Wie gelooft dat Hongarije zelf de corruptie gaat aanpakken, moet even gaan kijken bij het fietspad in Demjén

De Hongaarse regering belooft de Europese Commissie om corruptie beter aan te pakken. Brussel reageert positief, maar de Hongaarse corruptiebestrijder Ákos Hadházy is veel minder enthousiast. Waarom? Daarvoor neemt hij ons mee naar een fietspad in Demjén.

“Kom, we gaan naar een gestolen fietspad kijken”, zegt Ákos Hadházy (48) vrolijk. Voor Hadházy, een man met een grijs ringbaardje die zijn bril vervaarlijk ver op het puntje van zijn neus laat balanceren, is dit geen vreemde dagbesteding. Het partijloze parlementslid trekt kriskras door Hongarije en documenteert wat zijn land van binnenuit opvreet: corruptie. Twee inwoners van het dorpje Demjén schreven hem over fraude bij de aanleg van een fietspad, waar volgens Hadházy ook EU-fondsen mee zijn gemoeid.

De besteding van EU-geld in Hongarije bezorgt de Europese instellingen al jaren hoofdpijn. Het Europees bureau voor fraudebestrijding OLAF ontdekte tussen 2015 en 2019 onregelmatigheden bij 3,93 procent van de EU-fondsen in Hongarije. Hongarije voerde de lijst aan, bij nummer twee Slovakije ging het om 0,53 procent van de fondsen (het EU-gemiddelde was 0,36 procent).

Volgens Hadházy ging het destijds om het topje van de ijsberg: OLAF heeft beperkte middelen om corruptie te onderzoeken. Sinds 2021 heeft de Europese Commissie de ‘rechtsstaattoets’, een instrument waarmee ze geldstromen tijdelijk kan bevriezen als er vermoedens zijn van fraude.

7,5 miljard euro

Eerder dit jaar begon de Commissie deze procedure tegen Hongarije, enkele weken terug besloot ze 7,5 miljard euro aan subsidies op te schorten. Dat is ongeveer 5 procent van het Hongaarse bruto binnenlands product dit jaar. Er is een uitweg voor de Hongaren: hervormen. En de economie staat er slecht voor, waardoor de normaal gesproken dwarse premier Viktor Orbán bereid lijkt Brussel tegemoet te komen.

Hij introduceerde zeventien hervormingen, die in snel tempo door het parlement worden gejaagd. Centraal staat de ‘integriteitsautoriteit’, die moet toezien op corruptiebestrijding. Er zijn daarnaast plannen om de besteding van EU-fondsen transparanter te maken en het aantal publieke aanbestedingen waar slechts één bieder meedingt terug te dringen. Ook komt er een anticorruptiewerkgroep, die een adviserende rol zal hebben.

De reactie uit Brussel is welwillend. Europees commissaris Johannes Hahn, die over de EU-begroting gaat, sprak zijn vertrouwen uit in de hervormingen en noemde ze “een stap in de goede richting”. Hongarije heeft tot 19 december de tijd om de aangekondigde hervormingen uit te voeren, zo liet de Commissie vorige week weten. Hadházy heeft er een hard hoofd in, vertelt hij onderweg naar Demjén. “Het is goed dat de EU actie onderneemt, maar dit is niet de juiste aanpak.”

Hadházy vindt de hervormingen ontoereikend, de EU laat zich volgens de politicus in de luren leggen als ze hiermee akkoord gaan. “Ze zijn blind of ze doen alsof ze het niet zien.” Corruptie is namelijk geen uitwas in Hongarije, maar het fundament van het politieke systeem, zegt hij. Met de EU-fondsen maakt de regering ondernemers en lokale politici van zich afhankelijk. “Het regime van Orbán wordt gefinancierd door de Europese belastingbetaler.” Deze verdeel-en-heersstrategie stop je niet met een reeks kleine hervormingen, vindt Hadházy, het hele systeem moet op de schop.

Het gestolen fietspad

Hoe steel je een fietspad? Volgens twee plaatselijke klokkenluiders, beiden van de financiële commissie van de gemeenteraad, gaat het als volgt. De publieke aanbesteding was een farce: één ondernemer wist al dat hij het contract zou krijgen wegens zijn nauwe banden met de burgemeester. Vervolgens rekende hij een te hoge prijs voor het fietspad en legde hij het aan met goedkoop, slecht materiaal. Het prijsverschil is in corrupte zakken verdwenen. De burgemeester van Demjén ontkent de beschuldigingen.

Inwoners zitten intussen met een beroerd fietspad. De onderlaag van het wegdek bestaat uit afgebrokkeld gruis; aan de rand van het pad zit inmiddels een diepe geul. Hadházy stopt zijn beide handen onder het fietspad. “Kijk, ze verdwijnen helemaal.” De klokkenluiders (hun namen zijn bij de redactie bekend) spreken zich al langer uit tegen de misstanden rond de aanleg van het fietspad, dit wordt hen niet in dank afgenomen.

“Mijn eigen bedrijf kreeg elke instantie aan de deur, tot de fiscus aan toe, op zoek naar redenen om de tent te sluiten”, zegt een van hen. “Op Facebook kreeg ik berichtjes van dorpsgenoten: ‘Je hebt een mooi huis, pas op dat het geen vuur vat.’” Desondanks benaderden ze Hadházy voor advies en dat heeft alles te maken met diens reputatie.

Hadházy is een vreemde eend in de bijt. Hij is partijloos, maar dat is niet altijd zo geweest. Tussen 2013 en 2018 was hij actief voor oppositiepartij LMP. Daarvoor was hij lid van Fidesz, de partij van dezelfde Viktor Orbán die hij nu dagelijks op de korrel neemt. Hadházy, dierenarts van beroep, werd aangetrokken tot de politiek in zijn woonplaats Szekszárd. “Toen ik jong was, moest ik voor school altijd wachten bij een bushalte zonder afdakje. Zulke praktische problemen wilde ik oplossen.”

Toneelstukje

In 2006 werd hij actief voor Fidesz. Via de gemeentepolitiek leerde hij de corruptie kennen. Bij de toekenning van concessies voor het verkopen van tabak – Fidesz centraliseerde dit in 2013, concessies werden toegekend op basis van politieke loyaliteit – vielen de schellen van zijn ogen. “En dit gebeurde niet alleen in mijn gemeente, maar in het hele land. Ik besefte voor het eerst hoe wijdverspreid de corruptie was.” Hij verliet de partij.

Nu trekt hij de aandacht met zijn speurtochten naar corruptie, die hij met veel aplomb op Facebook zet en ook elders publiceert. Hadházy maakt foto’s van onaffe gebouwen en ondeugdelijke constructies waar volgens hem geld is verdwenen. Ook publiceert hij beeldmateriaal dat de zelfverrijking van de politieke elite toont in de vorm van villa’s en paleisjes – hij maakte zelfs een keer foto’s van het landgoed van een oligarch vanuit een vliegtuigje. Zijn verhalen zijn voorzien van selfies waarop hij met verontwaardigde blik in de lens tuurt. Zijn werkwijze in Demjén is niet anders. Met grote stappen beent hij over het asfalt, maakt foto’s en stelt vragen. “Vergeet niet alles op te sturen naar de advocaat”, adviseert hij.

De tochten maakt hij eens per week, vertelt Hadházy. “Als lid van het parlement heb je ongeveer evenveel recht op informatie als de gewone Hongaar. Ze vertellen je niets. Maar het salaris dat ik krijg, kan ik gebruiken om deze onderzoeken te doen.” Dat is nuttiger dan de dagelijkse gang van zaken in het parlement, vindt hij. “We voeren een toneelstukje op. Fidesz heeft een tweederdemeerderheid, ze regeren per decreet, als oppositie zit je daar enkel om de regering te legitimeren. Zodat mensen kunnen zeggen: het is een normale democratie, want er is oppositie.”

‘Hybride revolutie’

Hadházy weigert mee te spelen en bekritiseert oppositieleden die dat wel doen. Op zijn beurt krijgt hij kritiek dat hij geen constructieve politiek bedrijft. “Mensen vragen of Hongarije een democratie is of een dictatuur. Maar het is geen van beide. Het Europees Parlement noemde Hongarije onlangs een hybride regime. In een democratie verander je dingen door verkiezingen, in een dictatuur door revolutie. In Hongarije hebben we een hybride revolutie nodig. Verandering moet van buiten het parlement komen. Bijvoorbeeld door corruptie te onderzoeken en actie te voeren.”

En dat blijft voorlopig zo. In de integriteitsautoriteit heeft hij geen vertrouwen, haar bevoegdheden zijn beperkt. “De naam is een grap, het woord corruptie komt er niet eens in voor.” Zolang de Hongaarse rechtspraak en openbaar aanklager niet onafhankelijk zijn, verwacht Hadházy dat er van corruptieonderzoeken niets terechtkomt. Hongarije moet zich aansluiten bij het Europees Openbaar Ministerie, zegt hij, die instantie maakt echt werk van corruptie in de lidstaten. Maar de Hongaarse regering weigert. “Logisch: ze hebben geen invloed op wie daar zit.”

Het datacentrum in Göd

Kim Lane Scheppele, een aan Princeton verbonden deskundige op het gebied van de Hongaarse rechtsstaat, onderzocht de Hongaarse plannen. Ze concludeerde dat de integriteitsautoriteit een “rookgordijn” is. Andere hervormingen omschreef ze als “concessies aan de oppervlakte die in de kleine lettertjes worden teruggedraaid”.

Ook Transparency International, het Helsinkicomité en corruptiewaakhond K-Monitor kraken de hervormingen af, die ze “teleurstellend” noemen. Hadházy heeft een wat scabreuze metafoor: “De integriteitsautoriteit is masturbatie, het Europees Openbaar Ministerie is seks”, zegt hij met een twinkeling in zijn ogen. “Het eerste is alleen maar leuk, het tweede heeft ook gevolgen.” Gewone Hongaarse burgers hebben evenmin vertrouwen in de hervormingen, blijkt uit een peiling die de onafhankelijke krant Népszava liet uitvoeren: 68 procent van de ondervraagden denkt niet dat de plannen tot minder corruptie zullen leiden.

Op de terugweg naar Boedapest stopt Hadházy even in het plaatsje Göd. Hier had voor 40 miljoen euro een datacentrum moeten verrijzen. Het zou af zijn in 2017, vooralsnog is alleen een geraamte van betonnen schotten en houten platen te zien. Het geld is verdwenen. Zelfs een grote zaak als deze ligt al jaren op zijn gat, klaagt hij. Laat staan dat er ooit iets gebeurt met het fietspad in Demjén. Toch documenteert hij het liefst kleine voorbeelden van corruptie. “Ik krijg daar zoveel reacties op, mensen herkennen die gang van zaken uit hun eigen dorp. Het is echt onzin dat corruptie Hongaren niet zou kunnen schelen.”

Daarom gaat hij door. Wellicht heeft een aanklager op een dag iets aan zijn omvangrijke zwartboek. “Toen ik hiermee begon, wilde ik bewijzen dat je in Hongarije niet overal mee kunt wegkomen. Fidesz zit er nog steeds, dus eigenlijk heb ik alleen het tegenovergestelde bewezen: dat corruptie onbestraft blijft. Daarom mag ik niet stoppen.”