"Wie een vrouw vernietigt, vernietigt de hele samenleving"

Het was een indrukwekkende ontmoeting, in het najaar van 2008. Dokter Denis Mukwege zat achter zijn bruine bureau in zijn kantoor van het Panzi-ziekenhuis in de Oost-Congolese stad Bukavu – zijn operatiedoek nog op het hoofd. Het interview was nog maar net begonnen of hij werd weggeroepen voor een zoveelste spoedoperatie. Twintig minuten later keerde hij terug, met het nieuws dat de ingreep goed was verlopen en dat we het gesprek konden voortzetten.

Oost-Congo beleefde toen een zoveelste opstoot van oorlogsgeweld. Het Panzi-hospitaal behandelde in die periode liefst 15.000 verkrachte vrouwen en meisjes per jaar. De brutaliteit van het seksuele geweld was weerzinwekkend en is dat helaas nog steeds. Mukwege opereert vrouwen die meerdere maanden als seksslavin zijn misbruikt, na hun verkrachting op een gloeiend houtvuur werden gezet, een geweerloop in hun vagina kregen of van wie de vagina vernietigd werd door kogels.

Tijdens het gesprek maakte Mukwege duidelijk dat zo'n verkrachting een persoonlijk drama is, maar ook een bedreiging voor de maatschappij. "Verkrachting wordt gebruikt als een oorlogswapen, een massavernietigingswapen dat methodisch en massaal wordt ingezet. Het is hetzelfde als een nucleaire bom die een samenleving uit elkaar doet spatten en waarvan de gevolgen op lange termijn voelbaar zullen zijn."

Hij kon het niet genoeg benadrukken, zei hij. "Wat denk je dat er omgaat in een vrouw die het slachtoffer is van zo'n brutale en vernederende misdaad? Of in een man die machteloos moet toezien hoe zijn vrouw en dochters mishandeld worden? Zulke mensen herkennen zichzelf niet meer. Ouders voelen zich mislukt omdat ze hun kinderen niet hebben kunnen beschermen. Kinderen hebben de zekerheid verloren dat ze veilig zijn bij hun ouders. De fundamenten van het gezin vallen weg. Wie de vrouw vernietigt, vernietigt de hele samenleving." Een argumentatie die het Nobelprijscomité in zijn officiële motivatie bijna letterlijk overnam.

Met deze boodschap trekt Mukwege al meer dan tien jaar de wereld rond. In zijn vele toespraken maakt hij ook duidelijk dat seksueel geweld geen Afrikaans maar een universeel probleem is. Dat is meteen een belangrijke reden waarom het Nobelprijscomité de vredesprijs ook toekent aan Nadia Murad, de jezidivrouw die in 2014 samen met vele andere vrouwen door Islamitische Staat ontvoerd werd en maandenlang als seksslavin werd misbruikt. Net als de strijdende partijen in Congo gebruikte ook Islamitische Staat verkrachting als een massavernietigingswapen. Door vrouwen afschuwelijk te mishandelen wilde IS angst en terreur zaaien, en de hele jezidigemeenschap te gronde richten.

Bescherming

Hoewel het Nobelcomité veel lof krijgt voor zijn keuze is er ook kritiek op het feit dat Murad en Mukwege zo lang moesten wachten op de prijs. In Irak is Islamitische Staat ondertussen militair verslagen en Mukwege voert al bijna twintig jaar een ongelijke strijd met gewelddadige rebellenleiders.

De jongste jaren kwam de Congolese arts ook steeds meer in aanvaring met het regime van president Kabila. Mukwege verwijt Kabila dat hij te weinig doet om Congolese vrouwen te beschermen en pleit steeds feller voor vrije verkiezingen en het definitieve vertrek van de president, die zijn grondwettelijke ambtstermijn al lang overschreden heeft. Mukwege was al meermaals slachtoffer van intimidatie. Een gewapende overal in oktober 2012, die hem bijna het leven kostte, leek verdacht veel op een politieke afrekening.

Net daarom zullen zowel Mukwege als Nadia Murad de Nobelprijs goed kunnen gebruiken. Het eerbetoon bezorgt hen niet alleen wereldfaam, maar ook een vorm van diplomatieke immuniteit en zelfs fysieke bescherming. Murad heeft die bescherming nodig omdat haar Jezidi-gemeenschap ook na de oorlog bijzonder kwetsbaar en getraumatiseerd blijft.

Ook Mukwege gaat ongetwijfeld stormachtige maanden tegemoet: in principe moeten er nog dit jaar verkiezingen georganiseerd worden, maar de vraag blijft of het regime bereid is om een eerlijke stembusgang te organiseren. Hoewel hij nooit gewag maakte van politieke ambities hoeft het niet te verwonderen dat deze prijs Mukwege ook presidentiële allures geeft.