Zege Raisi in Iraanse presidentsverkiezingen stelt Westen voor duivels dilemma

Wat je ook kunt zeggen over het toneelstuk van de Iraanse verkiezingen, twee dingen hebben ze duidelijk gemaakt. Om te beginnen dat een meerderheid van de Iraniërs geen vertrouwen meer heeft in het politieke project dat 42 jaar geleden als ‘Islamitische Republiek’ werd gelanceerd. Ten tweede dat de hardliners nu alle onderdelen van het Iraanse staatsapparaat stevig in handen hebben.

Niets wijst er echter op dat ze, mét het electorale goud, ook de harten van de Iraanse burgers hebben veroverd. Van publiek vreugdevertoon was niets te merken. Een door de autoriteiten aangekondigde grootse viering op Meidan Enqelab (Revolutieplein) in hartje Teheran werd een flop. Geen Raisi-aanhanger was er te zien.

De staats-tv meldde later dat Raisi-aanhangers “massaal de straat op waren gegaan”, maar dat werd ondersteund met steeds hetzelfde beeld van één plek in de stad met enkele tientallen met vlaggetjes zwaaiende figuranten. Het is de retoriek die hoort bij een politiek theaterstuk. Zo noemde de Opperste Leider, ayatollah Ali Khamenei, de verkiezingen “een briljante bladzijde” in de electorale geschiedenis van het land. De opkomst – officieel 48,8 procent – bewijst volgens hem “de ijzeren wil” van het volk.

Liefst thuisgebleven

Maar wie de cijfers nader bestudeert, komt tot een andere conclusie. De 62 procent voor Raisi, de 8,3 procent voor de gematigde Abdolnasser Hemmati (die derde werd) plus de resultaten van de twee andere kandidaten gaven een percentage van 85. Dat betekent dat 15 procent van de opgekomen kiezers blanco heeft gestemd. Met die er afgetrokken, komt de opkomst uit op 41 procent, een dieptepunt.

Een veelzeggend gegeven, die vele blanco stemmen. Mensen die hun stem hadden uitgebracht, kregen een stempel in hun id-kaart. Veel kiezers voelden zich gedwongen op te komen, omdat ze anders problemen zouden krijgen op hun werk. Maar het liefst waren ze thuisgebleven.

Uit alles viel op te maken dat voornamelijk het conservatieve volksdeel ter stembus was gegaan. Dat bleek uit gesprekjes met kiezers en vooral uit het uiterlijk van de vrouwen, in Iran dé graadmeter voor sociale stereotypering. Liberaal is: kleurrijk, de hoofddoek ver naar achter op het hoofd. In de stembureaus overheersten de zwarte chadors, zelfs in wijken waar zij een minderheid vormen.

Het is dit soort Iraniërs aan wie Khamenei, en met hem Raisi, zich wanhopig vastklampt nu de Islamitische Republiek steeds verder in verval raakt, door intern rot veel meer nog dan door westerse sancties.

Vijandschap met Westen

Twee jaar geleden kondigde de Opperste Leider de ‘Tweede Stap’ aan. Deze fase van de Islamitische Revolutie behelst een ideologische, maar vooral personele zuivering. Overal in het staatsapparaat moet een jonge generatie hardliners de sleutelposities overnemen. Zo niet, dan komt de toekomst van de revolutie in gevaar. Met het oog op de Tweede Stap was het regime erop gebrand de zege van Raisi veilig te stellen.

Het is paleispolitiek waarvan de buitenwereld slechts op grote afstand kan kennisnemen. Toch stelt Raisi’s overwinning het Westen voor een duivels dilemma. Onder president Biden zijn de onderhandelingen over een herstel van het nucleair akkoord weer op gang gekomen, iets waar de EU al op aandringt sinds de VS het onder Trump opzegden.

Die gesprekken komen nu in een ander perspectief te staan. Voorheen was de gedachte: met een deal kunnen we de sancties opheffen, dan herstelt de Iraanse economie zich en dat is goed voor de hervormingsgezinden, zoals president Hassan Rohani. Maar komt er straks een akkoord, dan krijgt hardliner Raisi het cadeau van opheffen van de sancties in de schoot geworpen.

Rohani’s buitenlandminister Javed Zarif opperde al dat het akkoord er kan liggen vóór Raisi in augustus aantreedt. Het is maar de vraag of het zo soepel zal gaan. Zarif heeft het niet voor het zeggen in Iran, dat is uiteindelijk Khamenei. En voor hem geldt wat voor het hele regime geldt: ze hebben vijandschap met het Westen nodig. Het is welhaast hun raison d’être.