vier dagen is hij opgepakt, in een flat van vrienden. Ook die vrienden zijn ondervraagd, maar enkel Olivier is aangehouden. Ik denk dat ze wisten dat hij een belangrijke rol had in de ngo-wereld.”

Idealisme

De 41-jarige Olivier Vandecasteele heeft een carrière uitgebouwd in de internationale hulpverlening. Twee tot drie keer per jaar kwam hij naar België terug, om vrienden en familie te bezoeken, tijdens het zomerverlof en rond de feestdagen. Dat maakt de komende weken bijzonder zwaar voor de familie.

Al sinds 2005 werkte hij in Iran, in leidinggevende rollen. Voordien was hij actief voor Dokters van de Wereld in Mali en Afghanistan, landen in oorlog. Voor zijn ouders leverde dat vaak stresserende momenten, wanneer ze enkele dagen niets van hem hoorden.

Olivier is de jongste van drie en scheelt bijna negen jaar met zijn zus Nathalie. Hij was ‘de chouchou die mama zeker niet kwijt wou’. Iran leek dan een veiligere plek.

Op de schouwmantel staat een foto van Olivier, omringd door zijn zussen en moeder, in Iran. Ze bezochten hem daar in 2019, toen hij nog werkte als regionaal verantwoordelijke voor Norwegian Refugee Council, een ngo die zich ontfermde over de 800.000 Afghaanse vluchtelingen in Iran.

“Hij had een team van twintig personen onder zich, dat hij geleidelijk uitbreidde tot negentig”, zegt zijn zus. “Zijn team was zeer tevreden over hem. Ze spraken veel Frans en Engels, maar Olivier kon ondertussen ook wat Farsi verstaan.”

In de familie van ondernemers is Olivier de idealist. Toen hij in het laatste jaar van zijn studies voor een eindwerk in India was, belde hij naar huis dat hij langer moest blijven. Er was net een tsunami geweest en alle handen waren nodig. “Zijn engagement, dat was al duidelijk toen hij twaalf jaar was”, zegt zijn moeder. “Altijd behulpzaam en bezorgd over iedereen. En net zo iemand, die zich altijd heeft ingezet, zetten ze dan vast.”

Zou zijn idealisme het probleem zijn geweest? Had hij kritiek op de islamitische republiek geuit?

Nathalie: “Hij is zeker niet aangehouden omdat hij zich verzette tegen het Iraanse regime. Hij was er eerder de man voor om Iran te verdedigen tegen de Amerikaanse sancties. Hij is een idealist, die vaak kritiek had op Europa.

“Vroeger klaagde hij over de corruptie bij ons, maar hij is wel van zijn stoel gevallen als hij de corruptie in andere landen zag. Daar is het nog veel slechter. Maar uiteindelijk heeft hij altijd op een zeer faire manier gewerkt. Als je nu kijkt naar de steunbetuigingen op zijn Facebook-pagina (krijgt het moeilijk). Als je ziet hoe respectvol mensen over hem spreken. Sommigen vertellen dat ze Olivier maar twee of drie keer hebben ontmoet, maar wat een indruk hij op die mensen naliet alleen door naar hen te luisteren, door zich empathisch op te stellen.”

De aanhoudende protesten in Iran hebben geleid tot enkele dubbelzinnige uitspraken over de afschaffing van de zedenpolitie in het land. Kunnen de protesten een impact hebben op de buitenlandse gevangenen ginder?

Nathalie: “We hebben aan Buitenlandse Zaken gevraagd of ze denken dat het regime kan vallen. Hun experts denken dat de Iraanse overheid te sterk georganiseerd is. Van de andere kant denk ik niet dat iemand had verwacht dat de opstand zolang zou duren. Dus eigenlijk weten we niets.

“In elk geval kunnen we niet wachten tot het regime platvalt. Dit is te dringend. Zelfs als Olivier nog een beetje brood eet, daar kan je niet op leven. Ik wil mijn broer niet als een plant terugkrijgen.

“Bij het laatste bezoek van de ambassadeur riep ik de familie op om een woordje voor hem te schrijven, maar tot nu toe mocht de ambassadeur alleen enkele familiefoto’s afgeven. Sinds juli krijgt hij enkele boeken. Olivier mocht een leeslijst doorgeven. Daar stonden klassiekers op zoals Victor Hugo, maar het eerste boek dat hij vroeg was de Bijbel. Hij heeft de persoonlijke Bijbel van de bisschop van Teheran gekregen.

Is Olivier zo gelovig?

Nathalie: (lacht voor het eerst) “Neen, helemaal niet, we waren allemaal verrast. Maar in zo’n situatie klamp je je aan alles vast. Die maanden isolatie, er zijn er die volledig zot worden.

“Olivier heeft in oktober gezegd dat hij de eerste buitenlander is die zo lang in isolatie daar zit. Als je ziet hoe fragiel de Fransman Roland Marchal nog altijd is, één jaar na zijn vrijlating. Die zat daar drieënhalve maand in isolatie. We hebben veel contact gehad met Roland Marchal om de omstandigheden in Iran te begrijpen.

“We hebben ook gesproken met de Australische Kylie Moore-Gilbert. Ze zei dat ze meer dan drie weken nodig had om opnieuw te wennen aan geluid. Ik vraag me nog iedere avond af hoe mijn broer zal terugkomen. De psychologische schade. (zucht)”

Dit moet ook ontzettend wegen op jullie. Zeker als ik hoor dat uw broer vraagt om meer voor hem te doen?

“Onze familie ziet er erg van af. Ons leven is ingrijpend veranderd dit jaar. Ja, natuurlijk lijdt vooral Olivier hieronder, maar toch draait het niet om één persoon. Het is een hele familie die eraan kapotgaat.”