Zijn al die coronaboetes wettelijk te handhaven, of juist niet?

Nathalie Debast: ‘Alle ­coronaboetes zijn juridisch absoluut waterdicht’

De coronaboetes hebben in alle gevallen een wettelijke basis, meent de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG). ‘Er wordt ook rekening gehouden met de speciale situatie waarin we ons bevinden’, aldus woordvoerster Nathalie Debast.

“Bij het prille begin van de coronacrisis was er duidelijkheid: de overheid opteerde voor de strafrechtelijke piste. De politie maakte dus een proces-verbaal op en maakte die over aan het parket. Toen waren GAS-boetes dus nog niet aan de orde.

“De onduidelijkheid ontstond toen federale ministers verklaarden dat ook GAS-boetes mogelijk ­waren om de overtreding van coronamaatregelen te bestraffen. We hebben toen meteen verduidelijking gevraagd aan het federale crisiscentrum en de verschillende kabinetten. Er was behoefte aan een duidelijk en juridisch waterdicht systeem. Met vage richtlijnen en aanbevelingen kunnen steden, gemeenten en politiezones niets aanvangen.

“Het heeft enkele weken geduurd, maar het ministerieel besluit van 23 maart 2020 heeft de minnelijke schikking en proces-verbaal voor het overtreden van de coronamaatregelen wettelijk gemaakt. Het koninklijk besluit van 6 april 2020, de omzendbrief van het College van Procureurs-Generaal bij de Hoven van Beroep van 7 april 2020 en de eigen besluiten van gemeenteraden maken de GAS-boetes legitiem.

“We zien dan ook geen handhavingsprobleem. Bovendien vermoeden we dat de meerderheid toch de strafrechtelijke weg blijft bewandelen via een proces-verbaal en minnelijke schikking. De meerderheid van de parketten geeft dan ook aan dat ze zullen overgaan tot strafvervolging op basis van het ministerieel besluit. We zien dan ook geen handhavingsprobleem.

“Er wordt ook rekening gehouden met de speciale situatie waarin we ons bevinden. In gewone omstandigheden kunnen ook minderjarigen een GAS-boete krijgen, maar voor de coronamaatregelen wordt een uitzondering gemaakt. De GAS-wet voorziet voor hen verplicht een bemiddelingsprocedure, in aanwezigheid van een advocaat. Die dienstverlening kan niet worden gegarandeerd, omdat de regels rond social distancing niet altijd gevolgd kunnen worden en de ambtenaren die de GAS-boete hebben uitgeschreven ziek kunnen worden of thuis moeten werken. Daarom blijft de regel bij schending van de coronamaatregelen door minderjarigen dus: pv opstellen en overmaken aan het jeugdparket.

“Ik denk dat de regels rond de wettelijkheid van de coronaboetes nu duidelijk zijn. Ook wij hebben daarin onze rol gespeeld door onze leden in te lichten over de vragen die we aan de bevoegde ministers stelden en de antwoorden die we daarop kregen. Sinds het begin van de crisis passen politiezones de strafrechtelijke handhaving correct toe en daar konden ze zich goed in vinden. Nu kan die handhaving ook via GAS-boetes en is de wettelijke rechtsgrond voor alle coronaboetes in orde.

“Steden en gemeenten kunnen dus op alle momenten terugvallen op een juridisch waterdicht systeem. De documenten waarin het crisiscentrum duiding geeft bij de wetteksten en die de laatste weken voorwerp van veel discussie zijn geweest, zijn juridisch van veel minder belang, zeker wanneer ze de juridische regels enger interpreteren dan wat de wet zegt.

“Bovendien is het nog altijd de agent die beslist of hij het bij een overtreding van de maatregelen bij een waarschuwing houdt of een coronaboete uitschrijft. Ook die marge is niet fout. We denken dat agenten proportionaliteit en gezond verstand moeten gebruiken bij het beoordelen van overtredingen.”

Toon Moonen: ‘FAQ’s op website crisiscentrum zijn geen grond voor boetes’

Volgens grondwetspecialist Toon Moonen (UGent) zijn de voorwaarden voor coronaboetes niet altijd duidelijk: ‘De parketten van Oost-Vlaanderen en Antwerpen hebben dan ook al aangegeven dat ze burgers niet zullen vervolgen.’

“Voor onze eigen en andermans gezondheid, kunnen we de aanbevelingen van het crisiscentrum van de overheid maar beter volgen. Dat is common sense. Blijf in uw kot en neem geen besmettingsrisico’s.

“De vraag is of die aanbevelingen ook de juridische basis kunnen zijn voor boetes. Daar bestaat veel verwarring over. Alleen de regels opgenomen in het ministerieel besluit, gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad, zijn juridisch bindend. Daarin staat onder meer dat samenscholingen verboden zijn, dat horecazaken gesloten moeten blijven en we geen niet-essentiële verplaatsingen mogen maken. Wie bestraft wordt omdat hij toch pinten serveert, kan die boete moeilijk aanvechten.

“De concrete invulling van sommige verboden handelingen – zoals het ondertussen beruchte ‘mogen we nu even op een bankje zitten of niet?’ – vloeit in een aantal gevallen voort uit de Frequently Asked Questions (FAQ) van het crisiscentrum. Daar wringt momenteel het schoentje.

“Er rijst een probleem als coronaboetes louter op basis van die FAQs worden uitgeschreven. We zijn ondertussen aan de achtste versie van de aanbevelingen toe. Dat schept verwarring. Om juridisch veroordeeld te worden, moet een burger immers op voorhand kunnen weten wat hij kan verwachten. Simpel gesteld: dit mag je wel of niet doen. Bij onduidelijkheid of twijfel zal een rechter in het voordeel van de burger oordelen. In dit geval is dat in principe alleen wat omschreven staat in het ministerieel besluit en niet wat op de website van het crisiscentrum wordt gepubliceerd. Die FAQ’s bieden op zich geen grondslag voor een boete.

“Neem het voorbeeld van het bankzitten. De voorzitter van het college van procureurs-generaal gaf aan dat het wat hem betreft toch aanleiding kan geven tot een boete. Maar daar kan dus discussie over ontstaan. Burgers kunnen tegen een GAS-boete beroep aantekenen bij de politierechter. Ook een minnelijke schikking kunnen ze weigeren. Dan wordt het proces-verbaal doorgestuurd naar het parket, dat beslist of het de zaak voor de rechtbank brengt.

“Daar moet vervolgens beslist worden of er voldoende rechtsgrond is voor een veroordeling. Dat hangt af van de interpretatie van de tekst van het ministerieel besluit door de rechter. Als het proces-verbaal er louter op basis van de FAQs kwam, is een veroordeling weinig waarschijnlijk.

“De parketten van Oost-Vlaanderen en Antwerpen hebben dan ook al aangegeven dat ze burgers niet zullen vervolgen voor handelingen waarover het besluit zelf geen duidelijkheid biedt. In zo’n geval kun je overwegen om de GAS-boete voor de politierechter te brengen of, als het om een minnelijke schikking gaat, af te wachten of het parket je wel zal dagvaarden. Als het parket toch beslist om over te gaan tot een proces, is de kans reëel dat je wordt vrijgesproken. Maar het is niet fair om de burger voor dat dilemma te plaatsen.

“Er is in het ministerieel besluit marge voor verbetering om die rechtsonzekerheid weg te werken, ook al blijft er altijd wel een interpretatiezone. Ik begrijp dat de minister in overleg met zijn collega’s in de regering in de eerste weken van de coronacrisis snel moest schakelen. En ze zullen nooit alle randgevallen kunnen uitsluiten. Maar de wettelijkheid van bepaalde coronaboetes staat nu echt ter discussie. Het is opportuun om die situaties te verduidelijken.”