Wetenschapswatcher Hetty Helsmoortel: ‘Lieven Scheire en ik krijgen ook veel kritiek: ‘Moet het allemaal zo lollig?’’

Passie, intriges en penisstrijd: het is niet alleen schering en inslag op kantoor of in uw stamcafé. Ook in de wetenschap gaat het er wild aan toe, vertelt wetenschapswatcher Hetty Helsmoortel (35) in haar theatershow Missie 2021. In De afspraak of naast Lieven Scheire in de podcast Nerdland hebt u Helsmoortel zeker al de onbegrijpelijkste wetenschappelijke fenomenen klaar en helder horen uitleggen. In haar show fileert ze het spraakmakendste wetenschapsnieuws van 2021 en illustreert ze zalig hoe ook hyperintelligente mannen ervan dromen de grootste te hebben

Je hebt het in je show natuurlijk ook over de pandemie, meer dan je oorspronkelijk wilde zelfs.

Hetty Helsmoortel: “Klopt. Ik ben beginnen te try-outen in oktober, toen we nog dachten in het rijk der vrijheid te leven en ik mensen wéér een coronaverhaal wilde besparen. Zodra de cijfers opnieuw pijlsnel begonnen te stijgen, merkte ik hoeveel onwetendheid er nog bestaat over hoe wetenschap werkt. Eerst zou het vaccin ons wel genoeg beschermen, dan opeens weer niet: dat begrepen mensen niet. Het deed hen denken aan de mondmaskers, die eerst niet en dan weer wel zouden helpen.

“Mensen hebben er moeite mee dat wetenschap nooit af is. Het is altijd work in progress. Dat probeer ik hun uit te leggen. Dat is ook waarom je in de krant het ene moment leest dat een glas rode wijn goed is tegen borstkanker en ze een maand later schrijven: ‘Niet drinken! Elke druppel alcohol verhoogt het risico!’ Wetenschappelijk inzicht is nu eenmaal voortschrijdend. Elk onderzoek moet de kans krijgen ter discussie gesteld te worden. Een wetenschapper moet een publicatie kunnen uitbrengen met bevindingen waarop een collega in Italië of de Verenigde Staten dan reageert met: ‘Wij zien het hier toch iets anders’, om vervolgens de inzichten samen te leggen en het missende puzzelstuk te vinden.

“Dat proces vindt meestal plaats achter min of meer gesloten deuren, maar op het onderzoek naar het coronavaccin kwam opeens een spotlight te staan. Mensen waren ervan in de ban: ‘Het zit zo. O nee, toch niet! Het zit zó!’ Ze schrokken daarvan, omdat ze niet wisten dat dat in de wetenschap normaal is.”

Jij pleit al lang voor transparantie in de wetenschap. Je geeft lezingen, zette het Nerdland Festival op poten, het grootste Belgische wetenschapsfestival in de openlucht. Maar is het niet juist omdát mensen meegenomen werden in het wetenschappelijke proces van het coronavaccin dat de twijfel over het resultaat is ontstaan?

Helsmoortel: “Dat zou ik wel graag willen weten, ja. Geef je mensen, als je hun die inkijk geeft, meer redenen om te twijfelen? Of geef je hun er juist vertrouwen mee – dat we er via wat omwegen altijd wel uit komen? Een sociologische studie daarnaar zou heel nuttig zijn.

“Ik zou graag weten wat de beste manier is om mensen bij wetenschappelijke ontwikkelingen te betrekken. Dat is zó belangrijk voor wat ik doe. Ik geloof nog altijd dat je met openheid het meest bereikt, maar misschien ben ik te optimistisch.”

Misschien moeten mensen er gewoon nog aan wennen.

Helsmoortel: “Ja. We hadden gewoon honderd jaar geleden al met die transparantie moeten beginnen. In het Verenigd Koninkrijk staan ze daar veel verder in. De BBC zendt ontzettend veel wetenschapsseries uit, in elke stad heb je wel een wetenschapsfestival. Wetenschap is er gemeengoed.”

Jij hebt daar ook de mosterd gehaald voor Nerdland Festival.

Helsmoortel: “Toen ik aan het doctoreren was, heb ik meegedaan aan twee wedstrijden waarin je wetenschap aan een breed publiek moest uitleggen. Ik heb die allebei gewonnen en mocht ons land daarna vertegenwoordigen op de grote internationale wedstrijd FameLab, op het Cheltenham Science Festival. Toen ik daar rondliep, dacht ik: België is wereldtop in het organiseren van festivals én in wetenschap, hoe komt het dan dat wij die twee nog nooit hebben gecombineerd?”

Jij hebt daar toen even werk van gemaakt. Jij weet, ook in je show, wetenschap spannend te maken, bijvoorbeeld door het te hebben over de rol van toeval bij belangrijke ontdekkingen.

Helsmoortel: “Ik heb ooit een boek over willen schrijven over serendipiteit in de wetenschap – wanneer je bij toeval iets ontdekt waar je niet naar op zoek was. Een paar overblijfselen daarvan zitten in mijn show, zoals de ontdekking van de chemotherapie.”

En dat de behandeling van leukemie afgeleid is van mosterdgas!

Helsmoortel: “Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd in de haven van de Italiaanse stad Bari een geallieerde vloot transport- en bevoorradingsschepen door de Duitsers tot zinken gebracht. Eén van die schepen had mosterdgas aan boord, dat daarbij vrijkwam en tot extra doden leidde – ook nog in de weken na het bombardement. Welnu, artsen merkten op dat het aantal witte bloedcellen in die slachtoffers erg laag was, iets wat in verband met mosterdgas al een paar keer was vastgesteld. Andere onderzoekers dachten in die periode: leukemie is een teveel aan witte bloedcellen; wat als we leukemiepatiënten nu eens een heel kleine dosis mosterdgas zouden geven? Dat is de allereerste chemotherapie geworden.”

Hete Hetty

Je toont ook heerlijk overtuigend aan dat wetenschap niet saai is, maar bol staat van passie, intriges en penisstrijd.

Helsmoortel: “Tijdens mijn show toon ik een fragment van de landing van de nieuwe Marsrover Perseverance in februari. Je kon live meevolgen wat er in het controlecentrum van de NASA gebeurde. Je voelde de spanning stijgen terwijl die rover aan het afdalen is – die mensen waren soms twintig, dertig jaar met die missie gaan slapen en weer opgestaan – en op het moment dat iemand zei: ‘Touchdown confirmed’, ontplofte de hele zaal. Het was de totale ontlading.”

Een soort orgasme.

Helsmoortel: “Exact. Misschien nog beter (schatert). Die beelden toonden zó goed dat brandende vuur van die mensen.”

Dat doet me denken aan jouw bijnaam aan de universiteit: Hete Hetty.

Helsmoortel: “Haha. Ter ere van mijn doctoraat heeft de partner van een collega inderdaad met zijn band een nummer gemaakt dat ‘Hete Hetty’ heette.”

Omdat je een passionele wetenschapper bent?

Helsmoortel: “Ik ben vooral een passionele wetenschapscommunicator. Ik weet niet of ik zo’n passionele wetenschapper was. Ik was, als ik eerlijk ben, nogal een klungel in het laboratorium.

“Deze zomer heb ik meegewerkt aan Scheire en de schepping op Play4 – ik moest de proeven voorbereiden – en toen merkte ik het weer: als er stond ‘0,91 gram van product A’ en de weegschaal zei ‘0,92’, dan dacht ik: och, het zal wel goed zijn (lacht). Ik ben gewoon niet precies genoeg. Mijn hoofd werkt meer vanuit helikopterperspectief, zeg maar. Op die labexperimenten kijk ik als onderzoeker niet echt met veel plezier terug.”

De periode van je doctoraat was moeilijk. Je belandde in een zware depressie.

Helsmoortel: “Ja, nadat ik mijn master had behaald, ben ik meteen aan mijn doctoraat begonnen. Ik was 21.”

Zo jong!

Helsmoortel: “Ja, ik heb op school een jaar overgeslagen.

Op de middelbare school?

Helsmoortel: “Nee, de derde kleuterklas.”

Je was als kleuter al niet in te tomen.

Helsmoortel: “Ik was snel mee, ja. Ik weet niet zeker of dat opschuiven naar een hogere klas de beste beslissing was. Qua IQ was ik daarna misschien wel altijd mee met mijn klasgenoten, maar mijn EQ is een stuk lager dan gemiddeld. Vooral tijdens mijn puberteit heb ik daar last van gehad.”

Je voelde je een buitenbeentje.

Helsmoortel: “Ja, en daardoor ben ik in het middelbaar enorm gaan rebelleren. Dat was mijn survivalmodus: mezelf overal actief nog wat meer buiten de groep zetten. Omgaan met mensen – ook met mezelf – vind ik moeilijk.”

Ik krijg anders de indruk dat je heel goed begrijpt hoe mensen functioneren.

Helsmoortel: “Mijn therapeut en ik zijn nu tot de conclusie gekomen dat ik waarschijnlijk via mijn ratio naar mijn hart ga. Ik begrijp voor een groot deel hoe emoties werken, en dat koppel ik terug naar mijn sociale omgang.”

Is het waar dat je, als je angstig of verdrietig bent, jezelf redt door een wetenschapsboek te lezen?

Helsmoortel: “Ja, omdat in boek over astrofysica één plus één meestal twee is. Die logica en duidelijkheid heb ik in deze chaotische wereld heel erg nodig.”

Je depressie werd getriggerd door een liefdesbreuk, maar had er vooral mee te maken dat je emotionele kant maar op je ratio bleef botsten.

Helsmoortel: “Dat had ook een beetje te maken met hoe ik ben opgegroeid. Ik heb schatten van ouders, maar ze hadden allebei een hele andere manier om met problemen om te gaan. Mijn moeder, die arts is, neigt meer naar de rationele aanpak: ‘Wat zijn de feiten? Wat zijn de mogelijke uitkomsten? En wat is op basis daarvan de meest logische beslissing?’ Mijn vader, die psychologie heeft gestudeerd, zou eerder vragen: ‘Wat voel je hierbij? Voor welke oplossing voel je het meest?’ Die tegengestelde benaderingen vullen elkaar aan, natuurlijk. Maar als ik ergens mee zat, was het soms ook verwarrend. Die verwarring leeft nog altijd een beetje in me voort, denk ik.”

Het podium biedt jou, zoals veel acteurs, een gecontroleerde en veilige omgeving om met mensen te communiceren. Je bent er ook goed in. Je shows zijn uitverkocht, en de podcast Nerdland is een hit.

Helsmoortel: “Lieven en ik hebben, denk ik, een sweetspot gevonden waardoor de wetenschap bij mensen makkelijker binnenglijdt. We krijgen ook veel kritiek, hoor: ‘Moet het allemaal zo lollig?’ Iemand met een wiskundedoctoraat heeft misschien niet altijd een boodschap aan wat wij doen.”

Arme gummiberen

Je show zit vol wetenschappelijke faits divers. Zoals de wetenschapper die ontdekte waarom babyeendjes lijnrecht achter hun moeder aan zwemmen: dat iemand daar z’n leven aan wijdt! Zalig, gewoon.

Helsmoortel: “Zijn dochtertje had hem gevraagd waarom die eendjes dat deden. Hij kon er geen antwoord op geven – en zo begon zijn onderzoek. De vragen die kinderen stellen zijn zo fundamenteel: ‘Waarom is dat?’ is de kernvraag in de wetenschap.”

Na jaren rekenen kon die wetenschapper z’n dochter het antwoord geven.

Helsmoortel: “Hij heeft inderdaad wiskundig aangetoond dat de moedereend golven maakt. Het eerste eendje zoekt de top van een golf om daarop met de kleinst mogelijke inspanning mee te zwemmen. En dat eentje geeft de golf vervolgens door aan het volgende – enzovoort.”

Je legt ook uit waarom de pandemie de ineenstorting van de pepermuntmarkt heeft veroorzaakt.

Helsmoortel: “Gummiberen behoren tot de grootste economische slachtoffers van de coronacrisis. Die snoepjes vallen meer dan wat dan ook in de categorie impulsaankopen – als we aan de band staan in de supermarkt staan of even naar de avondwinkel gaan, graaien we ze in een opwelling mee. Omdat we opeens in 30 minuten moesten winkelen en de avondwinkels overal gesloten waren, deden we dat niet meer. En inderdaad: ook de muntjes tegen een slechte adem hebben een economische dreun gekregen. Vreemd eigenlijk, vind ik. Ik heb vanwege dat mondmasker voor het eerst mijn eigen adem geroken, en ik snap niet dat de pepermuntbusiness niet geboomd is (lacht).

“Aan de reacties tijdens mijn show merk ik dat die fait divers zo welkom zijn vanwege de pandemie. Mensen hunkeren naar lichtheid.”

Je hebt het natuurlijk ook uitgebreid over de ruimtevaart. Begin dit jaar heb je je kandidaat gesteld om astronaut te worden bij de ESA, de Europese ruimtevaartorganisatie. Eind november had je uitsluitsel moeten krijgen. (Na dit interview heeft Helsmoortel antwoord gekregen: geen volgende ronde, red.)

Helsmoortel: “Ja, maar ik heb nog niks gehoord. Ik heb me daar een beetje in een opwelling voor opgegeven, en dat heeft mijn verwondering over de ruimtevaart gestimuleerd. Het is ongelooflijk wat er op dat vlak allemaal aan het gebeuren is. Ik denk we deze periode over vijftig jaar zullen zien als een echt kantelpunt.

“Daarom zoekt de ESA nu ook dringend vrouwelijke astronauten: er is weinig kennis over hoe vrouwen reageren in de ruimte, omdat de meeste astronauten nog altijd mannen zijn. In het internationale ruimtevaartstation ISS worden vooral bij hén fysieke tests uitgevoerd, en terug op aarde ondergaan zij de hersenscreenings. Als vrouwen straks massaal de ruimte in gaan, of het nu voor onderzoek of toerisme is, of om een kolonie op Mars te stichten, moeten we natuurlijk wel eerst weten wat dat met hen doet.”

Het hoogtepunt in je show vind ik je feilloze analyse van de penisstrijd tussen Jeff Bezos, Richard Branson en Elon Musk. Ze willen alle drie de grootste hebben. Wat hun ruimtestrijd in het klimaat aanricht, zal hun, euh, worst wezen.

Helsmoortel: “Als we de ruimtevaart echt opschalen, voor toerisme gaan inzetten of om in een halfuur van Londen naar Sydney te vliegen, zullen de gevolgen voor het klimaat rampzalig zijn. En als je ziet hoe een Jeff Bezos omgaat met zijn personeel – de arbeidsomstandigheden bij Amazon zijn schrijnend – dan denk ik: man! Moet jij al je geld echt investeren in een raket die op je piemel lijkt? Er zijn wel andere problemen om aan te pakken in jouw leven.

“Elon Musk staat daar wel boven, vind ik. Hij heeft, bijvoorbeeld, ook veel geld opgehaald voor het St. Jude Children’s Research Hospital in Memphis, een ziekenhuis gespecialiseerd in kinderkanker.

“En ja, we leven nu eenmaal in een kapitalistische wereld. Op een bepaald moment hebben we afgesproken: we kiezen voor dit systeem. En daarin mogen mensen met hun geld doen wat ze willen. En wie brengt tegenwoordig alle astronauten naar het ISS? Elon Musk! De NASA heeft gezegd: ‘Doe jij dat maar voor ons, als commerciële partner, want jij doet dat goed.’ Snap, je? De kruisbestuiving tussen onderzoek en commercie werkt soms ook wel. Het zal ook SpaceX zijn, het ruimtetransportbedrijf van Musk, dat de volgende mens op de maan zal zetten.

“Het is natuurlijk allemaal ook een politiek spel.”

En ook op dat niveau is het een gevecht tussen ego’s.

Helsmoortel: “Ja, in de ruimtevaart willen de Amerikanen en de Russen allebei nog altijd per se de eerste zijn. De Amerikanen kijken heel erg op hun neus nu niet Tom Cruise maar de Russische cineast Klim Shipenko de eerste is die een film draait in het ISS.

“Ik wil toch ook benadrukken dat ik sterk geloof in het belang van ruimtevaart. De technologie die ons in staat zal stellen naar andere planeten te gaan, zal ons ook in staat stellen om beter met de onze om te gaan. Op Mars is er geen water: als we daar ooit een paar maanden willen overleven, zullen we water moeten meenemen en dat ter plaatse hergebruiken. De urine zal gefilterd moeten worden: de nitraten en de stikstof kunnen we dan als meststof gebruiken, en de rest moet weer drinkwater worden. Zo’n gesloten watersysteem zullen we, vrees ik, op aarde straks ook nodig hebben om gebieden leefbaar te houden waar vroeger water was maar nu niet meer, vanwege de klimaatverandering.”

Uit de put

Zo blijft je show boeien. Je houdt echt van het podium, hè. Wel heel iets anders dan een laboratorium.

Helsmoortel: “Ik zal altijd met liefde blijven kijken naar de mensen die hun hele carrière blijven wroeten en geloven dat die ene molecule het verschil zal maken. Maar voor mij ging de wetenschap veel te traag. Ik ben zo dankbaar dat ik tijdens mijn postdoctoraat van mijn baas de ruimte heb gekregen om mijn vleugels uit te slaan. Van de baas die ik daarvoor had, moest ik telkens weer verlof nemen als De afspraak me vroeg als gast, want ‘daar moet je je toch eigenlijk niet mee bezighouden’.

“Ik kreeg ook heel wat mails van professoren waar vooral jaloezie in zat. Ik was 29 en het stak dat ik op televisie uitleg mocht komen geven, omdat ik dat op een heldere manier kon, terwijl een aantal eminente geleerden misschien wel iets meer wisten over het onderwerp.”

Intriges in de wetenschap! De baas die jou je extracurriculaire activiteiten wel gunde, zat kennelijk zo goed in z’n vel dat hij geen last had van zijn ego.

Helsmoortel: “Exact! Op de papers waaraan we met twaalf mensen hadden gewerkt, wilde hij onze namen ook het liefst in alfabetische volgorde rangschikken. Normaal komt degene die zogezegd het meeste gedaan heeft bovenaan: daar kan hij of zij dan mee uitpakken en onderzoekssubsidies aanvragen. Maar die baas zei altijd dat niemands aandeel zo duidelijk af te lijnen valt, want, zei hij: ‘Dat iemand onder de douche in een split second een geniaal idee krijgt, is óók veel waard.’ Hij wilde in de papers wel vermelden wie wat had gedaan, maar het belangrijkste vond hij dat iedereen kon uitzoeken welk aspect van de wetenschap het best bij hem of haar paste.”

Jij speelde van kinds af amateurtoneel. Toch vreemd: in de toneelwereld is één plus één allesbehalve twee.

Helsmoortel: “Dat is weer die gespletenheid in mij. Ik word rustig van wiskundeboeken, maar ik heb ook behoefte aan, euh...”

Aandacht? Bevestiging?

Helsmoortel: “Externe bevestiging, ja. Dat is het. Anderen die zeggen: ‘Ik zie jou, dus je bent goed bezig.’ Ik denk niet gauw van mezelf: ik ben wel iets waard.”

Omdat je altijd een buitenbeentje bent geweest.

Helsmoortel: “Daar zal het zeker mee te maken hebben.”

Als je op de snelweg met een bumperklever te maken hebt, denk je zelfs: ‘Shit, die heeft mij niet graag.’ Ik moest erg lachen toen ik dat las.

Helsmoortel: “Erg, hè (lacht). Ik denk dan meteen: ik ben een slecht mens. Het is sterker dan mezelf. Ik moet daar actief aan werken.”

Voor je je doctoraat maakte, heb je twee jaar toneelschool gevolgd.

Helsmoortel: “Ja, dat had te maken met mijn depressie. Die haalde me helemaal onderuit. Ik kon alleen nog in een stoel liggen, kreeg medicatie en had drie keer per week therapie. Ik hoop dat ik dat nooit meer hoef mee te maken.

“Op een gegeven moment heeft mijn therapeut me gevraagd: waar had je vroeger echt plezier in? En toen dacht ik: theater. Samen met haar heb ik besloten mijn toelatingsproef te doen. In mijn omgeving barstte de bom: ‘Je bent met de grootste onderscheiding afgestudeerd! Je hebt een carrière voor je waarin er ‘professor doctor’ voor je naam kan staan! Wij hebben jou daarbij gesteund. En nu ga jij actrice worden?!’”

Je moet veel moed hebben om dan niet te bezwijken voor de verwachtingen van anderen en door te zetten. Zeker als je behoefte hebt aan bevestiging.

Helsmoortel: “Ik weet eigenlijk niet hoe ik dat gedaan heb. Het kon me, denk ik, zelfs niet meer schelen wat anderen van me dachten. Zo óp was ik. Er was maar één ding dat telde: ik moest uit die put raken. Achteraf gezien was dat het enige moment in mijn leven dat ik echt voor mezelf heb gekozen. In mijn diepste binnenste voelde ik: theater kan mijn uitweg zijn.”

Je werd aangenomen.

Helsmoortel: “En ik stond op de toneelschool als 23-jarige wetenschapper tussen 17-jarige meisjes die ervan droomden actrice te worden.”

Wéér een buitenbeentje.

Helsmoortel: “Inderdaad. Het eerste jaar haalde ik nog, maar het jaar erop was het ploeteren. Wetenschap bleef me boeien – ’s avonds was ik nergens anders mee bezig. Ik wilde een verhaalvorm vinden waarin ik theater en wetenschap kon combineren. Ik zette project na project op, maar niks werkte. Omdat ik, denk ik nu, nog niet precies wist wat ik wilde vertellen.

“Ik slaagde niet, ben teruggekeerd naar de universiteit en heb mijn doctoraat geschreven. Maar het podium bleef lonken. Ik heb me toen ingeschreven voor de wedstrijden waar ik het net over had. Dat ik die heb gewonnen, komt omdat ik toen wél wist wat ik wilde vertellen.

“Dat zat zo: aan de universiteit deed ik onderzoek naar een zeldzame vorm van kinderkanker. Het was moeilijk aan voldoende patiëntengegevens te raken om statistisch gezien de juiste conclusies te kunnen trekken. Bovendien kreeg ik altijd te maken met onderzoekers in het buitenland die zeiden: ‘Wij hebben van vijf patiënten de gegevens, maar die krijg jij alleen als je mijn naam bovenaan zet bij je artikel’ – daar zijn ze weer, de intriges! Die ellende had me ertoe aangezet tijdens die wedstrijd een vurig pleidooi te houden voor transparantie in de wetenschap. Ik won, en daarna werd ik gevraagd door de VRT, voor de podcast met Lieven, en is de bal aan het rollen gegaan.

“Je weet niet hoe blij ik ben dat ik mijn twee werelden heb kunnen samenbrengen. Echt waar, het is meer dan ik ooit heb durven te dromen.”

Voorbeeld Yasmine

Je hebt nu al een paar keer gesproken over je onzekerheid. Daarom verbaasde het me dat je, toen je op je 13de ontdekte dat je op vrouwen viel, gewoon zei: ‘Dat is dan zo’ – en er meteen voor uitkwam.

Helsmoortel: “Dat paste toen bij mijn rebelse karakter. Door zo uitdrukkelijk te tonen dat ik op meisjes viel, kon ik mezelf nog wat meer buiten de groep zetten. Maar achter dat vertoon was ik nog altijd onzeker, hoor.”

Je had het er wel minder moeilijk mee dan je vader. Op je 16de ontdekte je dat hij tien jaar eerder had beseft dat hij op mannen viel.

Helsmoortel: “Zijn traject was veel moeilijker dan het mijne. Hij was, toen hij trouwde en daarna kinderen kreeg, zich totaal niet bewust van zijn geaardheid – tot hij opeens halsoverkop verliefd werd op iemand en alles begon te wankelen. Dat heeft ons gezin natuurlijk getekend. Mijn vader en moeder komen nog altijd goed overeen: als alles door mag gaan, zullen we straks zoals elk jaar weer met het ‘oorspronkelijke’ gezin skiën.

“Ik had, toen ik 13 was, Yasmine en Alexandra Potvin als voorbeelden. Zij spraken heel normaal over hun liefdesleven. Mijn vader leefde in een andere tijd. Ik heb ontzettend veel respect voor hem en de weg die hij heeft afgelegd.”

Vorig jaar heb je het boek De geknipte genen: hoe CRISPR onze toekomst zal herschrijven en waarom iedereen dat moet weten gepubliceerd. Mag ik vragen of jij denkt dat de homoseksualiteit een genetische kwestie is?

Helsmoortel: “Natuurlijk mag dat!

“Kijk, mijn broer is homo, en mijn neef – de zoon van mijn vaders zus – ook. Dus in ons verhaal lijkt er een genetische component te zijn. Die component is ook wetenschappelijk aangetoond, alleen weten we niet hoe groot hij is. Mijn broer, neef en ik zijn ook in dezelfde omgeving opgegroeid, maar het is nog altijd niet duidelijk welk aandeel nature heeft en welk aandeel nurture.

“Het onderzoek ernaar blijft ook controversieel. In de jaren negentig, toen DNA-onderzoek opkwam, was er een groep die zei: ‘Het zou goed zijn als homoseksualiteit in ons DNA zou zitten, want dan kunnen we aantonen dat het gewoon een biologische variatie is.’ Maar een andere groep zei: ‘Als het in het DNA zit, is het dus een ziekte en kunnen we medicatie zoeken of het er straks misschien weer uit halen.’”

Over zulke kwesties wil je via je boek mensen laten meedenken, nu we met CRISPR inderdaad in de genen kunnen ingrijpen.

Helsmoortel: “We kunnen mooie dingen doen met die techniek – bij volwassen mensen kunnen we er ernstige ziektes zoals kanker en hiv mee verhelpen – maar het risico bestaat dat ze in verkeerde handen terechtkomt. Als we CRISPR op embryo’s gaan toepassen, moeten we ons een heleboel ethische vragen stellen. Mag je, zoals in China is gebeurd, een embryo zo crisperen dat het immuun zal zijn voor hiv? Kunnen we CRISPR niet beter alleen toepassen bij ziektes die je zelf niet kunt voorkomen? Zullen we blindheid proberen te voorkomen, iemand blauwe ogen geven, of een atletisch lichaam? De kans is niet onbestaande dat er over twintig jaar genetisch gewijzigde atleten op de Olympische Spelen staan.

“Ook die vragen hangen natuurlijk vast aan een politiek verhaal. Als ik zo neutraal mogelijk duiding geef bij wetenschappelijke gebeurtenissen, krijg ik achteraf altijd mails waarin wordt beweerd dat ik ‘te links’ of ‘te rechts’ ben.

“Ken je het boek Waarom iedereen altijd gelijk heeft van Ruben Mersch, die voor De Correspondent schrijft? Hij legt uit dat iedereen behoort tot een morele stam en dat die stam bepaalt hoe jij denkt over vaccins, het klimaat, wetenschap. Dat dus – ik zeg maar iets – iemand die tegen vaccins is vaak ook wel iets voor Donald Trump voelt, en de noodzaak om iets te doen tegen de klimaatverandering niet inziet. De verbanden tussen al die meningen zijn moeilijk te ontwarren. We zitten allemaal vast in zo’n kluwen.”

Jij en ik natuurlijk ook.

Helsmoortel: “Ja, ook wij hebben in zekere mate oogkleppen op. Daarover nadenken is echt een mindfuck. Wie zegt dat hij overal buiten staat, houdt zichzelf voor de gek. Dat is het geval bij complotdenkers die zeggen: ‘Wij weten hoe het écht in elkaar zit: Bill Gates is chips aan het inplanten via het coronavaccin!’ Hoe verstrikt zitten die mensen niet in een kluwen van rare meningen en biases?”

Je blijft ernaar verlangen, hè, naar het ultieme overzicht, het echte ‘weten’?

Helsmoortel: “O jááá! Maar dat zal niemand helemaal lukken. Via de wetenschap kom je er het allerdichtste bij: dat denk ik wél.”

© Humo