Postuum
Winnie Mandela (1936-2018) streed bikkelhard voor haar eigen idealen
Ze lopen hand in hand, allebei met een vuist in de lucht, als symbool van victorie. Het is 11 februari 1990 en Nelson Mandela wandelt na 27 jaar opsluiting de vrijheid tegemoet met aan zijn zijde zijn echtgenote Winnie.
Dit iconische beeld beklijft van Winnie Mandela, de antiapartheidsactiviste die gisteren op 81-jarige leeftijd is overleden. Winnie Mandela volhardde in het verzet tegen Zuid-Afrika's apartheidsbewind terwijl haar man vastzat en zijzelf werd getreiterd, belasterd en geïsoleerd. En passant voedde ze hun twee dochters op. Winnie bleef Nelson Mandela's gevangenschap onder de publieke aandacht brengen en kreeg bij de historische vrijlating op 11 februari 1990 haar plek in de schijnwerpers. Winnie Mandela gold toen voor (zwarte) Zuid-Afrikanen als 'Moeder der Natie'.
Winnie Mandela werd geboren op 26 september 1936 in de Oostkaap, als Nomzamo Winifred Zanyiwe Madikizela. Na haar vertrek naar Johannesburg voor een studie ontmoette ze in 1957 bij een bushalte in de township Soweto een advocaat met de naam Nelson Mandela. In 1944 was die al betrokken bij de strijd van het Afrikaans Nationaal Congres (ANC) tegen de dominantie van de blanke etnische minderheid en de segregatiepolitiek. Ze trouwden, kregen twee kinderen en moesten in 1963 los van elkaar verder omdat Nelson Mandela de gevangenis in ging voor zijn verzet tegen Zuid-Afrika's systeem van rassenscheiding.
Vooral in de buitenlandse beeldvorming raakte de naam Winnie Mandela ook verbonden met beduidend minder aantrekkelijke gebeurtenissen. Zo was er in 1988 de moord op de 14-jarige jongen Stompie Seipei, gepleegd door leden van Winnie Mandela's knokploeg Mandela United Voetbalclub. In die tijd raakte er een tweede bijnaam voor Winnie Mandela in zwang: in de ogen van sommigen werd de 'Mother of the Nation' de 'Mugger of the Nation' ('overvaller van de natie').
In 1998 betichtte de Waarheids- en Verzoeningscommissie, onder leiding van aartsbisschop Desmond Tutu, Winnie Mandela van 'ernstige mensenrechtenschendingen'. Twee jaar daarvoor waren Winnie en Nelson Mandela al van elkaar gescheiden. Hij zou uitgroeien tot de Nobelprijswinnaar van mythische proporties; zij kreeg het aanzien van een gevallen vrouw.
Haar overlijden geeft allicht aanzet tot hernieuwde discussie over haar rol in de bevrijding van Zuid-Afrika, en over haar plek in de collectieve herinnering. De Franse producente Pascale Lamche bracht vorig jaar al de documentaire Winnie uit, bedoeld om Winnie Mandela uit de schaduw te halen van Nelson Mandela (die in 2013 overleed). "Het doel van mijn film is een herwaardering van Winnie als kritisch denker en als politieke speler met haar eigen bestaansrecht", zei producente Lamche tegen de Volkskrant.
Herwaardering
Winnie Mandela's betrokkenheid bij een reeks schandalen laat onverlet dat de docu over haar leven een vrij positief onthaal kreeg. Sommige zwarte Zuid-Afrikanen die zijn geboren na het einde van de apartheid in 1994 vragen zich af of Nelson Mandela destijds niet te veel concessies heeft gedaan aan het witte bewind in ruil voor de invoering van de democratie. In zo'n context is er ruimte voor een herwaardering van Winnie Mandela onder een deel van de Zuid-Afrikaanse bevolking. Ze bleef immers vasthouden aan haar uitgesproken opvattingen over welvaartsverdeling. Eigenlijk, zei ze na haar scheiding van Nelson Mandela, was het huwelijk maar een klucht geweest. Haar werkelijke liefde, stelde ze, was de strijd tegen de apartheid. "Ik was getrouwd met het ANC", placht ze te zeggen. "Dat was het beste huwelijk dat ik ooit heb gehad."
