Wraakporno gewroken

Op een dag besefte Emma Holten: dit zal altijd het interessantst aan mij zijn. Alles wat ze nog in haar leven zou doen - hoe succesvol ze zou worden, hoe goed in wat dan ook - nóóit zou het voldoende zijn om die eerste Google-resultaten te laten verdwijnen naar de marges van internet. "Het voelt", zegt de Deense via Skype vanuit Kopenhagen, "alsof je niet meer het recht hebt te bepalen hoe je leven eruit zal zien."

Het is nu ruim drie jaar geleden dat de studente literatuurwetenschappen wakker werd en de computer aanzette - het leek een dag als alle anderen. Tot ze merkte dat ze niet op haar mail en Facebook kon inloggen. Gehackt. Vervelend natuurlijk, maar ze realiseerde zich toen nog niet dat achter het inlogscherm een digitale Cerberus op haar lag te wachten, een meerkoppig monster dat haar vanaf dat moment niet meer met rust zou laten.

Nadat ze haar wachtwoorden had hersteld, stroomden ze binnen, de honderden berichten en mails van mannen uit de hele wereld. "Weten je ouders dat je een slet bent?", vroeg de een. "Stuur me meer naaktfoto's, zo niet dan mail ik de foto's die ik al heb naar je baas", dreigde een ander. In die mails zaten links naar zogenoemde wraakpornosites, fora waarop mannen privéfoto's van naakte vrouwen publiceren.

Haar toenmalige vriendje had wat erotische foto's van haar gemaakt toen ze 17 was. Ze zaten jarenlang veilig opgeborgen in haar inbox, maar blijkbaar niet veilig genoeg. Tot op de dag van vandaag weet ze niet wie die naaktfoto's heeft gestolen en naar de sites heeft gestuurd. Het bleef niet bij de afbeeldingen alleen. Ook haar volledige naam, mailadres, Facebookprofiel, woonadres en werkgever werden vermeld, iemand had zelfs de moeite genomen een schermafbeelding van haar huis op Google Streetview te maken. Voortaan had iedereen die haar googelde met een muisklik die foto's én persoonlijke gegevens binnen handbereik.

Geen weg terug

Holten had die ochtend nog geen idee hoe groot het probleem was. Zou ze er een week last van hebben, misschien twee? Ze belde haar ouders en ex-vriendje. Die vonden het vervelend voor haar, maar dachten ook dat het wel zou meevallen. Ze nam contact op met de politie. Foto's ontvreemden is illegaal, wist die haar te vertellen. Maar de agenten zeiden ook dat er niets aan te doen was: deze sites werden gehost in het buitenland, dat lag buiten hun macht.

"Het overkwam mij in 2011", zegt Holten, inmiddels 23. "Toen waren we nog niet zo bekend met non consensual porn" - porno zonder toestemming. Ze gebruikt de term wraakporno liever niet, omdat het vaak niet eens ex-partners zijn die de foto's op de sites publiceren, maar willekeurige mannen die het materiaal doorsturen. "Nu is er meer aandacht voor. Een aantal jonge meisjes heeft zelfmoord gepleegd omdat zonder toestemming foto's zijn verspreid. Er zijn naaktfoto's van celebrity's zoals Jennifer Lawrence online geplaatst. Op het moment dat het mij overkwam, ging ik googelen naar verhalen van anderen, naar advocaten die me zouden kunnen helpen. Ik vond niets."

Wat ze wel ontving: mails en berichten van mannen, elke dag weer. Het hield niet op na een week en ook niet na twee weken. "Het eerste jaar voelde ik me beroerd. Ik kon aan niets anders denken. Ik werd paranoïde. Ik wilde onbekenden niet meer vertellen hoe ik heette, uit angst dat een belletje ging rinkelen. Op een feestje stond ik met iemand te praten. Na twee uur zei die: leuk om je te spreken, ik was benieuwd hoe je in het echt bent."

Toen deed ze een ontdekking. Internet staat vol met porno. In een vloek en een zucht zijn veel uitdagendere foto's te vinden dan degene die Holten op haar 17de had laten maken. Wat maakte haar foto's, en die van duizenden andere vrouwen, dan zo populair?

Bij een bezoek aan een site waarop haar foto's stonden - ze probeerde angstvallig in de gaten te houden op welke ze vindbaar was - stuitte ze op iets wat The Exposure Manifesto heet: een lijst met zeven geboden die rondgaat op wraakpornosites. Holten pakt de lijst erbij en draagt voor: "Punt 1: Als de foto's van een hoer eenmaal op internet staan, is er geen weg terug. Ze worden al snel gedownload door honderden, zo niet duizenden, geile kijkers. Die zullen de afbeeldingen op hun computers opslaan, delen, overal posten en zich er - natuurlijk - keer op keer op aftrekken."

"Of Punt 3 in het 'manifest': alle vrouwen, meisjes, sletten, kutten en hoeren moeten worden getoond, gedeeld en geobjectiveerd. Een aantrekkelijke bitch zal moeten accepteren dat haar rol in het leven die van seksueel object is."

Holten pauzeert even en zegt dan: "Gek om zo over de vrouwen te praten die je zelf op internet opzoekt, niet?"

Het fascinerende aan de foto's is niet de sexy pose, concludeerde ze na het taalgebruik op de sites te hebben geanalyseerd. "Het gaat om macht. Mannen vinden het lekker dat de foto's zonder mijn toestemming online zijn geplaatst, dat ik een geheim met me meedraag, dat ik eronder lijd. Die vernederende context windt ze op."

Doorsneemannen doen eraan mee, benadrukt Holten. Jongens, studenten, huisvaders - ze stuurden haar gewoon berichten vanaf hun eigen Facebookaccount. "In een onlinecultuur gelden blijkbaar andere regels, het is een parallel universum waarin het volstrekt normaal is vrouwen zo te behandelen."

Eigen schuld

"Natuurlijk heb ik geprobeerd de foto's van de sites te laten verwijderen. Maar je staat machteloos en dat weten ze. Vraag je heel netjes en lief: wil je ze alsjeblieft verwijderen? Dan mailen ze: fuck you, hoer. Sommige sites vragen om je verhaal, zogenaamd in ruil voor de foto's. Ze willen weten door wie je je verraden voelt. Ook daaruit blijkt dat ze genieten van het vernederen."

Ja, Holten weet dat er lezers zullen zijn die nu denken: eigen schuld, had je die foto's maar niet moeten nemen. "Die mensen moeten beseffen dat ze hetzelfde denken als de mannen op die sites: door me te laten fotograferen zou ik het niet meer verdienen om normaal te worden behandeld, vogelvrij zijn. Maar het waren privéfoto's, iedereen heeft het recht die te nemen."

Holten is het nu gewend aandacht te krijgen van mensen over de hele wereld. Het is de realiteit waarmee ze al drie jaar lang elke dag moet leven. Maar de laatste tijd is er iets veranderd.

In de zomer van 2014 besloot ze over te gaan tot een tegenoffensief. Ze wilde de schaamte van zich afwerpen, haar leven weer in eigen hand nemen.

Dat deed ze met een nieuwe reeks naaktfoto's. "Mijn stilte impliceerde dat ik meeging in hun logica, dat ook ik vond dat ik me moest schamen. Maar ik geneer me niet voor mijn seksualiteit, dat heb ik nooit gedaan. Het draait om instemming: ik ben degene die hierover gaat. De eerste foto's zijn online geplaatst zonder mijn toestemming, dat is blijkbaar onderdeel van de opwinding. Nu wilde ik foto's waarmee ik wel instemde, waarin ik geen vogelvrij object ben, maar iemand van vlees en bloed."

Bij de foto's schreef ze een artikel waarin ze het gegeven 'instemming' analyseerde. Dat zogenoemde Consent Project publiceerde ze afgelopen september in Friktion, een Deens onlinemagazine 'over kunst, lichaam en cultuur' waarvan ze medeoprichter is.

"Ik had het alleen bij dat artikel kunnen laten, me op academische wijze eruit kunnen intellectualiseren. Maar dat wilde ik niet. Deze episode heb ik ervaren als een visuele aanval. Met de nieuwe foto's wilde ik laten zien: dat ik naakt op internet sta, betekent niet dat je mij en al die andere slachtoffers niet serieus hoeft te nemen."

Het project is een activistisch statement, zegt ze. "Het zal mijn problemen niet oplossen. Sterker: ik vestig hiermee weer aandacht op de oorspronkelijke foto's. Maar ik wil overbrengen wat ik de afgelopen jaren heb geleerd: dat het op die sites niet gaat om de naakte vrouwen, het draait om de vernederende context."

De Deense Elle merkte het project onlangs op en schreef erover op de website. The Huffington Post nam de foto's vervolgens over, ironisch genoeg zonder Holten toestemming te vragen en met foutieve informatie in het bericht. Het verhaal van de Deense wekte de interesse van de Engelse krant The Guardian, waarop meer media volgden.

Ze ontvangt nu dagelijks berichten van slachtoffers wereldwijd. "Een Nederlands meisje mailde me dat haar ex heeft gedreigd foto's online te plaatsen. Sindsdien is ze elke dag bang dat hij haar leven zal ruïneren, dat ze haar baan, vrienden en familie verliest."

Als ze verneemt dat tijdens de voorbereiding op het interview bij het zoeken van haar mailadres op Google alleen nog berichten over het project tevoorschijn kwamen, en geen links naar de oorspronkelijke foto's, is ze opgelucht: "Dat is fijn om te horen."