‘Ze treiterden me kapot’: de krankzinnige lijdensweg van psycholoog Jordan Peterson

Waar was Jordan Peterson (58), superster-psycholoog en held van rechts, het laatste anderhalf jaar? Suïcidaal, verslaafd en op een dieet van vlees in vreemde klinieken, zo blijkt. Hij en zijn dochter Mikhaila over hun bizarre zoektocht naar een remedie.

Ik had me voorbereid op een gewoon interview met Jordan Peterson. Maar na uitvoerig met hem te hebben gesproken, en nog langer met zijn dochter, heb ik geen idee wat het wel was. Ik weet niet of dit een verhaal is over drugsverslaving, of artsen, of gebeurtenissen in de familie-Peterson – of een parabel over ‘toxische mannelijkheid’. Hoe dan ook: het is heel bizar.

Peterson, een klinisch psycholoog, is een superster van de conservatieve zijde in de cultuuroorlogen. Hij groeide op in Alberta in Canada als zoon van een bibliothecaris en een lerares. Drie decennia lang was hij een weinig opzienbarend academicus die artikels publiceerde en daarnaast een kleine klinische praktijk uitbaatte. Daar kwam in 2016 plotseling verandering in toen hij op grond van het recht op vrije meningsuiting in opstand kwam tegen een nieuwe Canadese wet die hem naar eigen zeggen zou dwingen de geprefereerde voornaamwoorden van transgenders te gebruiken.

Op slag werd de professor uit Toronto een sensatie op YouTube. Hij postte filmpjes en lezingen waarin hij van leer trok tegen identiteitspolitiek en politieke correctheid, en waarin hij manieren aanprees om een echte man te zijn. Zijn zelfhulpbestseller 12 Rules for Life: An Antidote to Chaos (12 regels voor het leven: een remedie tegen chaos) maakte van hem wellicht de beroemdste – en zeker de controversieelste – publieke intellectueel ter wereld.

Drie tumultueuze jaren lang wekte Peterson overal waar hij verscheen ophef en bewondering op. Na een explosieve confrontatie met journaliste Cathy Newman in het Britse Channel 4 News in 2018 zag de zender zich gedwongen beveiligingsexperts in te schakelen na een lawine van schuttingtaal en onlinedreigementen.

Voor de miljoenen jonge mannen die met hem dwepen is de erudiete, onverstoorbare 58-jarige Peterson een soort ingebeelde vaderfiguur. Het leven is hard, waarschuwt hij hen, het is niet anders. Ze moeten stoppen met jammeren, hun kamer opruimen en de rug rechten. Hij beschuldigt ‘neomarxistisch radicaal links’ ervan dat het mannen probeert te ‘feminiseren’, en verdedigt de traditionele mannelijke dominantie. Voor Peterson staan mannen voor ‘orde’. Voor zijn critici is Peterson het aanvaardbare gelaat van reactionaire misogynie en vormt hij een gevaarlijk opstapje naar alt-right-radicalisering op het internet.

Petersons steile opgang was spectaculair; wat hem overkwam sinds hij achttien maanden geleden uit de publieke aandacht verdween, klinkt ronduit fabelachtig – “net een horrorfilm”, om het met de woorden van zijn dochter te zeggen. Een film waarin haar vader verslaafd raakt aan benzodiazepines, suïcidaal wordt, voor zijn eigen veiligheid in het ziekenhuis opgenomen wordt en vervolgens de diagnose schizofrenie krijgt. Tegen het advies van zijn artsen in laat ze hem naar Rusland overvliegen, waar hij in een kunstmatige coma wordt gebracht. Hij komt er extreem verward uit, kan niet langer wandelen en verhuist van het ene naar het andere ontwenningscentrum. Uiteindelijk belandt hij in een Servische kliniek, waar hij Covid-19 oploopt.

Pruilende barbie

Wanneer we elkaar in januari spreken, is hij terug in zijn huis in Canada. Hij barst regelmatig in huilen uit en vlucht dan weg uit de kamer. Als ik hem vraag of hij boos is op zichzelf omdat hij naar de benzodiazepines greep, komt zijn dochter met zwaaiende armen – “wacht even, wacht even!” – tussenbeide en probeert ze het interview te beëindigen.

Als dit inderdaad een film was, dan zou de regisseur ontegensprekelijk de 28-jarige Mikhaila Peterson zijn, de CEO van het bedrijf van haar vader. Zij en haar Russische echtgenoot lijken zijn zaken volledig in handen genomen te hebben, en dus mag ik pas met hem praten als ik eerst een gesprek met haar heb gehad.

Vergeleken met de gewoontjes uitziende brunette op foto’s van een paar jaar geleden is Mikhaila amper te herkennen. Vandaag is ze een glimmende, pruilende Barbie-achtige blondine die praat met de vurige, stekelige overtuiging van een perswoordvoerster van Donald Trump toen hij nog president was.

Volgens haar website leed zij van kinds af aan aan de auto-immuunziekte juveniele idiopatische ­artritis, waardoor ze op haar zeventiende een kunstheup en -enkel kreeg. Andere symptomen – chronische vermoeidheid, depressie, obsessief-­compulsieve stoornis, bloedneus, rustelozen benen, concentratieproblemen, jeuk…, het gaat maar door – dwongen haar te stoppen aan de universiteit, “en toen daagde het me eindelijk dat wat me overkwam waarschijnlijk mijn dood zou worden, en snel ook. Na bijna twintig jaar had de medische wereld nog altijd geen antwoorden voor me.” En dus besloot ze zichzelf te genezen.

In 2015 begon Mikhaila te experimenteren met het elimineren van bepaalde soorten voedsel. Het begon met gluten, daarna schrapte ze de ene na de andere voedingsgroep uit haar dieet. De voorbije drie jaar heeft ze letterlijk alleen maar rood vlees gegeten – bijna uitsluitend rund – en zout. Dat heeft haar naar eigen zeggen volkomen genezen. Ze maakt nu podcasts en houdt een blog bij over haar “leeuwendieet”.

Het spreekt voor zich dat de medische wereld zo’n dieet niet onderschrijft. Toch kreeg ze in 2018 navolging van haar vader, die al na een paar maanden beweerde dat hij genezen was van zijn depressie, angstaanvallen, psoriasis, snurken, ontstoken tandvlees, maagoprispingen en de vlekken in zijn rechteroog. Hij stopte met het nemen van de antidepressiva die hij al veertien jaar nam. Peterson stond, zo beweerde hij, ‘op een intellectuele top’.

Acht dagen coma

Zoals elke medische autodidact die ik ooit ben tegengekomen, ratelt Mikhaila met 150 kilometer per uur medisch jargon af, waarbij ze de buitenissige verhalen aan elkaar rijgt met een ademloos melodrama dat na verloop van tijd bijzonder vermoeiend wordt om te volgen. Ze wil de “naakte, gore details” van de voorbije achttien maanden zelf vertellen, “want papa is nog niet volledig hersteld, en hij is nog altijd extreem vatbaar voor angsten, en als je het verhaal doet, dan is hij telkens weer een paar dagen van de kaart”.

Na tachtig minuten op Zoom weet ik één ding: als ik zo dicht bij de dood stond als haar vader zich volgens haar herhaaldelijke keren had bevonden, dan was zij allesbehalve de persoon die ik zou toevertrouwen met het redden van mijn leven.

De problemen begonnen volgens Mikhaila allemaal in oktober 2016. Op dat moment aten zij, haar man en haar vader, uitsluitend vlees en groeten – het pure leeuwendieet zou later komen – en aten ze een stoofpotje met appelcider in, waarop ze alle drie een “natriummetabisulfietreactie” hadden. “Het was echt verschrikkelijk, maar hij was er het ergst aan toe. Hij kon niet opstaan zonder flauw te vallen. Hij had een gevoel van naderend onheil. Hij kon niet slapen.”

Peterson zegt zelf dat hij vijfentwintig dagen lang niet sliep, een bewering die breed in twijfel getrokken wordt, aangezien de langste geregistreerde periode van slapeloosheid elf dagen is. Maar dat wuift Mikhaila ongeduldig weg: “Hij was er heel erg aan toe, oké?”

Peterson had redenen genoeg om van streek te zijn. Zijn boek 12 regels zou een jaar later uitkomen. Zijn job aan de University of Toronto was in gevaar vanwege de controverse over de transgendervoornaamwoorden. “Dat bracht ongelooflijk veel stress teweeg”, beaamt Mikhaila. “En ook het feit dat hij van de ene op de andere dag beroemd werd, creëerde stress. Maar onze hele familie is het erover eens dat het vooral te maken had met die bizarre gezondheidskwestie.”

Ze zagen artsen, “die niet begrepen wat er aan de hand was”, tot de huisarts “een bijzonder lage dosis benzodiazepine” voorschreef, een groep van kalmeermiddelen waartoe ook valium behoort. Het leek te helpen. “En wij hadden het gevoel: oké, als dat nodig is.”

Begin 2019 – Peterson was een bekende naam, zijn boek een wereldwijde bestseller – sloeg de rampspoed toe. De vrouw met wie hij al dertig jaar getrouwd was, Tammy, kreeg te horen dat ze aan nierkanker leed. “We lieten een hoop onderzoeken uitvoeren, en toen bleek dat het om die extreem zeldzame, extreem dodelijke kanker ging.” Er waren veel chirurgische complicaties en Peterson bracht maanden bij haar ziekenhuisbed door, voortdurend bang dat ze zou sterven. Die zomer verhoogde zijn arts de dosis benzodiazepine, maar dat leek de zaken alleen maar erger te maken. “Papa begon heel vreemd te doen. Het manifesteerde zich als extreme angsten, en zelfmoordgedachten.”

Op advies van een andere psychiater ruilde hij het medicijn in voor ketamine, maar ontwenningsverschijnselen dreven hem opnieuw naar benzodiazepine. Nog een andere psychiater, een vriend van de familie, raadde hem aan benzodiazepine te blijven nemen en zich te laten opnemen in een ontwenningskliniek om er geleidelijk vanaf te raken. Na zes weken in een rehab in Connecticut was hij er erger aan toe dan ooit. Hij zat nog altijd aan de benzodiazepine, maar nam daarnaast ook andere medicijnen. Hij was extreem geagiteerd. Het risico bestond dat hij zichzelf van het leven zou benemen, en Peterson werd in november overgebracht naar een openbaar ziekenhuis in Toronto in Canada, waar hij de diagnose schizofrenie kreeg.

Het ziekenhuis wilde hem met elektroconvulsietherapie behandelen, maar daar wilden Mikhaila en haar gezin niet van weten. “Het is niet dat wij totaal geen verstand hebben van zulke dingen, weet je wel?”, zegt ze. “We bleven hun maar zeggen: het probleem ligt bij de medicatie. Maar ze wilden niet luisteren. We begonnen rond te bellen naar ontwenningsklinieken over de hele wereld. In totaal wel 57. En een van de klinieken in Rusland zei: ‘Ja, wij doen detox.’ Wij dachten: wat doen we nu? Het moet wel gevaarlijk zijn, want niemand anders durft het aan. Maar mijn familie was het eens: we geven het een kans.”

De artsen in Toronto waren tegen. “We moesten documenten ondertekenen waarin we de verantwoordelijkheid voor wat er ook zou gebeuren op ons namen. En ze waren ook zo boos op ons dat ze geen ontslagpapieren wilden geven. Wat onwettig is. Het was een puinhoop.”

In januari vorig jaar zette Mikhaila - met de hulp van haar man, een verpleegkundige en een veiligheidsagent – Jordan Peterson op een privévliegtuig naar Moskou. De kliniek daar had meer ervaring met ontwenning van opiaten dan van benzodiazepines; ze wierpen één blik op Peterson en zeiden dat hij opzettelijk vergiftigd was. “En ik zei: nee, het zijn de medicijnen.”

Om het nog wat ingewikkelder te maken intubeerde de kliniek hem vanwege een niet-gediag­nosticeerde longontsteking. Had ze het gevoel dat haar vader in veilige handen was? “Wel, mijn echtgenoot vertaalde alles, wat verschrikkelijk was. Maar de kliniek oogde echt modern. Het zag er niet louche uit.”

De medici gaven Peterson propofol, het geneesmiddel dat Michael Jackson doodde, om hem in een acht dagen durende coma te brengen, waarin ze “iets deden wat plasmaferese heet, waarbij bloed afgenomen en gereinigd wordt. Benzodiazepines hebben zo’n lange halveringstijd, dat er een theorie bestaat dat een terugslag misschien ook komt doordat je nog benzodiazepines in je hebt. De plasmaferese neemt ineens alles weg.”

Toen Peterson opnieuw bij bewustzijn kwam, werd snel duidelijk dat het leed nog niet geleden was. “Hij was catatonisch. Heel, heel erg. En toen kreeg hij deliriums. Hij dacht dat mijn man zijn oude huisgenoot was. Het was vreselijk.” Panikeerde ze? “Ja, ik ben een hoop haar kwijtgeraakt. Ik ben van mijn leven niet zo gestrest geweest. We hadden papa hierheen gebracht, en de vraag was: wat doet die detox precies? Vergde het te veel van zijn hersenen? Ik dacht: als dit slecht afloopt, ben ik genaaid. De hele wereld gaat mij de schuld geven, want wie brengt nu iemand naar Rusland om die medicijnen uit zijn lijf te krijgen? Het zag er heel slecht uit.”

Peterson werd overgebracht naar een openbaar ziekenhuis in Moskou, “eigenlijk voor mensen met een ernstig hoofdtrauma. Het leek een ziekenhuis uit de Sovjet-tijd, zoals in een film. Maar – godzijdank – liep het vol echt, echt, echt, echt bekwame artsen. Ik ging de volgende dag op bezoek, en papa was helemaal terug!”

De artsen hadden hem andere geneesmiddelen gegeven – hij was alert. Het was inmiddels februari en Peterson herinnerde zich sinds half december niets meer. Hij kon zelfs niet meer typen. Hij deed er acht dagen over om weer te leren lopen, en werd overgebracht naar een andere kliniek om te herstellen. Eind februari vloog zijn familie hem over naar Florida. Ze huurden een huis in Palm Beach, trommelden verpleegkundigen op en hadden er goede hoop op dat hij weer de oude zou worden. Maar tien dagen later doken alle oude symptomen weer op. Peterson was extreem rusteloos, had pijn en werd opnieuw suïcidaal. “En ik dacht: wat is hier aan de hand?”

Mikhaila nam contact op met een kliniek in Servië – “een privéziekenhuis van wereldniveau” – en vloog met haar vader naar Belgrado, waar hij de diagnose akathisie kreeg, een soort rusteloosheid die klassiek bij ontwenning van benzodiazepine optreedt. Eindelijk had Mikhaila artsen gevonden die haar eigen theorie onderschreven.

Ze schreven meer kalmeermiddelen voor, en ook antidepressiva en een opiaat. Haar vader leek “stoned”, maar “begon toch ten minste te ontspannen”. Vader en dochter brachten meteen een podcast uit waarin ze fans van zijn herstelproces op de hoogte hielden. En toen ging Servië in lockdown. Ze nam haar intrek in de kliniek van haar vader, samen met haar echtgenoot, de nanny en hun driejarig dochtertje – en liepen prompt alle vijf Covid-19 op.

Op dat moment begint het te kolken in mijn hoofd.

De lawine van obscuur farmaceutisch jargon houdt maar niet op, terwijl Mikhaila de namen van alsmaar meer antibiotica en antidepressiva en antipsychotica die haar vader moet nemen blijft afvuren en haar bezwaren tegen deze en gene uit de doeken doet, tot alles een ondoorzichtige waas wordt.

Om een lang verhaal kort te maken: eind vorig jaar vloog Peterson terug naar Canada. Zijn akathisie – de intense agitatie en rusteloosheid die hem suïcidaal maakt – is aanzienlijk verbeterd, maar is nog niet weg. Niemand begrijpt waarom hij er nog door wordt geplaagd. Hij neemt nog altijd medicijnen. Na consultaties bij tal van artsen in Toronto is Mikhaila nu online aan het corresponderen met “duizenden slachtoffers van akathisie, die me uitleggen wat voor hen geholpen heeft”.

Heeft ze ooit het gevoel gehad, vraag ik me af, dat de medische wereld háár als het probleem beschouwde? “Helemaal, ja. Honderd procent. Ik veroorzaak al een tijdje problemen.” Ze lacht. “Ik ben nogal drammerig als ik het gevoel heb dat iets niet klopt.” Ik wijs haar erop dat ze geen medische opleiding genoten heeft. Maakt ze zich geen zorgen over de verantwoordelijkheid die ze heeft opgenomen voor de behandeling van haar vader? “Door de ervaring die ik met mijn ziektes heb opgebouwd, heb ik ook veel onderzoek gedaan. Het grenzeloze vertrouwen dat veel mensen hebben in artsen deel ik niet. Artsen zijn toch ook maar mensen?”

Het is een kijk die niet ongewoon is in Noord-Amerika, waar verrassend veel mensen YouTube als een waardig alternatief voor een medische opleiding beschouwen.

Geen herinneringen

Maar wat je ook over Peterson denkt, zijn consequente eerbied voor wetenschappelijke data staat buiten kijf. Zijn publieke imago wordt door wetenschappelijke precisie gekenmerkt. ‘Daar is geen bewijs voor’, is zowat zijn slagzin.

Ik popel dan ook om hem de volgende dag te vragen waarom hij zich aan dit medisch circus heeft overgegeven, tegen de aanbevelingen van zijn artsen in en georkestreerd door zijn dochter. Maar aan het eind van dit lange en vaak onthutsende relaas van zijn dochter kan ik nog altijd niet inschatten of haar vader lucide of incoherent zal zijn. Ik weet niet wat ik mag verwachten. En uiteraard zal Mikhaila ons gesprek op de voet volgen.

Een dag later op Zoom is Peterson onberispelijk gekleed, beheerst, een en al hoffelijkheid. Hij oogt wel mager en bleek, en ik krijg een sterk gevoel van kwetsbaarheid.

Aangezien hij om zijn op data gestoelde benadering bekendstaat, vraag ik hem welk medisch bewijs zo overtuigend was dat het hem ertoe aanzette in Moskou te ontwennen. Hij kijkt enigszins onbegrijpend. “Ik herinner me er niets van. Van 16 december 2019 tot 5 februari 2020 weet ik niets meer”, zegt hij. “Ik herinner me er helemaal niets van.”

Hij verzekert me dat hij er niettemin mee instemde in Moskou behandeld te worden, en dus vraag ik opnieuw waarom. “Ik had me tot het beste therapiecentrum in Noord-Amerika gewend, en daar hadden ze het alleen erger gemaakt. We hadden dus geen opties meer. De inschatting van mijn familie was dat ik wellicht zou sterven als ik in Toronto zou blijven.”

Waarom legde hij zijn lot in de handen van zijn familie, en niet in die van de medische wereld? “Ik had mezelf overgegeven aan de medische wereld, en het gevolg was dat ik ging sterven”, herhaalt hij vlak. “Het was dus niet zo dat (het bewijs uit, red.) Moskou zo overtuigend was. Het was dat we geen opties meer hadden.”

Ik vraag mij af in welke mate zijn geestelijke gezondheid hem al in de maanden én jaren voorafgaand aan de crisis zorgen baarde. Volgens zijn agenda had hij in de loop van zijn boekentournee tweehonderd dagen lang avond na avond lezingen in wel 160 steden gegeven, vaak voor een publiek van duizenden mensen. Hij werd op handen gedragen als een psychologische autoriteit die op alle vragen een antwoord had – en die fans gretig advies gaf over hun geestelijke gezondheid. Hoe bezorgd was hij over zijn eigen geestelijke gezondheid? “Ik denk niet dat het een zaak van geestelijke gezondheid is. Ik heb een soort auto-immuniteitsstoornis, en depressies zijn aan de basis vaak auto-immuun.”

Tranen deppen

Ik ben opnieuw in de war. In de loop van al zijn medische rampspoed werd toch nooit een formele diagnose van auto-immuniteitsstoornis gesteld? “Jawel hoor”, werpt Mikhaila op. “In Rusland en Servië. Fibromyalgie (wekedelenreuma, red.).” Dat is toch geen auto-immuunziekte? “Ik bedoel maar,” zegt Peterson vaag, “er is weinig geweten over dit soort aandoeningen van de auto-immuniteit. Fibromyalgie is daar een goed voorbeeld van. Het is terra incognita.”

Op dat punt begint hij te praten over posttraumatische stressstoornis. “Een van de aanwijzingen voor posttraumatische stressstoornis is derealisatie. Je hebt het gevoel dat de dingen om je heen onwerkelijk zijn. Ik was in een permanente staat van derealisatie van oktober 2016 tot…” – hij kijkt met een wrange grijns na welke dag het nu is – “12 januari 2021.”

Jordan Peterson zijn, zegt hij, hield in dat hij ongemerkt vijf jaar onder ongeziene druk stond. “Ik bevond me in het epicentrum van die ongeloof­llijke controverse, met constant journalisten rond me en demonstrerende studenten. Het is emotioneel heel zwaar om publiekelijk zo hard aangepakt te worden. Ik heb dat pakweg drie jaar continu meegemaakt.”

In 2017 ondertekenden tweehonderd van zijn collega’s “een petitie aan de University of Toronto om me uit mijn ambt te ontzetten. En mijn faculteit gaf dat door aan de administratie zonder me nog maar op de hoogte te brengen.”

Toen hij een lezing gaf aan Queen’s University in Kingston, Ontario, “beukten demonstranten op het raam. Het leek wel een aanval van zombies. Ze arresteerden een vrouw die een wurgtouw bij zich had, kun je geloven! En na de demonstratie werd ik lastiggevallen door een klein groepje idiote demonstranten die me twee, drie straten lang in het gezicht zaten te schreeuwen.”

Was het beangstigend? “Ja, absoluut. Ik maakte me zorgen over mijn familie. Ik maakte me zorgen over mijn reputatie. Ik maakte me zorgen over mijn baan. En er gebeurden nog andere dingen. De Canadese fiscus kwam achter me aan, maakte me het leven zuur, ook al gaven ze drie maanden later toe dat ze het fout hadden. Maar ze treiterden me kapot. Het college van psychologen waar ik deel van uitmaakte, had het op me gemunt omdat een van mijn cliënten met een hele reeks ongefundeerde aantijgingen was gekomen. Dat was allemaal bijzonder stresserend.”

Het frustreert hem nog altijd enorm dat journalisten zijn werk als ‘fundamenteel politiek’ blijven bestempelen. “Ik vind het echt niet leuk om mensen op stang te jagen”, zegt hij. “Ik ben een klinisch psycholoog, het ligt in mijn aard om mensen te helpen. Controverse veroorzaken interesseert me niet. Ik probeer mensen te doen begrijpen dat ze nood hebben aan diepe zingeving in hun leven omdat hun leven zo moeilijk is.”

Hij blijft zich verwonderen over het enthousiasme van zijn fans voor zijn strenge boodschap. “De reacties zijn altijd verbazend geweest. Ik weet niet wat ik ervan moet denken. Wat moet ik maken van het feit dat ik 600 miljoen views op YouTube heb?”

Hij denkt er in elk geval vaak over na; hij verwijst herhaaldelijk naar die kijkcijfers, met een soort beate verwondering. “Dat is een mate van bekendheid die – wel, ik zeg niet ongeëvenaard, want aan beroemde mensen geen tekort, maar het is zeker ongeëvenaard voor mij! Toen dat me overkwam, was ik 55 of zoiets. Ik had jaren in de luwte gewerkt. En sindsdien heb ik die ongelooflijke inkijk in het lijden van duizenden en duizenden mensen, en kan ik niet meer buitenkomen zonder dat al die mensen me aanklampen. En meestal zijn ze behoorlijk emotioneel, en ben ik…” Zijn stem beeft, en breekt.

“Zulke gesprekken heb je niet vaak buiten de klinische sfeer. Als dit zo overweldigend voor me is, dan is dat ook omdat het direct bewijs vormt van de weinige steun die zo veel mensen krijgen.” Zijn gezicht betrekt en hij barst in tranen uit. “Ze gaan ten onder…” Hij stort nu helemaal in. “Sorry”, snikt hij. “Ik heb al zo lang geen interview meer gedaan.” Hij gaat weg en komt een minuut later terug met een handdoek om zijn tranen te deppen.

Miraculeus herstel

“En het ging ook waanzinnig fout met Tammy (zijn vrouw, red.). Vijf maanden lang draaide elke dag om leven en dood en crisis. De artsen zeiden: ‘Ze heeft een kanker die zo zeldzaam is dat er nagenoeg geen literatuur over bestaat, en de kans dat ze geen jaar meer leeft is 100 procent.’ Het resultaat: eindeloze nachten slapen op de vloer van de spoedafdeling, constant chirurgische complicaties.” Hij kijkt getraumatiseerd. “En dus greep ik naar benzodiazepines.”

Ik wijs hem erop dat van die medicijnen is geweten dat ze extreem verslavend zijn. Hij moet toch de gruwelverhalen gehoord hebben over huisvrouwen die in de jaren 60 valium slikten? Boezemde hem dat geen angst in? “Nee, ik stond er absoluut niet bij stil. Ze werden me voorgeschreven, en ik nam ze gewoon.”

Misschien waren de medicijnen de oorzaak van zijn problemen. Maar hoe meer hij praat, hoe meer ik me afvraag of niet ook toxic masculinity schuld treft. De voorgeschiedenis van depressie in zijn familie vertelt ons misschien ook iets over de prijs die wordt betaald voor de filosofie die hij aanhangt; dat Peterson zelf niets had aan zijn eigen credo – toon dat je een man bent, recht de rug, suck it up – toen het leven ondraaglijk stresserend werd. Op het eigenste moment dat de beroemdste publieke intellectueel op de planeet een regime van orde en zelfdiscipline predikte, was zijn privéleven een chaos. De parallel met Donald Trump dringt zich op, nog zo’n ongelukkige man die afgesloten van zijn emoties de mythe van de sterke man propageert terwijl hij met zijn familie in een bunker vertoeft, gescheiden van de wereld.

Critici van Peterson zullen er ongetwijfeld op wijzen dat hij een hele intellectuele filosofie gebouwd heeft op het principe dat het leven helemaal om pijn en lijden draait; dat de krachtige, mannelijke reactie is de rug te rechten en de strijd aan te gaan, en niet je toevlucht te nemen tot geneesmiddelen om de pijn te verdoven.

“Nee, dat heb ik nooit gezegd. Als je een fatsoenlijke klinisch psycholoog bent, beveel je mensen psychiatrische medicatie aan als dat aangewezen is. Wat ik mensen aanraad, is dat het geen zin heeft boos te worden vanwege de pijn die je voelt. En geloof me, ik ben vaak in de verleiding gekomen om kwaad te worden over wat me de voorbije twee jaar overkomen is.”

Toen ik naar de podcast keek die hij in juni vorig jaar met Mikhaila in Belgrado maakte, vond ik dat hij er boos uitzag. Op wie of wat was hij boos, vraag ik. “Pijn maakt je kwaad.” Is hij in zeker opzicht boos op zichzelf omdat hij benzodiazepines nam? “Ik zou niet zeggen boos. Maar dat neemt niet weg dat ik de ironie ervan wel zie. Dat is nog zoiets dat het moeilijk te verteren maakt. Had ik beter moeten weten? Misschien.”

Mikhaila komt scherp tussenbeide. “Wel…” Maar hij gaat door. “Ik bedoel: ik heb een proefschrift over alcoholisme gemaakt.” Ze verheft haar stem en zwaait met de armen. “Dit is – wacht, wacht! Je beleefde een neveneffect van medicatie. Had jij kunnen weten dat benzodiazepines akathisie kunnen veroorzaken bij mensen die SSRI’s (se­lec­tie­ve se­ro­to­ni­ne­her­op­na­me­rem­mers, red.) nemen?” “Nee”, hapert hij. Elk woord duidelijk articulerend zegt ze: “Dit. Was. Geen. Afhankelijkheid. Van. Benzodiazepine. Het was akathisie als neveneffect van psychofarmaca.” Haar vader knikt. “Juist. Ja, dat klopt.”

Mikhaila werpt een blik op de klok. “We moeten afronden.” Hij kijkt op. “Ik maak het goed, trouwens.” “Ja, ja, dat weet ik. Maar toch.” Is hij absoluut zeker, probeer ik nog eens, dat wat hij beleefde niet gewoon een begrijpelijke reactie op ondraaglijke stress was? “Onmogelijk dat dat opgaat voor akathisie”, snauwt Mikhaila.

Petersons vrouw herstelt op miraculeuze manier van kanker. Zijn grootste bron van stress momenteel is “de vrees dat de akathisie terugkomt. Het is ondraaglijk. En voortdurend heb je het gevoel dat je ermee kunt stoppen als je maar genoeg wilskracht opbrengt. En dus is het ook nog eens vernederend.” Wekt het een vermanend stemmetje op in zijn hoofd dat hem ervan beschuldigt zwak te zijn? “Ja, zeker.” Hij is bezorgd dat de akathisie ook andere mensen de indruk van zwakte geeft. “Zo komt het in elk geval over. Grotesk, absoluut.”

Gedurende 26 dagen in november leed hij aan akathisie. In december waren het er vijf – “en die episodes duurden vijf tot zeven uur”. In januari waren er geen, “maar ik voel dat het om de hoek loert”. Elke ochtend gaat hij negentig minuten lang in de sauna. Hij doucht twintig minuten, gaat twee tot vier uur wandelen, “en dan kan ik beginnen aan iets wat lijkt op een productieve dag”.

Zijn politieke kijk is alvast onveranderd. Gevraagd naar de bestorming van het Capitool in Washington schakelt hij over op de meer vertrouwde, zelfverzekerde Peterson-modus. “Ik vermoedde al dat het constante aandringen vanuit het radicaal-linkse front slapend rechts wakker zou maken. Dat zag ik vijf jaar geleden al aankomen. En je kunt de schuld in Trumps schoenen schuiven, maar daar ben je weinig mee. Natuurlijk was hij de katalysator van die vreselijke gebeurtenissen in Washington – en misschien gaat het wel weg zodra Trump van het toneel verdwenen is. Maar ik betwijfel dat.” Moet Trump geïmpeacht worden? “Ik vind dat hij genegeerd moet worden.”

Het is ongelooflijk, maar zelfs in die barre tijden is hij erin geslaagd een boek te schrijven – Beyond Order: 12 More Rules for Life – het vervolg op zijn zelfhulpbestseller. Ik vraag hem welk gevoel hij erbij heeft dat het in de lente uitkomt? “Ik hink op twee gedachten, want ik kan niet goed een oordeel over dat boek vellen. Ik schreef het niet in optimale omstandigheden – dan druk ik me zacht uit – en dus kan ik de kwaliteit niet goed beoordelen.”

Minste van twee kwaden

Waarom stelde hij het boek dan niet uit tot hij zich beter voelde?

“Ik kan u niet uitleggen waarom ik het gedaan heb. Het was makkelijk. Want het alternatief was erger.” Hij was een jaar verloren door de ziekte van Tammy, en vervolgens een jaar door zijn eigen ziekte. “Als ik ook dat boek verloren had, dan zou ik niets meer hebben gehad.”

Ik vertel hem dat het me verbaast dat hij het voor elkaar gekregen heeft, en dat verheugt hem. “Als je me gezien had, geloof me, dan had het je nog harder verbaasd. Toen ik het audioboek in november opnam, was ik bijna de hele tijd akathystisch.” Hij praat luider, trotser. “Ik had zowat stuiptrekkingen in de autorit naar de studio. Ik bewoog als een bezetene. En dan ging ik naar boven, naar de studio, en dwong ik mezelf twee uur lang niet te bewegen.”

“Als je me gevraagd had hoe groot de kans was dat ik het einde van de opnames levend zou bereiken, had ik tien tegen één gewed dat ik daar niet in zou slagen. Maar ik heb de opnamen afgemaakt. En het boek ook. Want het alternatief was erger geweest. Dus als je me vraagt hoe ik erin geslaagd ben, ga ik het niet hebben over wilskracht of moed, maar over het minste van twee kwaden.”

Behalve dan dat hij zijn eigen verhaal - hoe kan het ook anders - uiteindelijk weer met zijn wilskracht en moed in verband brengt.

© The Sunday Times