‘Zeer verontrustend’: Tsjaad, stabiele spil in Centraal-Afrika, dreigt uiteen te vallen

In Tsjaad dreigen de oprukkende rebellen van het Front voor Verandering en Eensgezindheid (FACT) de zoon van de gedode president Idriss Déby als de nieuwe leider van het land van zijn zelfingenomen troon te stoten. “Tsjaad is geen monarchie”, liet een woordvoerder van FACT weten.

In het land, maar ook daarbuiten, heerst de verbijstering over de plotselinge dood van de president die al 31 jaar met harde hand regeerde. Ook is er verwondering over de razendsnelle machtsgreep door zijn zoon, de viersterrengeneraal Mahamat Idriss Déby (37), bijgenaamd Kaka.

Hij schoof dinsdag het parlement en de regering aan de kant, stelde de grondwet buitenwerking en benoemde zichzelf tot interim-president en opperbevelhebber van het leger. Een door hem aangestelde militaire raad, bestaande uit getrouwe generaals, leidt het land nu. Over achttien maanden komen er, volgens Kaka tijdens een televisietoespraak, nieuwe verkiezingen.

Mirjam de Bruijn, hoogleraar Afrikaanse geschiedenis aan de Universiteit Leiden, die Tsjaad goed kent, noemt de machtsgreep van Mahamat Déby een staatsgreep. “Het is hartstikke illegaal, tegen de constitutie en tegen de democratie. De voorzitter van het parlement moet als interim-president Déby opvolgen en nieuwe verkiezingen uitschrijven.”

Uiterst dubieus

De Bruijn vindt de omstandigheden waaronder Déby is omgekomen uiterst dubieus. De president ging zijn manschappen feliciteren die een slag tegen de naar de hoofdstad oprukkende rebellen van FACT in de noordelijk gelegen provincie, Kanem hadden gewonnen. Daar aangekomen werd hij meteen tijdens een vuurgevecht gedood. “Zijn zoon is het hoofd van de presidentiële garde die de president, zijn vader, moest beschermen. Het heeft veel weg van een vadermoord”, zegt De Bruijn. Bewijzen kan ze het niet, want de informatie over de omstandigheden rond de dood van Déby is uiterst summier.

“Er is veel onvrede in het leger, vooral in de lagere rangen”, zegt Angela Muvumba Sellström van het Zweedse Nordic Africa Institute, die situatie in Tsjaad volgt. “Er zijn veel etnische spanningen.” De militaire top bestaat, net als Déby uit het Zaghawa-volk, die veel voordelen geniet. “Déby had de laatste jaren grote problemen om de generaals achter zich te houden”, zegt De Bruijn. “Er was veel onvrede over de machtsverdeling en de oliedollars. Misschien dat de dood van de president de militaire top goed uitkwam.”

De zoon, Kaka heeft nu alle macht naar zich toe getrokken. Hij geldt als een vechtjas, net als zijn vader in zijn jonge jaren. “Mensen zijn bang voor hem. Velen ontvluchten nu de hoofdstad N’Djamena”, zegt De Bruijn.

De bevolking verlaat de stad ook omdat FACT met diverse kolonnes onderweg is naar N’Djamena. “Die strijders zijn zwaarbewapend en met velen”, zegt De Bruijn. Ze komen uit het zuiden van Libië en worden gesteund door de zelfverklaarde maarschalk Khalifa Haftar, die Oost-Libië onder controle heeft. “FACT is een coalitie van oppositiegroepen en volkeren uit Tsjaad, waaronder de Gouran, en zegt te strijden voor politieke vrijheden en democratie. FACT keert zich ook tegen islamitische jihadistische groepen zoals IS en Al Qaida”, aldus Muvumba Sellström.

Strijd tegen jihadistische organisaties

Het was juist de gesneuvelde president van Tsjaad die de strijd tegen lokale jihadistische organisaties in de Sahel aanvoerde met hulp van de Fransen. Zijn zoon Kaka streed als generaal mee met de G5 Sahel, bestaande uit eenheden van vijf landen in die regio. De verwachting is dat Kaka dit samen met de Fransen zal blijven doen. Frankrijk geeft hem dan ook het voordeel van de twijfel.

De Bruijn waarschuwt: “Tsjaad was de stabiele spil in het centrum van Afrika tegen jihadisme en complete chaos. Als Tsjaad een oorlogszone wordt, is dat heel slecht voor Afrika. Met de interne strijd in Tsjaad bestaat het risico dat het land uiteenvalt en dan hebben we een tweede Libië en dat is zeer verontrustend.”