Zo wil Schauvliege de ruimtelijke ordening hertekenen

1. Betonstop

"We gieten er wat beton over en we noemen het Vlaanderen." Soms lijkt het wel het scheppingsverhaal van onze regio. Bekijk Vlaanderen op een satellietfoto en alles kleurt grijs en bruin. Het is een splinterbom van verkavelingen, met hier en daar een plukje groen.

Enkele statistieken: Vlaanderen heeft de hoogste bebouwde oppervlakte in Europa. De ruimte die wordt ingenomen door woningen, industrie en wegen bedraagt een indrukwekkende 33 procent. Dat is het dubbele van Nederland en het driedubbele van Wallonië.

Bovendien komt hier elke dag nog zes hectare bij - negen voetbalvelden. We bezitten het Europees record in het aantal kilometer weg per woning. Alleen Malta, een rots met huizen erop, heeft minder water doorlatende bodem. We rijden 8 miljoen dieren per jaar dood.

Een eigen huis met een eigen tuin was #decennialang het Vlaamse woonideaal, maar in de toekomst is dit niet meer houdbaar. Het rendement van de ruimte die we ondertussen hebben ingepalmd moet omhoog. Het tempo waarin we verder ruimte innemen, dringend omlaag.

Schauvliege wil daarom een 'betonstop' invoeren. Tegen 2050 mag er geen extra open ruimte meer ingenomen worden. Elk nieuw bouwproject moet tegen dan gecompenseerd worden door elders evenveel ruimte terug te geven aan de natuur. "Een ambitieus doel", zegt ze.

Makkelijk zal dat inderdaad niet worden. Zoals gezegd: we blijven vandaag maar open ruimte wegvreten. De bevolking in Vlaanderen zal de komende jaren blijven stijgen. "Elke dag opnieuw wordt er te veel open ruimte aangesneden. We moeten dat keren."

2. Weg met de villa

Hoe kan de verkavelingsdrift gestopt worden? In de hervormingsplannen die Schauvliege klaarstoomt, de eerste in hun soort sinds 1997, staan een reeks dure termen zoals 'verdichting' (dichter bij mekaar wonen) en 'ruimtelijk rendement' (meer met elkaar delen).

Hoe vertaalt zich dat concreet? In de eerste plaats door vaarwel te zeggen aan de typische Vlaamse verkavelingen uit de jaren 60 en 70. Woningen uit die tijd - of ze nu in fermettestijl of met Spaanse torentjes zijn - zijn meestal veel te groot en te inefficiënt.

Schauvliege stelt voor om de verouderde verkavelingsvoorschriften af te schaffen. Door deze voorschriften zijn 'villaverkavelingen' nu bijna beschermd erfgoed. Wie er een woning koopt, kan die niet zomaar renoveren of afbreken. Schauvliege wil hier van af.

"Als mensen vroeger bouwden, wilden ze weten dat er rondom hen geen 'gekke' dingen konden gebeuren. Verkavelingsvoorschriften moesten voor uniformiteit zorgen. Maar dit werkt vandaag niet meer. We moeten anders gaan wonen, en dat vraagt nu eenmaal veranderingen."

Wie een verkaveling koopt en de woning daarop wil verbouwen, bijvoorbeeld om er in plaats van een eengezins- een meergezinswoning van te maken, moet dat kunnen. Net

zoals het mogelijk moet worden om de originele woning af te breken en er een andere te plaatsen.

Een afgelegen villa vervangen door een appartementsgebouw, waar geen openbaar vervoer is, lijkt haar geen goed idee. "Maar als dat huis in het dorpscentrum ligt, moet dat wél kunnen. Al zal de finale beslissing hiervoor niet bij mij liggen, maar bij de gemeentebesturen."

Verklaart de anders zo voorzichtige minister hier de oorlog aan de verkaveling? Een beetje. Al wil ze het zelf niet met zoveel woorden gezegd hebben. "Ik wil niets forceren. De bedoeling is een evolutie, geen revolutie. Het gaat om eigendommen van mensen, dat ligt gevoelig."

Haar voorganger als Vlaams minister van Ruimtelijke Ordening, Philippe Muyters (N-VA), kan hierover meespreken. Zijn groenboek werd meteen na de lancering afgekraakt en verdween daarna voorgoed in de diepste schuif van zijn bureau. "Dat zal nu niet gebeuren."

3. Verplicht groen

Nog een belangrijke nieuwigheid in het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen is de invoering van een groennorm. Die moet ervoor zorgen dat dichter bij mekaar gaan wonen toch aangenaam kan, zodat we binnenkort niet helemaal verdrinken in beton en asfalt.

Wie in Vlaanderen wil bouwen, zal dat niet meer kunnen zonder een stuk groen op zijn bouwgrond te vrijwaren. Of dit per verkaveling moet gebeuren of per woning staat nog niet vast. Om hoeveel groen het precies moet gaan evenmin. Maar het principe wel.

"Iedereen moet de mogelijkheid hebben om te sporten of tot rust te komen in het groen, zonder dat ze daarvoor eerst in de file moeten staan op weg naar het dichtstbijzijnde park", verduidelijkt Schauvliege. "Alleen zo maak je die verdichting op termijn leefbaar."

In de toekomst wil Schauvliege dus niet meer toelaten dat een verkaveling wordt volgepropt met zoveel mogelijk huizen, elk met hun eigen vierkante meter grasveld. Dat werkt niet. Waarom moet iedereen zijn eigen trampoline en opblaasbadje in de tuin hebben?

De christendemocrate verwijst zelf naar vakantieparken zoals Centerparcs, waar kleine huizen een grote tuin delen, met een zwembadcomplex en een speeltuin. "In het buitenland bestaat dit al. In onze individualistische cultuur ligt het moeilijk, maar hier zit zeker iets in."

Wat er niet in de plannen zit van Schauvliege - of toch niet expliciet - is de mobiliteitsscore. Dat is een indicator die aangeeft hoe bereikbaar of afgelegen een woning is, om mensen bewust te maken van hun keuze. Coalitiepartners N-VA en Open Vld vinden de score betuttelend.

"We werken wel aan een algemeen paspoort van een woning", zegt Schauvliege. "Daarin staat alle info. Van hoe groen de woning is tot hoe bereikbaar ze is. Want het mag duidelijk zijn: we moeten meer nadenken over hoe en waar we wonen."

4. Bouwgronden ruilen

Het is een vertrouwd scenario: de hemelsluizen gaan een dag open boven Vlaanderen en iedereen staat met zandzakjes te sleuren. Het journaal toont beelden van ondergelopen kelders en woonkamers. De burgemeester belooft dat alle getroffenen vergoed worden.

Ruimtelijke ordening is het probleem en de oplossing. Als we de klok even konden terugdraaien zou het simpel zijn. Er is in het verleden te veel gebouwd op plekken die dienden als overstromingsgebied. De natuur is zo in een dwangbuis van hoge dijken gedwongen.

Iedereen die vandaag te dicht bij een rivier of beek woont zonder pardon onteigenen is in de praktijk geen optie. Dat zou wel bijzonder brutaal en kostelijk zijn. Maar er zijn wel andere mogelijkheden. Schauvliege bekijkt daarom of bouwrechten omruilen soelaas kan brengen.

De eigenaar van een slecht gelegen bouwgrond, langs waterlopen of veraf van de woonkern, ruilt die dan voor een evenwaardige grond in een beter gelegen gebied, waar er goed openbaar vervoer is, waar er winkels en scholen op wandelafstand zijn, waar er speeltuinen zijn.

Verhandelbare bouwrechten bestaan in de Verenigde Staten al sinds de jaren 70. Via een beurs worden bouwrechten aan- en verkocht. De overheid bepaalt waar bouwrechten geschrapt worden om open ruimte te beschermen en waar er meer gebouwd mag worden.

Bouwgronden ruilen kan een manier zijn om de ruimtelijke verrommeling tegen te gaan. Net zoals zijn broertje de 'planologische ruil', waarbij een landbouwgrond en een bouwgrond van bestemming wisselen omdat de eerste eigenlijk veel beter gelegen is om te wonen.

"Het verschil tussen Vlaanderen en de Verenigde Staten is natuurlijk dat wij een stuk kleiner zijn. Maar dit soort ruilen hebben zeker potentieel", zegt Schauvliege. "Het geeft de overheid een extra instrument om eindelijk eens echt werk te maken van een ruimtelijke ordening."

5. Minder 'pseudoboeren'

In het Vlaanderen van de toekomst moet niet alleen plaatst zijn om te wonen, maar ook om te werken. Als de verkavelingsdrift niet gestopt wordt, dreigt vooral de landbouw hier het slachtoffer van te worden. Straks is er geen veld of wei meer vrij voor de boer.

De grootste bedreiging is de 'verpaarding' van het platteland. Boerderijen zijn gegeerd wild op de woningmarkt. Bij de verkoop moeten boeren het steeds vaker afleggen tegen rijkere gezinnen. Die willen de hoeve ombouwen tot een villa, met een grote tuin, en een paard voor dochterlief.

Schauvliege: "Op zich kunnen we daar eigenlijk weinig op tegen hebben. Het is ook ergens logisch: een oudere boer die zijn boerderij wil verkopen om een goed pensioen te hebben, kiest natuurlijk voor wie hem het meeste geld kan bieden. Maar op termijn wordt het riskant."

Het fenomeen van 'verpaarding' heeft nog weinig aandacht gekregen in Vlaanderen. Toch is ook bij ons 35.000 hectare landbouwgrond verdwenen in tien jaar tijd, omdat die voor iets anders gebruikt wordt. Tegelijk komen er steeds meer paarden bij, intussen zijn het er 150.000.

De minister bekijkt of boeren een financiële steun kunnen krijgen. Zodat ze niet altijd achter het net vissen bij de verkoop van een boerderij. Voor 'pseudoboeren' moet het lastiger worden om te ontsnappen in het groen, om hun droomhoeve op het platteland te kopen.

Misschien zijn er ook tussenoplossingen mogelijk. Schauvliege verwijst naar proefprojecten, waarbij kmo's zich gevestigd hebben in boerderijen en de grond er omheen voor de landbouw blijft. "We zoeken naar evenwichten. Anders wordt Vlaanderen gewoon te klein."