‘Wonderdokter’, volksheld en afvallige met de looks van een oude rocker: wie is chloroquine-arts Didier Raoult?

De Franse ‘wonderdokter’ Didier Raoult is de man die al maandenlang hydroxychloroquine aanprijst als middel tegen Covid-19, ‘niet zo’n ernstige ziekte’. Presidenten Trump en Bolsonaro zijn believers. Toch geniet eerder onderzoekswerk van deze microbioloog, die veel weg heeft van een druïde, veel aanzien.

De zoektocht naar een vaccin is “een belachelijke uitdaging”, vindt de Franse infectioloog en microbioloog Didier Raoult (68). Een tweede golf is “een fantasie”, het virus zal “vanzelf uitdoven”. Corona is “niet bijzonder besmettelijk”, en Covid-19 “niet zo’n ernstige ziekte”. Dit is een “banale epidemie”.

Als de wetenschappelijke goegemeente A zegt, zegt Didier Raoult B. Sinds eind februari verkondigt de directeur van het IHU Méditerranée, een onderzoekscentrum naar infectieziekten in Marseille, dezelfde boodschap. Covid-19 is eenvoudig te genezen met een combinatie van twee doodgewone medicijnen: het antimalariamiddel hydroxychloroquine en het antibioticum azitromycine.

Volgens de meeste medisch onderzoekers is er nauwelijks bewijs voor de effectiviteit van die behandeling. Het nauw verwante chloroquine, ook een oude malariapil die volgens Raoult geschikt is om Covid-19 mee te bestrijden, is in hoge doses zelfs gevaarlijk. In Brazilië werd een proef met het middel gestaakt omdat het bij sommige patiënten hartproblemen had veroorzaakt, soms met een dodelijke afloop tot gevolg.

Maar Raoult blijft onverstoorbaar zijn chloroquine-evangelie verspreiden. De banvloek die de internationale medische gemeenschap over het medicijn heeft uitgesproken, lijkt hem alleen maar in zijn overtuiging te hebben gesterkt. “Misschien dat het elders mensen doodt, hier redt het levens”, zei hij in een videoboodschap. De mortaliteit onder zijn patiënten is “de laagste ter wereld”.

De aanjager van de mondiale chloroquine­hype kan een paar van de machtigste mensen ter wereld tot zijn fans rekenen. De Braziliaanse president Bolsonaro zweert bij hydroxychloroquine, de Amerikaanse president Trump beweert het iedere dag preventief te slikken. Het middel is wereldwijd omarmd door zo’n beetje iedereen die zich tegen het establishment keert, met Raoult als grote roerganger.

Veel aanzien

Raoult mag dan een onconventionele wetenschapper zijn, zijn eerdere onderzoekswerk geniet onder vakgenoten veel aanzien. In zijn jeugd zag het daar niet naar uit. Op zijn 17de verliet hij voortijdig de middelbare school om te gaan werken op de grote vaart. Na twee jaar keerde hij terug van zee onder druk van zijn vader, die wilde dat zijn zoon net als hij geneeskunde ging studeren.

In de jaren tachtig en negentig ontdekte Raoult tientallen bacteriën, waarvan er twee – Raoultella planticola en Rickettsia raoultii – zijn naam dragen. Hij is een van de grondleggers van de paleo­microbiologie, een discipline die prehistorische micro-organismen bestudeert, en een van de ontdekkers van het mimivirus, het grootste virus tot dusver bekend.

Meer dan drieduizend artikelen verschenen onder zijn naam, rekende Le Monde onlangs na. Sinds het begin van dit jaar publiceerde hij er al meer dan dertig. Het roept de vraag op hoe nauw hij inhoudelijk betrokken is geweest bij al die publicaties.

Collega-wetenschappers wijzen bovendien op de rammelende methodologie van Raoults recente onderzoeken naar hydroxychloroquine. Zo zijn zijn proefpersonen niet willekeurig geselecteerd en is er geen controlegroep die een placebo kreeg toegediend. Bij onderzoek naar de effectiviteit van medicijnen is dat ongebruikelijk.

Geconfronteerd met dergelijke kritiek gaat Raoult in de tegenaanval, en niet zo zuinig ook. Het inmiddels teruggetrokken onderzoek dat werd gepubliceerd in The Lancet noemde hij “een halfbakken zooi”, “een compleet waanzinnige fantasie”, uitgevoerd door mensen “die nog nooit patiënten hebben gezien”. Hij zei het in een YouTube-video met de veelzeggende titel ‘4.000 behandelde patiënten vs Big Data: wie te geloven?’.

Als er zoiets bestaat als een populistische wetenschapper, dan komt Didier Raoult aardig in de buurt. Hij gelooft wat hij met zijn eigen ogen bij zijn eigen patiënten ziet en heeft lak aan de wetenschappelijke mores waar zijn collega’s zich aan houden. Zijn feitelijke stellingnames zijn fluïde – eind februari noemde hij Covid-19 nog ‘de longinfectie die waarschijnlijk het gemakkelijkst te genezen is’ – en hij biedt een eenvoudige oplossing voor een complex probleem: een decennia oud en spotgoedkoop medicijn.

De opwarming van de aarde? “Persoonlijk zie ik die niet”, zei Raoult eerder dit jaar. In 2011 schreef hij het boek Dépasser Darwin (Darwin overtreffen), waarin hij de evolutietheorie in twijfel trekt. Hij is de vleesgeworden non-conformist, die altijd – maar dan ook altijd – tegen de communis opinio ingaat. Al ziet hij dat zelf anders: “Ik ben geen outsider”, zei hij tegen La Provence. “Ik loop voor.”

Volksheld in Marseille

Raoult is een arts met een achterban, waarmee hij het liefst direct communiceert via YouTube en Twitter. De traditionele media vertekenen de werkelijkheid, vindt de hoogleraar microbiologie. Uitnodigingen van de hard-kritische politiek interviewer Jean-Jacques Bourdin liet hij herhaaldelijk onbeantwoord. Toen hij zich onlangs op zijn werkkamer liet interviewen door anchorman David Pujadas, die hem zei dat de mensen zich afvragen waarom hij geen gerandomiseerd onderzoek heeft gedaan, antwoordde Raoult: “U vergist zich. De mensen denken niet zoals u, de mensen denken zoals ik.”

In Marseille is Raoult onderhand een volksheld. Hij is de personificatie van de tweede stad van Frankrijk, de opstandige en volkse havenstad die in veel opzichten het anti-Parijs is. Als Raoult het met een vies gezicht heeft over wat ze “daar in Parijs” nu weer hebben besloten, gaat dat er in Marseille in als zoete koek. Op de eerste dag na de lockdown reed er in de Zuid-Franse stad een busje rond met Raoults beeltenis en de tekst ‘Dokter Raoult, Marseille en de rest van de wereld houden van u’.

De dokter cultiveert zijn rebelse imago. In een interview met Paris Match noemde hij zichzelf “een afvallige”. Met zijn grijs-witte lange haar en baard heeft hij meer weg van een oude rocker, sekte­leider of druïde dan van een arts. Zijn witte doktersjas draagt hij in iedere videoboodschap, net als een grote ring met een doodshoofd. Raoult is een haast iconische figuur geworden.

Franse kranten beschreven de voorbije weken hetzelfde ogenschijnlijk vergezochte scenario. Zou Didier Raoult de door het Élysée zo gevreesde politieke outsider kunnen worden die een brug weet te slaan tussen uiterst links en uiterst rechts en het electorale landschap in 2022 kan opblazen zoals Macron in 2017 deed?

Raoult ontkent politieke ambities te hebben. Ondertussen is de microbioloog wel het boegbeeld van iedereen die een afkeer heeft van de bestuurlijke elite in Parijs, lees: van Macron en zijn regering. Door de gele hesjes, die met name op Facebook nog altijd van zich laten horen, wordt hij op handen gedragen. Macron weet dat. Niet voor niets toog hij in april naar het IHU in Marseille om Raoult een bezoek te brengen.

Hij is “een groot wetenschapper”, zei de president.