Zelfs bij de fans van de hardere aanpak klinkt de kritiek dat het crisisbeleid evenwicht mist

Het centrumrechts besparingsbeleid is door verkiezingen gelegitimeerd. Dat ontslaat de regeringen evenwel niet van mededogen of van de plicht tot evenwicht. Met de correcties voor de onderste onderkant kunnen de regeringen zich geen sociaal geweten kopen. Het moet hen blijkbaar soms geschopt worden.

Eerst was er de vrijstelling voor huurinkomsten van de indexsprong. Een symbool, gezien de minuscule bedragen. En een principe. Inkomsten uit arbeid en kapitaal worden alweer ongelijk behandeld. Deze kwestie verdiende meer nuance, maar daarvoor is debat nodig. Dat kan de meerderheid blijkbaar niet aan. Wat geduw was er wel.

Toen kwam een van de pijnlijkste missers uit de jonge geschiedenis van Michel I. De afschaffing van de vrijstelling voor werklozen "wegens sociale en familiale redenen". Een klap in het gezicht van broze mantelzorgers. Om de cijfers te doen kloppen, werd zelfs het beetje respect dat de overheid voor deze verzwakte groep toont weggesaneerd. Nochtans voorzien ze thuis goedkoop zorg, wegens de falende overheid.

Kris Peeters (CD&V) was er eerst van "overtuigd dat de mensen die op de vrijstelling een beroep doen, hun zoektocht naar werk kunnen combineren met hun zorgtaken". Misbruiken moeten er uit en een betere regeling is denkbaar, maar dat kwam pas na het ongenoegen over de kille besparing. Wouter Beke (CD&V) was trots dat Peeters zijn nek uitstak, en Rutten (Open Vld) liet niet na te onderlijnen dat ze dat "samen" doen. Toch na pijnlijke beelden op de televisiejournaals, niet toen de besparing beslist werd.

Overtuigend klinkt dat niet. Dan was er nog Kamerfractieleider Hendrik Vuye (N-VA), adding insult to injury. Op Twitter dikte hij dit incident aan tot een zoveelste slag in een interne oorlog. Hij vraagt om ook aan Kris Peeters te tweeten dat politiek geen stratego is, vraagt zich luidop af wie er weer coformateur was en beantwoordt zelf de vraag "Wie zei: 'we voeren het regeerakkoord uit' en zegt nu iets anders?": #KrisPeeters. Dit is niet zomaar een meningsverschil.

Belangrijker dan alweer een robbertje vechten is de onderliggende teneur van deze en andere maatregelen over werkloosheid. Die wordt dan wel niet beperkt in de tijd, maar de ijver waarmee men achter werklozen aan gaat lijkt soms een harde achtervolging. Dat vlot beter dan hen naar geschikte jobs leiden, als die er al zijn. Straks moet de gemeenschapsdienst nog komen.

Uiteraard moeten misbruiken eruit en moet er meer volk aan de slag, maar de culpabiliserende ondertoon waarmee werklozen geresponsabiliseerd worden zegt iets over de invulling van de welvaartsstaat: die benadrukt wel heel erg de individuele aansprakelijkheid. Het bracht Kamerlid Demir (N-VA) tot de historische woorden: "Als ze merken dat ze de rekeningen niet langer kunnen betalen, zullen ze harder hun best doen."

Eerst was er liefdadigheid, dan zelfhulp in gepersonaliseerde verzekeringen. Later werden die veralgemeend en geprofessionaliseerd, uiteindelijk verstaatst. Solidariteit als opgelegd abstract staatsbeslag. Anoniem. Solidariteit was altijd al ook een vorm van welbegrepen eigenbelang, niet enkel een moreel beginsel van herverdeling. Dat laatste vergt verbondenheid en erodeert bij toenemende voorspelbaarheid van sociale risico's. Die verbondenheid heeft het moeilijk, het eigenbelang veert op. Dankzij veelvuldige opdelingen tussen actieven en anderen. Werken wordt in dit productivisme de grondslag voor morele superioriteit, 'inactieven' moeten zich vooral schuldig voelen.

Beleid dat streng is voor die 'zondaars' valt dus vaak goed bij grote delen van het morrende volk, dat nog altijd de bankencrisis afbetaalt waarvan de verantwoordelijken met fluwelen handschoenen ontsnapten. Maar zelfs daar, bij die fans van de hardere aanpak, klinkt de kritiek dat het crisisbeleid evenwicht mist. Hoeveel begrip er ook is voor die tering naar de nering, er passeren dagelijks te veel fraudemiljarden door het nieuws om van een tax shift vooral een btw-verhoging te maken. Hoe langer deze regering regeert, hoe groter de druk wordt om met een fiscale hervorming zes maanden beleid te corrigeren.

Want zelfs al die werkenden die goedkeurend alle werklozen geactiveerd zien, vragen zich af wanneer met evenveel ijver naar de bovenste bovenkant gekeken wordt. Uitkeringen afnemen van mantelzorgers is te gemakkelijk. Zo ver ging die legitimering nu ook weer niet.